ROZDZIAŁ I

Resocjalizacja jest przede wszystkim działalnością praktyczną, dyktowana przez życie społeczne od czasów najdawniejszych tj. od czasów, gdy spotykamy zalążki organizacji społecznych.

W przypadku prób podziału różnych metod i sposobów oddziaływań resocjalizacyjnych mamy zawsze do czynienia z dwiema szerokimi perspektywami.

Możemy wyróżnić sposoby traktowania Ze względu na aspekty wynikające

przestępcy ze względu na przesłanki z praktycznego stosowania metod

przyjmowane przez dany kierunek postępowania z jednostkami

myślenia psychologicznego wykolejonymi

We współczesnej literaturze zachodniej, poświęconej resocjalizacji, wymienia się różne kierunki myślenia. Dwa z nich powtarzają się najczęściej, tj. psychoanaliza i behawioryzm.

J.D. Frank widzi dwa źródła metod oddziaływania na człowieka

Psychoanaliza Behawioryzm

praktyki magiczno-religijne laboratorium naukowe

T. Ayllon i M. Milan wyróżniają dwa systemowe podejścia do zjawiska zaburzeń w

zachowaniu, nazywanych także „ inspirującymi modelami”.

Model choroby psychicznej Model behawioralny

Wszelkie formy przestępczego Zachowanie przestępcze czy dewiacyjne
i dewiacyjnego zachowania są są reakcją na nieprawidłowe

rodzajem choroby, którą należy uwarunkowania, dlatego resocjalizacja

dokładnie poznać a następnie powinna polegać na „przewarunkowaniu"

wyleczyć tzn. na stworzeniu społecznego systemu nagradzania

Podobny typ rozumowania przedstawiają zwolennicy antypsychiatrii. Przedstawiciele tego kierunku przypisują sobie to stanowisko, które Ayllon i Milan uważają za model behawioralny. Sadzą oni, że odkryli całkowicie oryginalne i nowoczesne podejście do istoty wykolejenia oraz jego resocjalizacji, które stanowi wielki postęp w zestawieniu ze wszystkimi rozwijanymi dotąd kierunkami psychologicznymi. Orientacje psychologiczne i psychiatryczne zakładały, że istnieje w człowieku „coś”, co przeszkadza mu we właściwym przystosowaniu się do otoczenia społecznego. Inaczej to „coś” interpretowała psychoanaliza, inaczej behawioryzm, ale zawsze ono stanowiło esencję złego zachowania. Owo „coś” tkwi na zew. człowieka niedostosowanego i tym samym istota resocjalizacji(psychokorekcji) zasadzać się musi na nauczeniu właściwych sposobów reagowania w sytuacjach społecznych. Autorzy tego podejścia głoszą ideę konieczności zmiany kierunku nacisku oddziaływań resocjalizacji ze sfery intrapersonalnej na interpersonalną, czyli zamiast poprawiać człowieka „od wewnątrz” należy uzdrowić jego stosunki z innymi ludźmi.

J. Whittaker wyróżnił 3 „prominentne szkoły”, wyznaczające zarówno filozofie oddziaływań resocjalizacyjnych jak i ich metody (strona 16, tabela streszczająca)

Podejście Podejście Strategia kierowania

psychodynamiczne behawiorystyczne interakcjami w grupach

W. Rhodes i M. Tracy wyróżniają 6 modeli

• psychodynamiczny

• behawioralny

• socjologiczny

• biopsychiczny

• ekologiczny

• zmiana kultury

K. Jull, który prześledził kierunki i trendy występujące w oddziaływaniach psychokorekcyjnych na „ niesforne” i przestępcze dzieci w 11 krajach w przeciągu 200 lat wyróżnił 9 modeli:

• rozwojowy - dziecko w toku rozwoju psychospołecznego przechodzi okresy krytyczne, odznaczające się podatnością na różnego rodzaju odchylenia od normy w zakresie równowagi emocjonalnej i na przestępstwa.

• Psychodynamiczny - zaburzenia w zakresie stosunków interpersonalnych prowadzą do zaburzeń osobowości przez niezaspokojenie potrzeb psychicznych i zaburzeń równowagi procesów emocjonalnych

• upośledzenia uczenia się - a) neurologiczne dysfunkcje hamują dojrzałe społecznie i emocjonalnie reakcje dziecka; b) nieumiejętość przyswojenia sobie wielu sposobów zachowań powoduje u dziecka poczucie niższości, prowadzące w konsekwencji do wzrostu agresji i innych zaburzeń w zachowaniu.

• strategie modyfikacji zachowania - wszelkie zachowanie, dobre i złe, jest wyuczone, dlatego też poprawa złego zachowaniu polegać musi na zmianie wzmocnień na takie, które nagradzać będą zachowania pozytywne, a karać negatywne

• medyczny i biofizyczny - wszelkie zaburzenia w zachowaniu wynikają albo z chorób i uszkodzeń systemu nerwowego, albo z takiego trybu życia, który powoduje zmiany w reakcjach nerwowych.

• ekologiczny - wszelkie postacie zaburzeń i dysharmonii zachowania wypływają z niedostosowania dziecka do otoczenia

• podejście kontrkulturowe - przyczyny zachowania negatywnego wypływają z wadliwości instytucji społecznych odpowiedzialnych za wychowanie młodzieży

• transcendentalny - natura człowieka jest z istoty swej dobra i mądra, trzeba jednak rozbudzić tkwiące w niej możliwości, których uśpienie spowodowało różnego rodzaju zaburzenia w zachowaniu.

• Psychoedukacyjny - główny nacisk kładzie na szeroki zakres doświadczeń dziecka, zmierzających do poprawy jego zachowania.

C. Czapow i S. Jedlewski wyróżnili m.in. systemy:

oparte na wzorach wychowania rodzinnego,

samorządności młodzieży oraz

dyscyplinarno-izolacyjny,

progresywny,

socjopedagogiczny,

indywidualny,

homogeniczny

i komplementarny.

PSYCHOLOGIA HORMISTYCZNA UKAZUJE DZIAŁANOŚĆ RESOCJALIZACYJNĄ JAKO KANALIZACJĘ NIEOKIEŁZNANYCH INSTYNKTÓW.

ROZDZIAŁ II

McDougall, twórca psychologii hormistycznej, przedstawił w 1908r. tezę, że napęd (horme) naszego postępowania, („hormistyczna energia”) tego zachowania, bierze swe źródło z instynktów, które są „odziedziczoną lub wrodzoną dyspozycją psychofizyczną, determinującą podmiot, którego jest udziałem, do spostrzegania przedmiotów pewnej klasy lub zwracania na nie uwagi, do doświadczenia (po spostrzeżeniu takiego przedmiotu) szczególnego rodzaju podniecenia emocjonalnego i do działania w pewien określony sposób albo przynajmniej do doświadczenia impulsu do takiego działania”.

W. McDougall wyróżnił początkowo siedem zasadniczych instynktów ”warunkujacych jakiś określony rodzaj podniecenia emocjonalnego”:

-ucieczki (strachu)

-awersji (odrazy)

-ciekawości (zdumienia)

-wojowniczości (gniewu)

-pewności siebie (dominacji)

-samoponiżania (uległości)

-uczuć rodzicielskich (tkliwości)

Założenia psychologii hormistycznej w zakresie wyjaśnienia etiologii zachowań przestępczych, a przede wszystkim resocjalizacji ludzi przejawiających skłonności przestępcze przedstawił inny klasyk psychologicznej literatury angielskiej - sir C. Burt.

Jako kontynuator dzieła McDougalla, wymienia nieco więcej instynktów stanowiących „napęd” czynów przestępczych młodzieży. Burt uważa, że następujące instynkty mogą mieć poważny udział w powstawaniu cech zachowania przestępczego:

-głód (zarłoczność)

-seks

-złość

-zachłannośc

-polowanie

-włóczęgostwo

-ciekawosc

-instynkt stadny

-samozadufanie

-samoupokorzenie

-strach

-wstręt

-zakochanie

-zadurzenie

-smutek, radość i zabawa

Sam związek każdego z nich z zachowaniem przestępczym są wielce różnicowane. Niektóre mają bezpośredni wpływ na zachowanie przestępcze, inne pośredni.

Przyjmując, że siłę napędową ludzkiego zachowania ( w tym także przestępczego) stanowią instynkty, za główny motor tego zachowania należałoby uznać przyjemność wynikającą z zaspokojenia danego instynktu (poprzez rozładowaie napięcia wywołanego brakiem jego zaspokojenia). Logiczną więc konsekwencją tego byłoby obłożenie wypływającej z zaspokojenia instynktów przyjemności (o ile nie jest akceptowana społecznie) taką mnogością nieprzyjemnych konskewencji (tzn. dotkliwych kar), że bardziej „opłacałyby się” czyny moralnie akceptowane. Jednakże jest to wielce bezskuteczne a w dodatku szkodliwe. Jedyna właściwą drogą oddziaływań resocjalizacyjnych (którą C. Burt porównuje z leczeniem homeopatycznym jest sublimacja, czyli „ćwiczenie emocji w sposób podobny do tego, jak ćwiczy się inteligencję, na takim kształceniu instynktów, jakiemu podlega rozum”.

Większość przestępstw popełnionych przez nieletnich bierze się, wg Burta, z niewłaściwego skoncentrowania energii. Dlatego też leczenie nie może polegać na hamowaniu tej energii ale na skierowaniu jej na właściwe tory.

---