"Sonety krymskie" Mickiewicza
w badaniach nad literaturą bardzo ważną gałęzią jest biografizm, czyli postrzeganie dzieł przez bezpośrednie ich powiązanie z życiem twórcy; jednym z przykładów wykorzystania biografizmu przez badaczy są interpretacje cyklu osiemnastu sonetów Mickiewicza wydanych w roku 1826 w Moskwie pod zbiorowym tytułem Sonety
inspiracją do powstania Sonetów krymskich były dla polskiego wieszcza wyprawy na Krym; odbył je podczas zesłania do Rosji, a więc na emigracji wypełnionej tęsknotą i żalem za ojczyzną, ale także fascynacją kulturą Wschodu
w Sonetach krymskich przede wszystkim przedstawiona jest uroda orientalnego i egzotycznego krajobrazu, który potrafi urzec czytelnika na kilku płaszczyznach; romantyczny orientalizm przejawia się w warstwach opisowej i językowej; opisywane przestrzenne krajobrazy Azji pełne są bogactwa barw, odczuć, zmysłowości; na tle niezwykłej przyrody orientu pojawia się podróżnik, który jest oszołomiony i zlękniony jej wielkością i monumentalizmem, jednocześnie zachwycony; opiewa ją w sonetach:
Patrzę w niebo, gwiazd szukam, przewodniczek łodzi;
Tam z dala błyszczy obłok? tam jutrzeńka wschodzi?
To błyszczy Dniestr, to wzeszła lampa Akermanu.
w sonecie Stepy Akermańskie mamy do czynienia z orientalnym językiem, który tworzą nazwy własne, takie jak rzeka Dniestr, czy kraina geograficzna – Akerman
całym cyklu pojawiają się także inne egzotyczne nazwy: baldakim, janczary, kurhany; takie językowe zabiegi nadają opisowi plastyczność; wydźwięk sonetów dopełniają sugestywne opisy:
Wicher z tryumfem zawył, a na mokre góry,
Wznoszące się piętrami z morskiego odmętu,
Wstąpił jenijusz śmierci i szedł do okrętu,
Jak żołnierz szturmujący w połamane mury.
Burza to ostatni wiersz z cyklu marynistycznego, przedstawiający moment niebezpieczeństwa; tonący statek targany jest przez potężny żywioł, odbierający wszelką nadzieję; w pierwsza strofie opisuje poeta sztorm w sposób dynamiczny, wielokrotnie wykorzystując zabieg onomatopei (jęki, szum), ale także wzmocnione emocjonalnie, „dynamiczne” czasowniki (zdarto, wyrwały się, prysnął); w sonecie tym doszukujemy się metaforyki wojennej – geniusz śmierci, czyli żołnierz napierającego na okręt, będący ostatnią bastylią; opis jest odrealniony, fale przyrównane do wypiętrzających się gór, przyroda zdaje się być wrogiem człowieka i jego przeznaczeniem; trzecia strofa obnaża zachowanie człowieka w obliczu zagrożenia; mówiący w wierszu wskazuje na tych, którzy załamują ręce, na tych, co chcą odegnać śmierć poprzez ostatnią modlitwę, wreszcie na tych, którzy mają się do kogo zwrócić w obliczu tragedii
najważniejszym elementem IV sonetu jest refleksja nad stanem duszy, samotnością i reakcjami innych ludzi; w ostatniej strofie podmiot liryczny ukazuje stan duszy podróżnika–indywidualisty; samotnego myśliciela tęskniącego do bliskości, miłości, wiary, których nie posiada; myśliciela, który ostatecznie woli śmierć niż zmaganie z żywiołem
podobnie usposobionego bohatera ukazuje pierwszy z cyklu - sonet pt. Stepy Akermańskie; podmiot liryczny podróżuje i poznaje stepy na Krymie; Mickiewicz wykorzystuje porównanie (wozu do łódki, trawiastych stepów do suchego oceanu) nadające podróży powagi, przenoszące ją w inny wymiar – marynistyczny; gdy nastaje zmrok, podmiot gubi drogę, atmosfera staje się tajemnicza i posępna, jednocześnie ekscytująca; przyroda krymska przemawia do odbiorcy ciszą, wiatrem, odgłosami zwierząt; świat natury poddany jest wyolbrzymieniu, czyli hiperbolizacji (Słyszę, kędy się motyl kołysa na trawie); wyobrażenia są wyolbrzymione, tak jak stany emocjonalne; bohater odczuwa nostalgię do ojczyzny, tęskni do odległej Litwy
w sonecie Czatyrdah ukazana jest jedność przyrody i stosunek do niej rdzennego mieszkańca; bohaterem utworu jest Mirza, wschodni przewodnik towarzyszący Pielgrzymowi, wychwalający wielką górę Czatyrdah, będącą ostoją, sacrum, cechującą się odpornością na zmiany w przyrodzie; Mickiewicz w sonecie tym płynnie lawiruje pomiędzy motywami kulturowymi i religijnymi, łącząc wątki z kultury europejskiej i arabskiej
w cyklu Sonety krymskie natura jest projekcją stanów psychicznych podmiotu twórczego i stanowi nieodłączny element poznawania świata; gdy w sonecie Stepy Akermańskie poznanie zmienia się poprzez cykl dnia i nocy, pielgrzym odczuwa świat innymi zmysłami; wielokrotnie dochodzi do konfrontacji sił natury i człowieka; sonet Bakczysaraj pokazuje symboliczne zwycięstwo roślin porastających ruiny pałacu; złowroga natura skłania poetę do refleksji nad ważkim życiem i nieuchronną śmiercią; prawdę o sobie i świecie pomaga odkryć wędrówka; romantyczna podróż ukazana w cyklu Sonety krymskie pozwala ukazać miałkość życia człowieka, przemijanie, w kontraście do wielkich sił przyrody; odległość od ojczyzny wzmaga do niej tęsknotę
Litwo! piały mi wdzięczniej twe szumiące lasy
Niż słowiki Bajdaru, Salhiry dziewice;
I weselszy deptałem twoje trzęsawice
Niż rubinowe morwy, złote ananasy
wiele refleksji przychodzi do głowy dopiero wtedy, gdy człowiekowi grozi niebezpieczeństwo; do takich spostrzeżeń dochodzi bohater sonetu Burza, wielki indywidualista, samotnik i człowiek pielgrzymujący do celu, pragnący osiągnąć sacrum, wygnaniec, szukający nowego domu; w motywie wędrowca możemy doszukać się inspiracji twórczością Byrona; pielgrzym Mickiewicza okazuje wrażliwość na naturę, zachowuję się niczym dziecko, zachwycając się każdym elementem otoczenia; wraz z upływem czasu Pielgrzym zmienia się - ze zlęknionego rozbitka w pełnego spokoju podróżnika; przechodzi metamorfozę, osiąga dojrzałość
sonet to gatunek literacki, powstały w XIII wieku we Włoszech; cechuje go dwudzielna budowa tekstu; składa się z czterech strof; dwie pierwsze zbudowane są z czterech wersów okalanych rymami abba abba, natomiast dwie ostatnie tercyny zakończone są rymami krzyżowymi cdc dcd lub cde cde; sonet składa się z dwóch warstw znaczeniowych; pierwsza to opisowa – z reguły składają się na nią dwie pierwsze strofy; w drugiej warstwie wyrażana jest refleksja; przed nastaniem romantyzmu charakter sonetu był typowo liryczny; Mickiewicz zmienił wydźwięk sonetu, dodając do klasycznej wersji elementy dramatyczne; przykładem jest między innymi dialog pomiędzy Pielgrzymem a Mirzą w sonecie Droga nad przepaścią w Czufut-Kale, który zaburza schemat opis – refleksja; innym przykładem modyfikacji jest sonet Widok gór ze stepów Kozłowa, wzbogacony o dodatkowy wers będący wykrzyknieniem (Aa!!!); rozluźnienie rygorystycznej budowy sonetu pozwoliło wieszczowi pokazać dynamizm, romantyzm i uczucia poetyckie