ELEMENTY EKONOMII (wykład 27.10.2011)
„Współczesne systemy społeczno-gospodarcze”
GOSPODARKA RYNKOWA (dominującą rolę stanowi rynek; dominuje własność prywatna, swobodny przepływ dóbr i usług, rynkowa alokacja zasobów gospodarczych)
Rynek dojrzały:
- dominacja własności prywatnej
- swoboda gospodarcza
- istnienie instytucji obsługujących rynek
- integralność rynku
FUNKCJE RYNKU
Dokonywanie wyceny wartości różnych dóbr poprzez rynek
(rynek jest instrumentem za pomocą którego wartość dóbr jest obiektywnie wyceniana)
Rynek stanowi podstawowe źródło informacji dla podmiotów gospodarczych
Niezbędny warunek racjonalnego wykorzystania zasobów gospodarczych
(rynek umożliwia podmiotom gosp. wykonanie odpowiedniego rachunku ekonomicznego)
Rynek umożliwia ustalanie się stanów równowagi rynkowej w gospodarce
Weryfikacja społecznej przydatności zasobów (rynek jest weryfikatorem społecznej przydatności produkcji i zarazem mechanizmem do stosowania produkcji do potrzeb bowiem to na rynku okazuje się czy dany producent za określoną cenę znajdzie nabywców na swój produkt czy też nie)
Jak produkować? (zwrócić uwagę na działanie konkurencji)
Do kogo? (patrzeć jak się kształtuje relacje między podażem a popytem na rynku)
Podmioty gospodarcze i ich zachowania w gospodarce rynkowej
- podejmowanie działalności gosp. na podstawie różnych bodźców ekonomicznych
- będą dążyły do osiągania jak największego zysku
- samodzielność (podmioty w gosp. rynkowej są zmuszone działać samodzielnie);
zasada samofinansowania (nie ma budżetu, sam musisz znaleźć sobie środki)
- funkcjonowanie według kryterium rentowności (opłacalności)
WŁASNOŚĆ KAPITALISTYCZNA - czynniki produkcji stanowią w przeważającej mierze
własność prywatną
W gosp. rynkowej podmioty funkcjonują w obliczu konkurencji.
Działania konkurenci nie są spowodowane tylko przez działania konsumentów ale również na aktywne funkcjonowanie konkurencji.
Konkurencja zmusza podmioty do racjonalnego wykorzystania czynników produkcji.
Konkurencja zmusza podmioty do stosowania innowacji technicznych i organizacyjnych.
Konkurencja zmusza podmioty gospodarcze do poszukiwania najtańszych kombinacji czynników produkcji.
ZALETY GOSPODARKI RYNKOWEJ
- tendencja do racjonalnego wykorzystania zasobów gospodarczych
- efektywny system motywacyjny
- innowacyjność gospodarki
- dyscyplina finansowa przedsiębiorstw
- tendencja do samoczynnego ustalania się równowagi rynkowej
- duża elastyczność gospodarki
- dobre zaopatrzenie w czynniki, środki produkcji
WADY GOSPODARKI RYNKOWEJ
- czynniki ograniczające działanie rynku w praktyce
- tendencja do powstawania dużych różnic w społeczeństwie z punktu widzenia
dochodów i majątku
- występowanie zjawisk destabilizujących gospodarkę
GOSPODARKA CENTRALNIE PLANOWANA (nie mówimy tu o rynku, głównym regulatorem gospodarki jest plan centralny, nie ma dominacji własności prywatnej - wszystko jest w rękach państwa, nawet jak ktoś ma własność prywatną, to władza będzie zniechęcała do jej posiadania; nierynkowa alokacja zasobów gospodarczych)
Plan centralny - władza trzyma ster, partia tworzy plan, decyduje za cały naród, potem są tworzone plany na niższych szczeblach, korygowanie planów niższego szczebla jest realizowanie na poziomie centralnym, przez to gospodarka się usztywnia, plan centralny powiązany jest z zadaniami i wskaźnikami dla przedsiębiorstw
3 SEKTORY GOSP. CENTRALNIE PLANOWANEJ
- sektor państwowy
- sektor spółdzielczy
- sektor prywatny
SEKTOR SPÓŁDZIELCZY I SEKTOR PRYWATNY:
- ograniczone jest prawo własności poszczególnych spółdzielców i właścicieli
prywatnych (państwo robi wszystko żeby mieć pełną kontrolę nad własnością
prywatną)
- tendencja do upodabniania się tych sektorów do sektora państwowego
Cechy gosp. centralnie planowanej:
- pełna centralizacja zarządzania gospodarką i procesów planowania
- nakazowo rozdzielczy charakter systemu (władza dzieli, daje, dyktuje)
- administracyjne kształtowanie cen produktów i czynników produkcji
- hierarchiczna podległość kierownictwa instytucji i podmiotów gospodarczych
biurokracji partyjno-państwowej
- centralizacja uprawnień do tworzenia i reorganizacji jednostek gospodarczych
- brak konkurencji na rynku
- duży stopień izolacji gospodarki i przedsiębiorstw od procesów oraz zjawisk
dominujących w gospodarce światowej
- funkcjonowanie przedsiębiorstw w warunkach tzw. miękkiego ograniczenia
budżetowego