PRAWO CYWILNE CZ. 1
WYKLAD 1 5.10.1009
PRAWO CYWILNE CZĘŚĆ OGÓLNA
W prawie rzymskim nie było część ogólnej, było ono ułożony wg actio - praw i uprawnień sadowych ( bardzo kazuistycznym).
Nasza systematyka jest oparta na pandektystyce ( XVI do XIX w Niemcy )
Część ogólna to fundament dla wszystkich regulacji cywilistycznych, również tych rozsianych po ustawach.
Kłopot polega na tym że cześć ogólna nie jest do końca regulacją kompletną - znaczna ilość podstawowych pojęć prawnych które powinny się znaleźć w cz. Ogólnej jak np. pojęcie prawa podmiotowego, roszczenie, uprawnienia bezpośrednie itp. Nie jest w nigdzie wyjaśniona.
Dzieje się tak dlatego, że są one trudne do zdefiniowania i są przedmiotem sporów teoretycznych, w które nie chce integrować ustawodawca. Uregulowane jest tylko to co umożliwia skuteczne funkcjonowanie i działanie prawa cywilnego.
Mówiąc o regulacji cywilnoprawnej należy zacząć od historii kodeksu cywilnego.
HISTORIA
Obowiązujący k.c z 1964 jest efektem prac które ciągnęły się od okresu przedwojennego. W tym samym czasie powstał również k.p.c oraz kodeks rodzinno - opiekuńczy.
W prawach francuskim czy niemieckim prawo rodzinne jest częścią kodeksu cywilnego. W Polsce ze względów ideologicznych uznano, ze prawo rodzinne pozbawione jest elementów materialnych, które są charakterystyczne dla prawa cywilnego ( prawo cywilne to prawna regulacja godnych ochrony interesów stron).
Dziś już nikt nie myśli aby wrócić do włączenia prawa rodzinnego do kodeksu.
Polski kodeks czerpie rozwiązania z :
- kodeksu niemieckiego 1896
- w zakresie prawa zobowiązań - kodeks francuski, napoleona - 1804 ( rozwiązania ustawodawcze i naukowe)
Nauka o czynnościach prawnych ( XIX/XX) - dorobek prawa niemieckiego został w dużej mierze, prawie w całości przejęta przez naszego ustawodawcę.
Różnice pomiędzy dzielnicami polskimi sprzed 1946 roku, gdzie obowiązywało 5 rodzajów prawa zostały zlikwidowane już w pierwszych latach po wojnie- 1945-47 - nastąpiła unifikacja prawa w postaci odrębnych dekretów ( czyli bez dyskusji parlamentarnej) dla poszczególnych części prawa cywilnego.
1945- ogólna i rodzinne
1946-47 - rzeczowe, spadkowe
+ stosowne akty proceduralne
Kodeks zobowiązań obowiązywał od dawna a mianowicie w postaci rozporządzenia prezydenta RP od 1934 do 1964, a w nowym kodeksie stanowiły powtórzenie wcześniejszych regulacji ( dorobek legislacyjny przygotowany pod auspicjami ligi narodów). Głównym referentem projektu, duszą projektu był Longschamps.
Z pewnymi stosukowo niewielkim zmianami obowiązują do dziś. Istnieje nowy projekt dot. zobowiązań.
Należą do systemu prawa cywilnego, regulują stosunki cywilnoprawne:
Ustawa o księgach wieczystych i hipotece
- instytucja ksiąg wieczystych ( urzędowy rejestr praw na nieruchomościach - co do zasady rzeczowych ale też obligacyjnych - najmu, dzierżawy, odkupu, pierwokupu - gdy ich przedmiotem jest nieruchomość lub jej cześć)
- zasada powszechności ksiąg wieczystych
- zinformatyzowanie
- hipoteka - istnieje tylko wtedy gdy zostanie wpisana do ksiązki wieczystej
KRO
- nierozerwalna cześć prawa rodzinnego
- w znacznej mierze relacje o charakterze niematerialnym
- brak odrębnej części ogólnej
Ustawa o własności lokali
- odmienność prawa które jest przedmiotem tej ustawy
- jest to wyjątek od regulacji kodeksowej. Lokal na gruncie k.c nie stanowi samodzielnej rzeczy i nie może być w ogóle przedmiotem praw rzeczowych, np. własności a jedynie obligacyjnych ( np. wynajem)
- wyjątek od zasady superficies solo cedit - lokal w szczególnych przypadkach może być samodzielnym przedmiotem prawa własności i innych praw rzeczowych
- wyodrębniona aby nie zaburzać harmonii kodeksu
Ustawa o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów
- doniosłość dla obrotu gospodarczego, profesjonalnego
- rejestr zabezpieczeń ( uzupełnienie regulacji dot. hipoteki)
- stworzenie zastawu rejestrowego- potrzeba w obrocie gospodarczym - ustanowienie zastawu nie pozbawiając dłużnika faktycznego władztwa nad rzeczą
- zastaw idzie za rzeczą - sprzedaż nie szkodzi wierzycielowi, mógł on zaspokoić się z rzeczy niezależnie o jej właściciela
- na początku taka ewentualność została uregulowana w prawie bankowym ( przed wydaniem tej ustawy)
Ustawa o gospodarce nieruchomościami
- w istotnej mierze odnosi się do kwestii cywilistycznych
- gospodarowanie zasobami gruntów pbl - nieruchomości należące do skarbu państwa i do jednostek samorządu terytorialnego
- użytkowania wieczyste - specyficzne prawo rzeczowe, ideologiczne podłoże - co raz stanie się własnością państwa ( wejdą do zasobów mienia pbl) nie może nią przestać być. Ma ona przypominać własność ale nadal pozostawać w rękach państwa ( nie pozbawiać państwa prawa własności). W sensie ekonomicznym i prawnym - użytkownik wieczysty jest prawie jak właścicielem - może sprzedać, darować, jest to prawo dziedziczne, nadawane minimum na lat 40 max na 99 z możliwością przedłużenia
- również zerwanie z zasadą superficies solo cedit - grunt pod budynkiem -własność państwa ale budynek jest własnością użytkownika wieczystego. Zbyć, obciążyć można użytkowanie wieczyste razem z budynkiem.
Również opierają się na założeniach części ogólnej prawa cywilnego:
- kodeks spółek handlowych ( posiada szczątkową część ogólną)
- prawo upadłościowe i naprawcze
One w sposób milczący odwołują się k.c
Prawo w znaczeniu przedmiotowym - zbiór przepisów prawych i aktów prawnych w których przepisy te się znajdują
Prawo w znaczeniu podmiotowym - zbiór uprawnień, pewna dana przez ustawę ( przez prawo w znaczeniu przedmiotowym) możliwość określonego zachowania się ( własnego oraz możliwość domagania się określonego zachowania od innych podmiotów ), prawo przyznaje jednostce i zabezpiecza - daje uprawnionemu określone instrumenty prawne dla dochodzenia jego praw i wymuszenia realizacji jego uprawnień.
Nie ma prawa podmiotowego bez pomiotu - bez osoby ( fizycznej lub prawnej) której dotyczy.
Przez tą definicję przebrzmiewa jurysprudencja interesów Iheringa.
Czasem przez tę definicję przebijał skrajny pozytywizm prawny- prawem podmiotowym było to co państwo przyznawało a nie było odniesienia do pewnych obowiązków ustawodawcy.
W okresie powojennym, po doświadczeniach niemieckich starano się aby do konstrukcji prawa podmiotowego wprowadzić pewien element wartościujący - wiążący ustawodawcę, aby nie mógł tworzyć czegoś co nie jest zgodne np. z aktami międzynarodowymi.
W RP wszystkie prawa podmiotowe wywodzą się z konstytucji.
Wiele z ich zostało uregulowane wprost w konstytucji ( praw własności, wolność słowa i wolność publikacji i mediów itp. ). Ogranicza ona ustawodawcę w kształtowaniu praw podmiotowych.
Ustawodawcę ogranicza również prawo międzynarodowe.
Art.8 ust.2 Konstytucji - konstytucję należy stosować wprost, każdy ma prawo powołać się na przepisy konstytucji i nie muszą być implementowane przez akty szczegółowe.
Niektóre przepisy konstytucji nie dały się pogodzić z prawem pozytywnym (konstytucja weszła w życie gdy już system prawny obowiązywał).
Art. 178 Konstytucji - Sędziowie podlegają Konstytucji i ustawą. Sędziowie doszli do wniosku ze mogą samodzielnie uznać ze nie będzie stosował przepisu ustawowego wg niego sprzecznego z Konstytucją. Był spór pomiędzy TK a sędziami sądów powszechnych.
Rodziło by to niepewność co to prawa i rozstrzyganie wg uznania sędziego.
Zdanie TK zwyciężyło - zapytanie do TK.
Orzeczenie wydawane w konkretnej sprawie ma skutek tylko między stronami w konkretnej sprawie. I mielibyśmy tyle systemów prawnych co sądów. A orzeczenie TK ma skutek erga omnes.
Słynne orzeczenie TK 4.10.2001 - badanie zgodności z konstytucją art. 417-419 k.c. - odpowiedzialność państwa i jednostek samorządu terytorialnego za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy.
Skarb państwa ponosi odpowiedzialność za szkodę bezprawnym wykonywaniem władzy pbl Konstytucja - art. 77 - niezależna od winy odpowiedzialność państwa a art. 417 k.c. wprowadzało dodatkowe przesłanki podejmowania odpowiedzialności ( wina funkcjonariusza)
Art. 418 został uchylony( szkoda wyrządzona aktem władczym - orzeczeniem, postanowieniem itp. ) - gdy wina sprawcy została uznana przez organ władczy nad sprawcą, lub została stwierdzona prawomocnym orzeczeniem karnym lub dyscyplinarnym.
Przepis ten chronił funkcjonariuszy aparatu władzy i skarb państwa.
A odpowiedzialność za takie szkody stanowi istotę praworządności.
Kpa art. 156, 160 - kolejny problem - nieważność decyzji administracyjnej np. z przyczyn rażącego naruszenia prawa, skutki ex tunc i przewidywało drogę do dochodzenia roszczeń - najpierw od organu państwowego, który wydal decyzję i dopiero jak ten odmówił w całości lub części - w postaci wydania decyzji otwierała się droga sądowa. Organy nie wydawały żadnej decyzji. Nawet po nakazie SN o wydanie decyzji nadal nie została ona wydana.
TK dokonał wykładni relacji konstytucji i aktów niższego rzędu - można stosować przepisy konstytucji wprost tylko gdy są na tyle precyzyjne że można z nich wydedukować wszystkie przystanki konieczne dla rozstrzygnięcia indywidualnego przypadku ( a takich jest niedużo o ile w ogóle są)
TK stworzył ogólną konstrukcję rzetelnej - prawidłowej legislacji. Nie zostały one nigdzie skodyfikowane choć podejmowano takie próby. TK wywozi je przede wszystkim z demokratycznego państwa prawnego i zasady praworządności.
Prawidłowa legislacja:
- realizować ma zasadę umacniania zaufania obywateli do państwa i prawa
- każdy nowy akt normatywny powinien mieć odpowiednie vacatio legis, na tyle długie aby ludzie mogli dostosować swoje działania
- przepisy nie mogą być nadmiernie kazuistycznie, w miarę możliwości zrozumiale dla obywateli
Ale się to nie przełożyło na rzeczywiste działania
- ochrona praw nabytych ( szczególna postać zaufania do prawa) -jeżeli obywatel uzyskał jakieś prawo i działał w zaufaniu do tych przepisowo kolejne zmiany legislacyjne nie mogą pozbawić go prawa ( można pewnych korzyści czy też prawa na przyszłość - co do faktów zaistniałych po dacie wejścia w życie przepisów).
- ochrona praw nabytych ma się przejawiać też w tym, ze należy uznać za sprzeczne z Konstytucją działania legislacyjnego - które powodują, że przysługujące obywatelom prawa są puste ( nullum ius)
- zasady intertemporalne ( prawa międzyczasowe) - istnieje różnica między czasem obowiązywania ustawy a czasowym zasięgiem stosowania ustawy.
Nie zawsze jest tak, że ustawa nie obowiązująca nie jest stosowana. Często stosowanie ustawy wykracza poza jej żywot. Aby nie dopuścić do retroakcji.
Reguły intertemporalne - na następnym wykładzie.
4