Międzynrodowe stosunki gospodarcze
Dr Grażyna Gradzińska
13.09.2008
Międzynarodowy podział pracy (MPP)
Pojęcie MPP
MPP ma miejsce wówczas, gdy jego uczestnicy znajdują się w więcej niż w jednym kraju lub mają charakter transnarodowy i wykazują trwałe zainteresowanie rozwojem produkcji pod kontem potrzeb obrotu międzynarodowego.
MPP jest następstwem społecznego podziału pracy, a ów podział miał początkowo charakter lokalny. O MPP możemy mówić wtedy, gdy ma on charakter strukturalny. Z jednej strony jest efektem różnicy w strukturze gospodarczej, z drugiej strony gdy służy dopasowaniu tych struktur do potrzeb współpracujących w kraju.
Głównym podmiotem MPP jest państwo, może ono uczestniczyć bezpośrednio w tym podziale, oddziałując za pomocą zagranicznej i międzynarodowej polityki ekonomicznej na pozostałe podmioty gospodarcze. MPP może zapewnić korzyści wszystkim uczestniczącym w nim podmiotą gospodarczym.
Jakie czynniki kształtują MPP
Grupy czynników
a) strukturalne
Podstawową grupą czynników determinujących MPP są czynniki o charakterze strukturalnym związane z niejednolitym wyposażeniem poszczególnych krajów, pracy kapitału i zasobów bogactw mineralnych.
- różnice w zasobach naturalnych odrywały zasadniczą rolę w kształtowaniu się kierunków MPP we wczesnych fazach jego rozwoju. Czynnikiem dodatkowo różnicującym możliwości rozwoju MPP było położenie geograficzne i związane z tym warunki klimatyczne. Znaczenie bogactw naturalnych jako czynnika strukturalnego MPP ulegało z biegiem lat zmianie, Wpływ na to miało uprzemysłowienie . Kolejnym czynnikiem korygującym wpływ warunków naturalnych na MPP jest postęp techniczny.
- różnice w zasobach pracy - wyrazem różnic w zasobach pracy jest obfite wyposażenie jednych krajów oraz niedobory w innych.
Tan czynnik odgrywał szczególnie ważną rolę w warunkach braku przepływu w zasobach pracy w skali międzynarodowej. Przepływ zasobów pracy w skali międzynarodowej wpływa na deformację tej zależności. Czynnikiem kształtującym MPP stało się w efekcie różnice w wydajności pracy.
- różnice w zasobach kapitału - stanowią one współcześnie jeden z najważniejszych czynników determinujących strukturę MPP. Powodem tego są zmniejszające się możliwości przestawienia produkcji z pracochłonnej na kapitałochłonną, oraz kapitałochłonny postęp techniczny. Przepływ kapitału w skali międzynarodowej tylko częściowo zmienia tradycyjnie ukształtowane kierunki międzynarodowego podziału pracy. Wydajność kapitału w krajach rozwiniętych pozostaje nadal wyższa niż w krajach słabo rozwiniętych. Przyczyną tego są czynniki wpływające niejednolicie na wydajność kapitałów w obu grupach krajów.
b) czynniki techniczne
Z biegiem lat zmienia się wpływ czynników strukturalnych na MPP wzrasta natomiast rola czynników technicznych w efekcie przeobrażeniu ulegają kierunki MPP i zmieniają się kraje odgrywające głośną rolę w tym podziale. Główną przyczyną jest rewolucja naukowo - techniczna i informatyczna.
Trzy główne przyczyny wpływu rewolucji naukowo - technicznej na MPP.
Zastąpienie tradycyjnych kryteriów kształtowania MPP, czyli różnych w zasobach czynników produkcji nowymi kryteriami np. różnicami w wydajności pracy, czy wydajności kapitału.
Możliwości kreowania postępu naukowo - technicznego i w ślad za tym kierunków MPP
Wysokie koszty przeobrażeń naukowo - technicznych mogą być rozwijane kompleksowo tylko w krajach dużych lub bogatych, pozostałe zaś kraje, jeśli chcą aktywnie uczestniczyć w tym postępie muszą rozwijać międzynarodową współpracę naukowo - techniczną
Trzy podstawowe formy współpracy międzynarodowej naukowo - technicznej
Wymiana informacji naukowo - technicznej. Jest to najprostsza forma MPP w nauce i technice, stwarza ona możliwości dopasowywania kierunków rodzajów nauki i techniki w skali międzynarodowej
Specjalizacja i kooperacja w badaniach naukowo - technicznych
Wspólne badania naukowo - techniczne (kształtowanie komplementarności)
c) czynniki instytucjonalne
Wśród czynników instytucjonalnych na szczególna uwagę zasługują: ustrój polityczny, polityka gospodarcza, traktaty i umowy międzynarodowe. W odróżnieniu od czynników strukturalnych i technicznych wyznaczających MPP w drugim okresie i mających przeważnie charakter obiektywny, czynniki instytucjonalne ulegają częstym zmianą i odznaczają Si większą dozą subiektywności
Ustrój polityczny demokratyczny cechuje skłonność do ograniczenia kraju w MPP
Ustrój polityczny niedemokratyczny cechuje skłonność do organizowania wolnorynkowego mechanizmu funkcjonowania gospodarki oraz prowadzi do zamykania kraju wobec zagranicy.
Polityka gospodarcza jest funkcją ustroju politycznego, inny jest jej charakter w systemie demokratycznym, inny zaś w systemie autorytarnym
W odróżnieniu od ustroju politycznego, który długookresowo determinuje miejsce MPP polityka gospodarcza wpływa na to miejsce w okresie średnim i krótkim, jest on bowiem narzędziem znanym i może być wykorzystywana.
Traktaty i umowy międzynarodowe - w praktyce istnieje wiele porozumień międzynarodowych o charakterze umów lub traktatów określających udział poszczególnych krajów lub grup krajów w MPP, należą do nich przede wszystkim porozumienia wielostronne, stanowiące podstawę działalności organizacji międzynarodowych. Wszystkie te organizacje o charakterze wielostronnym zorientowane na zwiększenie skali MPP, mają więc wspólny cel - różnią się jedynie zakresem oddziaływania.
Udział w tych organizacjach jest dobrowolny, a podpisanie porozumienia zobowiązuje zainteresowany kraj do podporządkowania się wspólnym regułą postępowania. Mowy dwustronne mają ograniczony zakres oddziaływania, zarówno podmiotowy jak i przedmiotowy.
d) czynniki koniunkturalne
Z natury mają charakter okresowy i są związane z wahaniem relacji - popyt podaż na rynku międzynarodowym.
W okresach dobrej koniunktury, a więc szybko noszącego popytu pojawiają się tendencje do rozwoju handlu międzynarodowego i innych form współpracy międzynarodowe. W okresach złej koniunktury, a więc malejącego popytu na rynku międzynarodowym pojawiają się tendencje do zmniejszenia dynamiki handlu międzynarodowego.
Częstotliwość i głębokość zmian koniunkturalnych na rynku międzynarodowym są zmienne, przy czym jest widoczna tendencja do ograniczenia częstotliwości i zmniejszenie głębokości wahań.
Międzynarodowa komplementarność struktur gospodarczych.
Jest to wzajemne dopasowanie struktur gospodarczych w obrębie dwóch lub większej liczby krajów. Komplementarność może być traktowana jako stan lub proces. Komplementarność jako stan odzwierciedla stopień dopasowania struktur gospodarczych jest skutkiem MPP, ale jest również przyczyną MPP. Jako skutek MPP komplementarność struktur gospodarczych ma charakter historyczny odzwierciedlając wpływ czynników determinujących ją w przeszłości, jako przyczyna MPP. Komplementarność strukturalno gospodarcza ułatwia ten podział stwarzając krajom w nim uczestniczącym możliwość jej braku.
Dwie formy komplementarności struktur gospodarczych.
- międzygałęziowa komplementarność struktur gospodarczych, jej najczęstszą przyczyną są różnice warunków naturalnych………. Ważną przyczyną komplementarności międzygałęziowej jest zróżnicowana gałęziowa struktura przemysłu
- wewnątrzgałęziowa komplementarność struktur gospodarczych.
U jej podstaw znajdują się różnice wydajności czynników produkcji w miarę rozwoju gospodarczego przesłanki naturalne ustępują miejsca przesłanką wynikającym z uprzemysłowienia i postępu naukowo - technicznego.
Tradycyjna komplementarność struktur gospodarczych w ujęciu gałęziowym traci w społeczeństwie na znaczeniu, a na pierwszy plan wysuwa się komplementarność wewnątrzgałęziowa polegająca na wzajemnym uzupełnianiu się producentów podzespołów i zespołów części komplementarności wewnątrzgałęziowa więc producentów ściślej w porównaniu z komplementarnością międzygałęziową.
Metody zwiększenia komplementarności struktur gospodarczych
Międzynarodowa specjalizacja produkcji - czyli ograniczenie asortymentu wytwarzanych wyrobów lub liczby realizowanych procesów technologicznych. W celu zwiększenia zarówno serii produkowanych wyrobów będących przedmiotem specjalizacji jak i efektywności posiadanych czynników produkcji.
Międzynarodowa specjalizacja produkcji może być decyzją jednostronną lub też umowną uzgodnioną z jednym partnerem lub większą ich liczbą.
Międzynarodowa kooperacja w produkcji - dotyczy ona podzespołów o części wyrobów gotowych, które nie mogą być sprzedane na rynku międzynarodowym na zasadach zwykłych - kupna, sprzedaży.
- kooperacja w produkcji może być dwustronna lub wielostronna
- kooperacja stanowi podstawę rozwoju komplementarności wewnątrzgałęziowej
- produkcja ma wielką skalę jest następstwem dążenia do osiągnięcia optimum pod względem technicznym lub ekonomicznym. Wielka skala produkcji stwarza możliwość specjalizacji oraz kooperacji
- produkcja wielkoseryjna, czyli wydłużanie serii produkcji dla osiągnięcia najniższych jednostkowych kosztów produkcji.