Pedagogika społeczna – 26.03.2011
Patologia i dysfunkcjonalność rodziny
PATOLOGIA SPOŁECZNA – ZJAWISKA PATOLOGICZNE
- Stan zagrażający ładowi społecznemu
- stan zakłócenia równowagi społecznej charakteryzujący się osłabieniem więzi społecznych, systemu normatywnego i aksjologicznego, osłabieniem i rozregulowaniem mechanizmów kontroli społecznej
- odchylenie od normy , naruszenie podstawowych norm społecznych czy naczelnych wartości(coś co występuje przeciwko obowiązującym standardom społecznym)
- ten typ zachowania, typ instytucji lub typ funkcjonowania społecznego, czy rodzaj struktury jakiegoś systemu społecznego, który pozostaje w zasadniczej sprzeczności ze światopoglądowymi wartościami, które są w danej społeczności akceptowane
- niezgodność ze wzorcami postaw, zachowań zawartymi w systemach normatywnych społeczności
- zjawiska sprzeczne z powszechnie obowiązującymi i akceptowanymi wartościami, standardami społecznymi (grupy, społeczność, wspólnoty, społeczeństwo)
- zachowanie wywołujące szkody (śmierć, szkody dla zdrowia, szkody moralne, pogorszenie samopoczucia, straty materialne, autodestrukcja)
OGÓLNE PRZYCZYNY WYSTĘPOWANIA PATOLOGII SPOŁECZNEJ – ZJAWISK I ZACHOWAŃ PATOLOGICZNYCH
- osłabienie więzi społecznych i mechanizmów kontroli społecznej
- rozpiętość między aspiracjami a możliwościami ich realizacji: frustracje, wzrost wymagań w zakresie kompetencji życiowych
- istnienie norm obyczajowych sprzecznych z ogólnym systemem wartości (subkulturowe)
- ekskluzja i marginalizacja społeczna
PRZYCZYNY ZJAWISK PATILOGICZNYCH
- makrouwarunkowanie
- trudności w zaadoptowaniu się rodzin do zmian społecznych i gospodarczych
- wzrost różnic społecznych (nierówności społecznych)
- zdezorganizowana lub nieodpowiednia polityka społeczna (państwowe wsparcie
funkcjonowania rodzin)- rozluźnienie więzi lokalnych
- rozchwianie systemu wartości społecznych i norm moralnych
- uwarunkowania bezpośrednie (mikrostrukturalne) społeczne
- indywidualne patologie (zaburzenia, uzależnienia, braki w kompetencjach
życiowych)- „przypadkowy” cel zawarcia związku małżeńskiego (nie uczuciowy)
- silny wpływ rodziny pierwotnej (generacyjnej)
- egocentryzm i egoizm (autokratyzm członków)
- zaburzenia w wzajemnej komunikacji członków
- negatywne cechy i warunki funkcjonowania rodziny (strukturalne, ekonomiczne, społeczno-kulturowe)
Splot sytuacyjny – współwystępowanie czynników niekorzystnych: ekonomicznych, społecznych i kulturowych. Kumulacja (w czasie) negatywnych cech zdarzeń i okoliczności
FORMY PATOLOGII RODZIN – RODZAJE ZJAWISK I SYTUACJI
- niepełna struktura, samotne rodzicielstwo
- dezintegracja
- rozpad, separacja, rozwód
- przemoc w relacjach rodzinnych
- zaniedbywanie dzieci
- uzależnienie (alkoholizm, narkomania, lekomania)
- ubóstwo
- bezrobocie, uchylanie się od pracy, pasożytnictwo
- przestępczość
- choroba psychiczna w rodzinie
- prostytucja, promiskuityzm
- rodzina telewizyjna/komputerowa
PATOLOGIA RODZINY – RÓŻNE UJĘCIA TERMINU
wszelkiego rodzaju zjawiska w rodzinie, których efektem oddziaływania jest bardziej lub mniej istotne zakłócenie normalnego funkcjonowania i rozwoju dziecka w rodzinie powodując u niego zaburzenia , tendencje destrukcyjne, od samobójstwa , alkoholizmu, nikotynizmu, narkomanii, prostytucji przez przemoc, ucieczki z domu, zakłócenia w realizowaniu obowiązku szkolnego aż po uczestnictwo w subkulturach młodzieżowych, sektach oraz przestępczość
rodzina, której członkowie pozostają w stałej kolizji z prawem i moralnością, jak np. kradzieże, rabunki, rozboje, gry hazardowe, przemyt, prostytucja i stręczycielstwo, włóczęgostwo, uchylanie się od uczciwej pracy, alkoholizm i narkomania. Najczęściej występuje w niej skumulowanie czynników patogennych. Charakteryzuje ja trwały rozkład współżycia członków, faktycznie zerwane więzi rodzicielskie i/lub małżeńskie. Rodzina taka jest w konflikcie ze szkołą, z jej działalnością wychowawczą. Wychowawcze elementy rodziny patologicznej odbiegają od poziomu, który reprezentuje tzw. Rodzina normalna w środowisku. Często brak stałych podstaw ekonomicznych.
(Kawula)
Rodzina zdezorganizowana (patologiczna) – jeśli przez jeden lub więcej członków nie spełnia przypisanych im ról. Rodzina przestaje spełniać swoje zadania i funkcje, głównie znikają jej funkcje socjalizacyjne i wychowawcze (dzieci łatwo ulegają wykolejeniu). Postawy członków są antagonistyczne i dominują uczucia niechęci i nienawiści. W miejsce pomocy i opieki pojawia się szkodzenie sobie. Z czasem występuje rozpad. (M. Jarosz)
Wg. Ziemskiej 1. Występowanie we wzajemnych stosunkach – małżeńskich i rodzicielskich negatywnych postaci
- odtrącenie i unikanie (zbyt duży dystans)
- zbytnie ochranianie i zbytnie wymaganie (nadmierna koncentracja
2. kryzys wartości rodziny
SCHEMATYZACJA RODZIN ZE WZGLĘDU NA JAKOŚĆ ŚRODOWISKA WYCHOWAWCZEGO
- Rodziny normalne:
Charakteryzują się pełnym składem osobowym i naturalną więzią biologiczną miedzy rodzicami i dziećmi. Panujące stosunki wewnątrzrodzinne oparte na silnych związkach emocjonalnych między małżonkami, miedzy każdym z nich a dziećmi. Ewentualne konflikty mają charakter przelotny i odzwierciedlają raczej troskę o przyszłość dzieci i byt rodziny. Układy ról wewnątrzrodzinnych odzwierciedlają raczej model rodziny tradycyjnej. Współdziałanie z instytucjami wychowawczymi (głównie ze szkołą). Dominują też w tych rodzinach wartości i wzory życiowe.
- rodziny zdezorganizowane:
Trwałe zaburzenia w strukturze, ostre konflikty bądź rozbicie rodziny (także rodzin rozbitych przez śmierć jednego z rodziców). Panujące stosunki mają charakter antagonistyczny i agresywny. Jedynie w przypadku rodzin rozbitych przez śmierć stosunki te mają charakter pozytywny, jednak niepełność tych rodzin dezorganizuje ich wychowawcze funkcjonowanie. Istniejące w tych typach rodzin układy ról również ulegają dezorganizacji, co odzwierciedla się najczęściej w osłabieniu ich funkcji opiekuńczych i kontrolnych nad dziećmi. Rodziny te nie utrzymują też stałych kontaktów ze szkołą. W rodzinach tych spotyka się często poważne trudności materialne.
- rodziny zdemoralizowane:
Rodziny pełne jak i zdezorganizowane. Dominująca obok stosunków wewnątrzrodzinnych cecha to przede wszystkim dostarczane przez rodziców negatywne, sprzeczne z prawem i normami moralnymi wzory zachowań i wartości życiowych. Są to rodziny najczęściej dotknięte nadmiernym pijaństwem i alkoholizmem, występującymi zjawiskami pospolitej przestępczości, prostytucji matek itp. Układy ról w tych rodzinach są zdezorganizowane co powoduje zaburzenia w wychowawczo – opiekuńczym funkcjonowaniu tych środowisk. Rodziny te w zasadzie nie utrzymują kontaktu.
RODZINA ZDROWA A KONTRATYP – WSKAŹNIKI
| Członkowie wzajemnie zapewniają sobie warunki prawidłowego rozwoju zgodnego z indywidualnymi możliwościami | Członkowie rodziny wzajemnie zagrażają swojemu rozwojowi. |
|---|---|
| Zdolność do ujawniania konfliktów i ich wspólnego omawiania i rozwiązywania | Konflikty w rodzinie są tłumione, nawarstwiają się. |
| Członkowie akceptują swoje role i podejmują zgodne ze swoimi indywidualnymi możliwościami | Członkowie nie akceptują pełnionych przez siebie ról lub nie wypełniają ich pomimo posiadania możliwości. |
| Cele są wspólnie uzgadniane i realizowane | Brak wspólnych celów, narzucanie i dominacja celów indywidualnych członków |
| Zgoda na zmiany wynikające z procesów rozwojowych członków całej rodziny | Sztywność postaw, ograniczanie swobody, niespełnianie oczekiwań. |
Rodzina funkcjonalna:
- w miarę jak dziecko rośnie uczy je niezależności i samodzielności w zaspokajaniu swoich potrzeb
- dzieci są chronione ale nie w sposób nadopiekuńczy lub niewystarczający. Dziecko jest traktowane jako cenne, jako wartość, szanowane są jego prawa, myśli i uczucia
- rodzice wiedzą czego spodziewać się po dziecku, nie oczekują zbytniej dojrzałości ”ponad wiek”
- rodzice nie atakują dziecka fizycznie czy psychicznie. Nie ignorują dziecka, wspierają je i ochraniają
- uczą ogólno-społecznych zasad i ich przestrzegania
- uczą dobrej perspektywy życiowej i optymizmu. Wzmacniają wiarę w siebie
- uczą podstawowych umiejętności życiowych, uczą dokonywać samodzielnych wyborów
- rodzina jest zintegrowana, o silnych więziach między członkami.
Rodzina dysfunkcjonalna (problemowa):
- nie potrafi wypełniać wystarczająco dobrze swych ról, potrzeb rozwojowych dziecka
- rodzina stale kontroluje dziecko, podkreśla jego mniejsza wartość, wyśmiewa, ignoruje, atakuje dziecko za jego niedoskonałość i błędy
- rodzice nie pozwalają na samodzielność, autonomię, atakują dziecko za wyrażanie pragnień i ignorują je
- rodzice domagają się zachowań bardziej dojrzałych niż możliwości lub pozwalają na trwanie w zachowaniach mniej dojrzałych niż wiek. Wykorzystywana jest bezbronność dzieci, wykorzystuje się je dal własnych potrzeb
- sposób traktowania dzieci przez rodziców jest dla dzieci źródłem strachu, cierpienia, krzywdy, poczucia osamotnienia
- rodzice nie uczą dziecka poprawnych społecznie zachowań, sami są często anty modelami pełnienia ról rodzinnych i często społecznych
- nieporadność życiowa rodziców, która odbija się na statusie materialnym rodzin, albo pogoń za pieniądzem i karierą kosztem życia rodzinnego ( więzi i kontaktu z dzieckiem)
- nieporadność wychowawcza – brak wiedzy i umiejętności pedagogicznych uwidaczniająca się nadmiernym rygoryzmie lub nadopiekuńczości lub pozostawieniu dziecka samemu sobie
- rodzina nie potrafi konstruktywnie i pomyślnie rozwiązywać swoich problemów, trudności, sytuacji, kryzysów i kryzysów rozwojowych
- życie podporządkowane jest nie dobru członków, ale jakiemuś celowi (alkohol, przemoc, kariera i pieniądze).
Dziecko w zdrowej rodzinie
- cenione nie bardziej i nie mniej niż każdy inny członek rodziny, oraz nie mniej niż osoby spoza rodzin. Wszyscy członkowie rodziny są równi
- cenne przez sam fakt swego istnienia, wartościowe samo w sobie, dziecko czuje się wartościowe
- szanowane, ma prawo do własnego ciała, myśli, uczuć, zachowań, ich zdanie się liczy
- chronione przed niebezpieczeństwem i niepożądaną ingerencją z zewnątrz, nie SA nadopiekuńczy niewystarczający. Rodzice uczą jak samodzielnie się bronić. Nigdy nie stoją po stronie krzywdziciela.
- akceptowane w swej niedoskonałości. Rodzice sami przyznają się do swej niedoskonałości (przyznanie się do winy, przeprosiny). Dziecka nie zmusza się do doskonałości, nie muszą być idealnymi dorosłymi
- zaspakajane są jego potrzeby, ale jest też stopniowo uczone, jak samemu je zaspokajać
- poświęcany jest mu czas i uwaga, zainteresowanie, okazuje mu się czułość
- uczone jest podstawowych umiejętności życiowych (komunikacyjnych, rozpoznawania i wyrażania emocji, radzenia sobie z uczuciami)
- uczone jest granic (zdrowe dyscyplina).
W rodzinie dysfunkcyjnej – dziecko krzywdzone w rodzinie
- jest krytykowane za to że myśli o sobie, rodzice chcą aby myślało o nich i zaspakajało ich potrzeby
- jest cenione jeśli zaspakaja potrzeby i oczekiwania rodziców
- narzuca mu się role dorosłego, obarcza troską o rodzinę
- jest wykorzystywane i używane dla potrzeb rodziców, ich dobrego samopoczucia, poczucia władzy i kontroli, prestiżu społecznego
- jest często stawiane pomiędzy rodzicami
- jest atakowane za własną niedoskonałość, za popełnianie błędów, stawia mu się wymagania i zasady nie do zrealizowania
- jest obwiniane za różne problemy rodziny
- jest atakowane, ośmieszane za swoje poglądy i ich posiadanie
- jest zawsze gorsze od innych lub zawsze lepsze od innych (bałwanów, frajerów)
- jest unikane, odrzucane, porzucane lub „podrzucane”
- nie jest chronione i zabezpieczone przed nadużyciami ze strony innych. Rodzice nie staja po stronie dziecka, nie udzielają mu wsparcia
- nie uczy się umiejętności obrony, wytyczania własnych granic, uczy się być ofiarą, przyzwala na wykorzystywanie siebie przez innych. Dzieci są uległe
- stale oceniane i sterowane, staje się zależne od innych, nie rozwija samostanowienia o sobie i samokontroli (lub odwrotnie – staje się przesadnie niezależne, gdyż nie może liczyć na pomoc rodziców)
- stale oceniane i sterowane, staje się zależne od innych, nie rozwija samostanowienia o sobie i samokontroli (lub odwrotnie- staje się przesadnie niezależne, gdyż nie może liczyć na pomoc rodziców)
- nie rozwija umiejętności poznania siebie, swoich uczuć, nie potrafią realistycznie patrzeć na siebie
- nie potrafi odpowiednio interpretować zachowań innych, nie umieją odczytywać społecznych wskazówek
- z powodu ataków fizycznych i psychicznych na własną osobę postrzega świat jako nieprzychylny, wrogi, zagrażający.