a43. Zjawisko historyzmu w architekturze XIX wieku: podstawy teoretyczne i fazy rozwojowe
HISTORYZM
- nawiązywanie do przeszłości, do zjawisk historycznych; termin używany w szczególności:
- w zastosowaniu do architektury - tendencja do posługiwania się w twórczości artystycznej stylami dawnych okresów (historycznymi) lub ich poszczególnymi elementami, przy korzystaniu z naukowo opracowanego zasobu form tych stylów.
- w zastosowaniu do malarstwa historycznego - dbałość o wierność w odtwarzaniu elementów historycznych, np. wierność wobec źródeł literackich, kostiumów, podobieństwo postaci z zachowanymi portretami itp.
- historyzm datuje się od 1 poł. XIX wieku; inspirowany przez romantyzm znalazł wyraz przede wszystkim w architekturze, w nawiązaniu do gotyku (—> neogotyk), a w poł. XIX wieku — do renesansu i baroku (—> neorenesans, —> neobarok); reakcją przeciw historyzmowi była na przełomie XIX/XX wieku secesja, a po niej kierunki konstruktywistyczne;
- sesja w Monachium w 1963 roku - Pevsner zaproponował własną definicję historyzmu i wyróżnił jego 5 rodzajów:
konformistyczny – polegający na dostosowaniu środków wyrazu do budowli już istniejących,
asocjacyjny – świadome nawiązanie do określonego stylu w architekturze w celu stworzenia pomostu między przeszłością a teraźniejszością przez adaptację i aktualizację motywów,
estetyczny- naśladowanie stylów epok poprzednich jako wyraz ich estetycznej akceptacji
archeologiczny- wynikający z chęci badania przeszłości,
romantyczny- w celu wywołania określonych odczuć
- gruntownego przewrotu w badaniach dokonał Werner Hofmann, który wykazał konieczność badania zjawisk artystycznych w powiązaniu z ogólno kulturowymi, Hofmanna przeniósł na grunt historii sztuki rozumienie historyzmu jako ważnego nurtu światopoglądowego, według niego wszelkie przemiany, jakie dokonały się wówczas u podstaw kultury europejskiej były związane z nowym rozumieniem przeszłości.
- badania Hofmanna, Zeitlera, częściowo Ämana zmieniły widzenie sztuki XIX wieku, dzięki nim pojęcie historyzmu w sztuce straciło swe wyłącznie negatywne zabarwienie i przestało być traktowane w izolacji od wysoko cenionych nurtów malarstwa wieku XIX,
- zasadniczą zmianę w tej kwestii przyniosły badania Schmolla gen. Eisenwertha, według którego niejednorodność stylowa XIX wieku niczym nie różni się od obserwowanej we wcześniejszych epokach różnorodnością nurtów, między którymi wyróżnić można takie kierunki nawiązujące do form sztuki dawniejszej (np. nurt gotycki w architekturze XVI i XVII wieku).
- kolejnym etapem w dyskusji nad sztuką XIX wieku były badania Goetza z których wynika, iż historyzm rozumiany jako świadoma recepcja form dawnych to postawa artystyczna znana w dziejach sztuki europejskiej przynajmniej od czasów późnego cesarstwa rzymskiego. Historyzm jest - wedle Goetza - z reguły sztuką ideowo zaangażowaną, uwikłaną w programy polityczne i społeczne,
Zasadniczymi elementami tzw. myślenia historycznego są:
przekonanie, że jednostkowe cechy człowieka i tworzonych przez niego dzieł płyną nie tylko z czynników zewnętrznych, ale także z indywidualnych źródeł wewnętrznych;
przekonanie, że wszystko obserwujemy w biegu stawania się i że sami jesteśmy tylko częścią procesu historycznego, a jedyna, autentyczna i niepowtarzalna egzystencja człowieka realizuje się wyłącznie, w historii, w określonym czasie i miejscu.”
- historyzm jak żaden inny sposób myślenia, wykształcił zdolność i umiejętność «wczuwania się» w obce, dawno przeminięte światy kultur ludzkich, przeżyć, wyobrażeń i symboli,
- XIX wiek różni się od wcześniejszych epok inną koncepcją historii (rozumianej we właściwym ukształtowanym właśnie w XIX wieku znaczeniu tego pojęcia). Nastąpiło oddzielenie historii od natury, która przestała być częścią historii świata.
Wojciech Baus, „Zjawiska historyzmu w architekturze wieku XIX. Próba opisu”:
- pomimo wzmożonego zainteresowania sztuką XIX wieku nie wszystkie zagadnienia związanie z pojęciem i zakresem znaczeniowym terminu „historyzm” zostały definitywnie wyjaśnione.
- wiek XIX odczytywał w historyzmie symptomy głębokiego kryzysu (brak własnego stylu).
- nawiązywanie do przeszłości miało miejsce już w epokach wcześniejszych. Renesans lub „renovatio” oznaczały wiarę w istnienie określonego ideału (politycznego, kulturowego bądź artystycznego) i jednocześnie mocne dążenie do powtórnego osiągnięcia owej absolutnej doskonałości. Historyzm był więc dla owych epok podstawą widzącą wzorce w przeszłości, którego restytucja cenna był dalszego rozwoju.
Neogotyk w XVIII wieku
ANGLIA
- Modus gotycki był obecny w architekturze nowożytnej, zwłaszcza angielskiej. Po elementy gotyckie sięgał np. Christopher Wren projektując Tom Tower w Oxfordzkim Christ Church College.
- Nigdy właściwie nie została tu przerwana tradycja własnego, specyficznego gotyku,
John Vanbrugh
- wprowadza średniowieczne wieżyczki w architekturze ogrodowej
Castle Howard (uk. 1712)
Dom własny Vanbrugha w Greenwich
- próba stworzenia zamku quasi-średniowiecznego z motywów klasycznych.
Seaton Delaval (1718-29)
- wyraźne odniesienia do średniowiecza
- budynek flankują na podobieństwo twierdzy wieloboczne wieże, obronne z wyglądu.
James Gibbs
świątynia wolności w parku w Stowe
- formy neogotyckie
- pierwszy tego typu pomnik w Europie.
Od połowy wieku XVIII rezydencje zaczynają przybierać formy neogotyckie - tzw. incastellated style.
Robert Adam
Culzean Castle (1777-96)
- założenie dość jeszcze symetryczne, wykorzystanie całego repertuaru motywów klasycznych, by stworzyć całość "średniowieczną".
Horace Walpole
- w roku 1764 opublikował swoją "gotycką" powieść "Zamczysko w Otranto", która wraz z książkami Ann Radcliffe otwiera okres literackich zainteresowań średniowieczem,
Przebudowa swojej rezydencji Strawberry Hill
- Współpracowali z nim tacy architekci jak William Robinson, Richard Bentley i Thomas Pitt.
- Rezydencja ta była tworem, w którym zostały zebrane rozmaite elementy zinterpretowane jako gotyckie i zestawione ze sobą bez specjalnej dbałości o historyczną zgodność i konstrukcyjną poprawność.
- Nie chodziło tu o archeologiczne odtworzenie form gotyckich, ale o wykreowanie "średniowiecznej" atmosfery.
- W latach 70. rezydencji nadano kształt nieregularny - upowszechnienie idei malowniczości.
Robert Morris
Inverary Castle
- regularny plan z 4 basztami na narożach, wyraźna równowaga podziałów pionowych i poziomych. Idea "obronności" architektury rezydencjonalnej wiąże się z poczuciem tożsamości narodowej.
Richard Payne - Knight
Downton Castle (1772-78) - bryła jest już nieregularna
James Wyatt
Fonthill Abbey 1796-1812, zburzone)
- rezydencja, w której planie następowało połączenie dwóch średniowiecznych budowli - zamku i katedry.
- Asymetria pojawia się tu na niespotykaną skalę, a nieregularny krzyżowy plan zbiegał się w środkowej ośmiobocznej wieży tak wysokiej, że zawaliła się,
NIEMCY
- Pierwsze przykłady form neogotyckich w Niemczech pojawiają się w Worlitz.
- w 1772 ukazała się praca Goethego "O niemieckiej architekturze". Goethe uważając gotyk za autentyczne wcielenie piękna architektonicznego formułował zarazem tezę o jego ścisłym związku z kulturą niemiecką. W Niemczech "gotyckie odrodzenie" będzie łączone z ideałami odrodzenia narodowego i państwowego.
Christoph Hesekiel
pawilon gotycki w Worlitz
- o formach opartych na gotyku weneckim
- Hesekiel czerpał także z ceglanej architektury niżu nadbałtyckiego.
Heinrich Jussow
zespół pałacowo-parkowy Wilhelmshohe k. Kassel
- pseudogotycki zamek Lowenburg (proj. 1790, wzniesiony 1793-1802)
POLSKA
- w Polsce nie istniała ciągłość tradycji budowania w stylu gotyckim.
- neogotyk pojawił się w 2 poł. XVIII wieku jako coś niemal tak egzotycznego jak nurt chiński. O ile jednak ten ostatni przyjął się tylko w pawilonach parkowych, to w stylu neogotyckim, już w pierwszej fazie jego recepcji, zaczęto wznosić rezydencje wiejskie.
Brama triumfalna na Rynku Starego Miasta w Warszawie
- pierwsza budowla neogotycka, wzniesiona w 1764 roku z okazji koronacji Stanisława Augusta,
Pawilony neogotyckie w ogrodach:
W Powązkach - pawilon gospodarczy z wieżą (ok. 1777-83)
W Mokotowie - gołębnik w postaci kwadratowej wieży
- "gotyckość" pawilonu przejawia się w spiczastym dachu z czterema iglicami na narożach. Łuku ostrego nie zastosowano.
Pałac ks. Stanisława Poniatowskiego w Korsuniu na Ukrainie
- arch. Jan Lindsay,
- rezydencja miała się składać z pałacu właściwego i niżej położonego skrzydła połączonego z pałacem ukrytą w szpalerze kolumnadą.
- pałac właściwy - plan plan prostokąta z wielką salą 2-kondygnacyjną wystającą ponad dachy otaczających ją części parterowych
Tzw. Dom Gocki w Arkadii w Nieborowie (ok. 1795-98)
- arch. Sz. B. Zug przy współudziale A. Orłowskiego
Budowle neogotyckie z pocz. XIX wieku:
Zameczek w Radziejowicach
- odbudowany w formach neogotyckich w 1802 wg projektu Kubickiego
Galeria Gotycka w Wilanowie (1802)
- S. Kostka-Potocki i Ch. P. Aigner
- struktura mieszcząca się w ramach klasycyzmu urozmaicona arkadami ostrołukowymi, a także "egipskimi" głowicami pilastrów i filarów.
- istniała do poł. XIX wieku.
Przebudowa fasady zamku w Łańcucie (przed 1807)
- Ch. P. Aigner - boniowany parter, a wyższe kondygnacje rozczłonkowane parami ślepych arkad ostrołukowych, w których osadzone były prostokątne okna.
Domek Gotycki w Puławach (uk. 1809)
- Ch. P. Aigner - elementy klasycystyczne współgrają z neogotyckimi;
Holendernia w Wilanowie (1811)
- Ch. P. Aigner - budynek obory w guście gotyckim, obok klasycystyczny pawilon mieszkalny
Historyzm romantyczny w architekturze europejskiej
- romantyzm w architekturze wychwalał uroki życia wiejskiego, krajobrazu nieskażonego ręką człowieka,
- zainteresowanie wiekami średnimi pociągało za sobą badanie ich zabytków, których szczególnie na Zachodzie było spoko,
- gotyk stał się przedmiotem kultu romantycznych architektów
ANGLIA
August Pugin
- architekt nawołujący do odrodzenia gotyki
Augustus Welby Northmore Pugin
- syn Augusta Pugina,
- nazywa gotyk “stylem chrześcijańskim”,
- zwalnacza “zdegenerowaną” architekturę współczesną, czyli klasycystyczną,
- jego zdaniem jedynie gotyk jest stylem godnym domu bożego,
- wybudował 65 kościołów, wiele gotyckich domów mieszczańskich, szkół i innych,
- dzięki rzetelnemu studium prawdziwego gotyku angielskiego nie popełniał błędów w swojej architekturze,
St Chad's Cathedral, Birmingha
Detale Pałacu Westminsterskieg
St Francis Xavier's Church, Berrima
Jeffrey Wyatville
Hyde Park, London, proposal for entrance lodges (1794)
Bladon Castle, Staffordshire (c.1799)
Cottage, Brixton, Devon (c.1799)
Hillfield House, Hertfordshire, new house (c.1799)
William Wilkins
The Grange, Northington
Corpus Christi College, Cambridge
Gilbert Scott
Dom robotniczy, Louth
kościół św. Idziego, Camberwell
kościół św. Jerzego, Doncaster
kaplica w Exeter College, Oksford
kaplica w King's College, Londyn
George Edmund Street
Church of St. John the Evangelist, Ardamine
The Royal Courts of Justice in The Strand in London
Sir Charles Barry
budynek Royal Institute of Fine Arts w Manchesterze
Gmach Parlamentu w Londynie, 1840-1860
- styl Tudorów
FRANCJA
- we Francji przypadki wznoszenia budowli neogotyckich są odosobnione,
- neogotyk ogranicza się do budownictwa kościelnego i do restauracji i odnowy zabytków
Jean Baptiste Lassus
Remont Sainte-Chapelle w Paryżu
- wspólnie z Viollet-le-Ducem
Kościół St Jean Baptiste w Belle-Ville
Eugene Emmanuel Viollet-le-Duc
- architekt, konserwator
- wydał 10tomową encyklopedię architektury francuskiego średniowiecza,
- wprowadził „czystość stylową”, według niego „restaurować budynek to nie znaczy zachować go w takim stanie, jakim jest, naprawić uszkodzenia i dokonać poprawek, lecz odbudować go w stanie takim, jaki mógł nawet nie istnieć”
Remont katedry Notre Dame
- wymienił całe partie murów,
- stawił neogotycką zakrystię,
- na skrzyżowaniu naw dodał iglicę, której nigdy nie było
Odbudowa kościołów w Vezelay, Saint Denis, Saint Sernin w Tuluzie
Odnowienie fortecy Carcassone i zamku Pierrefonds
Jacques Eugene Barthelemy
Notre Dame de Bonsecours koło Rouen
Franz Christian
Kościół Sainte Clotilde w Paryżu
- widoczne nawiązania do gotyku niemieckiego, bo architekt był niemcem,
NIEMCY
- Niemcy bardzo długo wierzyli, że gotyk powstał w Niemczech, skąd dopiero Francuzi i Anglicy wzięli jego wzory, uważali więc za swój patriotyczny obowiązek odnowienie gotyku,
- budowano nie tylko gotyckie kościoły, ale również szpitale, szkoły, muzea itp.
- zabrano się również za konserwację gotyckich budowli w myśl szkoły Viollet-le-Duca,
Karl Friedrich Schinkel
- zgorzkniały klasycysta, równocześnie jeden z pierwszych romantyków niemieckich
Pomnik na Kreuzberg w Berlinie, 1818
- na cześć walk wyzwoleńczych 1813-1815,
- kształt 20metrowej 8kątnej wieży ze szczytnicami, fialami, ostrołukowymi przeźroczami w duchu dojrzałego gotyku niemieckiego,
- wykonany z żeliwa (połączenie formy gotyckiej w techniką 19 wieku)
Kościół Werder kirche w Berlinie
- złe proporcje monotonnego koprusu z niewidocznym dachem i dwoma niskimi, niezgrabnymi, „angielskimi” wieżami,
Pałac Alberta von Hohenzollerna w Kamieńcu Ząbkowickim na Śląsku
- projekt Schinkla, ukończenie Ferdynanda Martiusa,
- plan i styl świadczą o wielkim nieporozumieniu: układ pałacowy dostosowany do komfortowego życia 19 wieku, najeżony został wieżami obronnymi i kramem wojskowym,
Pałac w Babelsbergu koło Poczdamu
- wybudowany dla króla pruskiego Wilhelma I,
- mieszanina form gotyckich różnych epok i krajów, złe kompozycje i złe proporcje,
Projekt pałacu Orianda na Krymie
- należy do architektury eklektycznej, bo łączył arch grecką, egipską, bizantyńską i muzułmańską,
- nie został zrealizowany
POLSKA
- romantyzm pojawia się w Polsce bardzo szybko, ale ograniczając się niewielu dzieł z zakresu architektury, wyraża się głównie w planowaniu pałacowych ogrodów na wzorach angielskich,
Aleksandria (powiat siedlecki)
- jedno z pierwszych angielskich założeń,
Powązki warszawskie
- założone przez Izabellę Czartoryską z pomocą malarza Jana Piotra Norblina
Park romantyczny w Mokotowie
- projekt Szymona Bogumiła Zuga,
Park Arkadia pod Łowiczem
- założony przez Helenę Radziwiłłową,
- Zug zaprojektował tam kaplicę, wieżę gotycką, Dom Gotycki, jońską świątynię Diany,
- działał tam również Wojciech Jaszczołd jako malarz i architekt wnętrz,
Park romantyczny w Olesinie pod Puławami
- projekt Stanisława Potockiego i Piotra Aignera,
Przeobrażenie parku Ujazdowskiego
- dodano do części należącej do Belwederu świątynię Grecką i świątynię Egipską (Kubicki)
Park w Pulawach
- założony przez Izabellę Czartoryską,
- zatrudniono Aignera, Jaszczołda, Dionizego MC Claria
Kościół w Krzeszowicach pod Krakowem
- arch. Schinkel
- gotyk lombardzki
Drewniany pałacyk myśliwski w Antoninie (Wielkopolska)
- Schinkel,
- plan krzyża greckiego, którego środek stanowi 8boczny hall 4kondygnacyjny
Więzienie na zamku w Lublinie
- neogotycka szata, na którą nałożyły się ostrołukowe okna, portal z wielką szczytnicą z czołgankami (żabkami) oraz 4 wieżyczki zakończone fialami,
- znajduje się tam również wysoka attyka blankowana nawiązująca do renesansu, mylnie potraktowana jako średniowieczna,
Henryk Marconi
Pałac w Dowspudzie
- zburzony podczas powstania w 1831,
- budowla neogotycka,
Pałac Paca przy ul. Miodowej w Warszawie
- mocne cechy empire’u
Dworzec Wiedeński
- dworzec kolei żelaznej warszawsko-wiedeńskiej,
- budynek w duchu renesansu włoskiego,
Hotel Europejski w Warszawie
- całkowicie oparty na pałacowych wzorach zaczerpniętych z późnego renesansu włoskiego,
Gmach Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego w Warszawie
Ogród Saski w Warszawie
Historyzm dojrzały w architekturze europejskiej i polskiej
- II poł 19 wieku,
- od 1880 to już późny historyzm,
- nazwy:
Anglia: High Victorian
Francja- Second Empire
Wiedeń- Strenger Historismus/ Ringstrasse-stil (związane ze zniesieniem starych fortyfikacji i poszerzeniem miasta)
- postulat czystości stylowej lat 60tych, związany z restauracją i regotycyzacją kościołów,
- archeologiczne odtwarzanie, często z zachowaniem tradycyjnych materiałów i zasad konstrukcyjnych,
- inna postawa niż w historyzmie romantycznym,
- dążenie do tworzenia nowych całości
- starano się w sposób naukowy tworzyć nowy, obiektywny styl,
- nurt przeciwny subiektyzmowi romantycznemu- krytykowano Operę Wiedeńską,
- rozważanie stylu narodowego,
- sztuka ideowo zaangażowana, szukano analogii społeczno-politycznych w minionych epokach,
Katedra na Leipziger Platz w Berlinie, 1814,
- K. F. Schinkel
- upamiętnienie bitwy pod Lipskiem,
Kościół wotywny we Wiedniu, 1853,
- Heinrich von Ferstel,
- zbudowany na pamiątkę nieudanego zamachu na Franciszka Józefa,
- 3nawowa bazylika, gotyk francuski,
ANGLIA
- faza dojrzała historyzmu w architekturze w Anglii zwana jest gotykiem wiktoriańskim,
- rozluźnienie rygorów kompozycyjnych,
- dekoracyjność,
- barwność,
- rozmaitość elementów,
Nowy Parlament w Londynie
- Ch. Barry i A. W. Pugin,
- Barry wniósł regularność rozciągniętego horyzontalnie założenia,
- Pugin zwracał uwagę na dekoracyjność i na strukturalne walory gotyku, wypracował gęstą przesłonę utrzymanego w stylu perpendykularnym gotyckiego detalu,
- Porębski mówi, że trudno o lepszy przykład historyzmu w jego najbardziej zaawansowanej fazie,
K. All Saints w Londynie
- William Butterfield
K. św Michała w Brighton
- George Gilbert Scott, George Bodley, William Burges
- oba kościoły charakreryzuje zwarta bryla, prosta sylweta, płaski oszczędny detal, płasko traktowane ściany, skłonność do eksponowania wartości esetycznych tworzywa, zwrócenie uwagi na wzorzyste efekty barwne,
Muzeum Uniwersyteckie w Oksfordzie
- Thomas Deane i Benjamin Woodward
- użycie żeliwnej konstrukcji do form gotyckich,
Lata 70te - nawiązywanie do renesansu północnego.
Narodowy Bank Austrii we Wiedniu, Schmidt
Lata 80te - w arch. świeckiej dominują formy neorenesansowe naśladujące arch. florenckiego quattrocenta, wenecją (Sansovina) i Mediolanu.
Architektura pałacowa nawiązuje do pałaców włoskich.
Lata 90te – formy neobarokowe, wraca nurt malowniczego eklektyzmu
Opera w Paryżu,
- Charles Garnier (w swoich poglądach był przeciwny eklektyzmowi, jednak jego budowle są eklektyczne),
- formy francuskiego renesansu + włoskiego renesansu, całość o stylizacji neobarokowej
Avenue de L’Opera i plac przy operze w Paryżu
- Ch. De Fleury, H. Blondel
Marsylski plac Longechamps
- H. Esperandieu,
Kościół La-Trinite w Paryżu
- Theodore Ballu
- układ gotyki, detal renesansowy (włosko-francuski),
Ratusz paryski
- Theodore Ballu,
- odbudowany i poszerzony po 1871 roku w czystym renesansie francuskim,
Kościół Sacre-Coeur na Montmartre
- Paul Abadie,
- świątynia jako czyn pokutny za zbrodnie Komuny Paryskiej,
- projekt romańsko-bizantyński oparty na szkole akwitańskiej (romańska katedra Saint Front w Perigueux)
- kościół ukończył Lucien Magne
Moda na styl francuski- neorenesans francuski, styl II Cesarstwa
Przebudowa pałacu w Pszczynie
- Hipolit Destailleur
Pałac w Gołuchowie
- Maurycy Ouradou
NIEMCY
- Ludwik II Bawarski zalecał budowę rezydencji w różnych stylach historycznych
Zamek Linderhof
- Georg von Dollmann
- późny barok i rokoko bawarskie
Pałac Harrenschiemsee
- F. P. Stulberger
- pałac miał tyć imitacją Wersalu,
- wnętrza neorokokowe,
POLSKA
- architektura polska II poł 19 wieku częściowo ulega arch. państw zaborczych, przeżywa upadek,
- budownictwo urzędowe nawiązuje do tradycji „krzyżackiego gotyku” lub architektury cerkiewnej,
Adam Idźkowski
- eklektyk,
przebudowa Pałacu Saskiego w Warszawie
- w stylu klasycystycznym (1838-42),
Przebudowa katedry św. Jana
- w stylu gotyku angielskiego (1836-40),
szpital św. Łazarza,
pałac cesarski na Powązkach,
Franciszek Maria Lanci
- dzieła średniej rangi z dominującą rolą imitacji stylów historycznych
Przebudowa kościoła św. Jadwigi w Pępowie
Przebudowa kaplicy Potockich w Katedrze na Wawelu
Projekt sarkofagu Tadeusza Kościuszki w krypcie św. Leonarda na Wawelu
Przebudowa kościoła św. Katarzyny na Służewie (Warszawa)
Kamienica Potockich przy Krakowskim Przedmieściu 17 w Warszawie
Przebudowa pałacyku w Ursynowie (Warszawa)
Józef Dziekoński
- pierwszy dziekan wydziału architektury politechniki warszawskiej,
- eklektyk,
K. Zbawiciela w Warszawie
- gotyk, wprowadzenie faktury ceglanej i klinkieru,
Przebudowa Kościoła św. Aleksandra na placu Trzech Krzyży w Warszawie
Dom banku przy ulicy Fredry 6 w Warszawie
Karol Kremer
- zajmował się restauracją zabytków średniowiecznych w Krakowie trochę jak Viollet-le-Duc,
Restauracja Colegium Maius
- usunięcie dobrych części i zastąpienie nowymi wg. podręcznikowych wzorów,
Felks Księżarski
- zwolennik gotyku,
Restauracja Colegium Maius
Kościół w Chochołowie,
Przebudowa Colegium Novum
Władysław Łuszczkiewicz
- pierwszy dyrektor MNK,
- konserwator dawnej architektury
Filip Pokutyński
- neorenesansowe budownictwo świeckie
Gmach Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Krakowie
Bank Hipoteczny we Lwowie
Dom Kasyna Miejskiego
Neogotycki k. Misjonarzy
Pseudoromański SS Miłosierdzia
Julian Zachariewicz
Gmach Politechniki- neorenesans włoski
Tomasz Pryliński
Prace przy Sukiennicach – neogotyckie podcienia
Architektura późnego historyzmu w Europie i Polsce
- około 2 połowy 19 wieku, ale pełnię osiągnął w 3 i 4 ćwierci wieku,
Cechy charakterystyczne:
- operowanie płynną przestrzenią wnętrz,
- zamiłowanie do malowniczości,
- plastyczna, dekoracyjna fasada,
- eklektyzm form,
- pragnienie zadziwiania
- nastąpiło sformułowanie koncepcji stylów narodowych,
- dążenie do maksymalnej indywidualizacji fasad i budowli o charakterze reprezentacyjnym,
FRANCJA
Zespół nowego Luwru
- rozbudowany w latach 50.
- projekt: Louis Tullius Joachim Visconti 1852, Hector- Martin Lefuel 1857,
- charakterystyczne było barokowe myślenie dla spotęgowania efektu okazałości I ostentacyjnego bogactwa,
Opera paryska, Charles Garnier
- sam Garnier nazwał styl Opery „Stylem Napoleona III”
Sacre-Coeur
- Paul Abadie, Lucien Magne,
STANY ZJEDNOCZONE
- formy historyczne obok nowoczesnych
Kościół św. Trójcy w Bostonie
- Henry Hobbson Richardson,
- synteza owerniacko-prowansalsko-hiszpańskiego romanizmu w połączeniem z angielską dbałością o barwne efekty murów,
Kanadyjski parlament w Ottawie
- Thomas Fuller, Herbert Jones
- wzorowanie na dojrzałym gotyku wiktoriańskim
Yale College w New Heaven, Connecticut
War and Navy Department Bulding w Waszyngonie
Akademia Sztuk Pięknych w Filadelfii
BELGIA
- ambicja tworzenia z Brukseli drugiego Paryża,
Pałac Sprawiedliwości, Joseph Poelaert
Gmach Giełdy, Leon Suys
Gmach Królewskiego Muzeum Sztuk Pięknych, Alphonse Balot
HOLANDIA
Rijksmuseum w Amsterdamie
- Petrus Cujjpers,
- tradycja północnego renesansu
SZWECJA
Ratusz w Sztokholmie, Ragner Ostberg
- echo weneckiego Pałacu Dożow i zamków krzyżackich,
AUSTRIA- WIEDEŃ
- Wiedeń był centrum komplikacji historyzmu,
- boom architektoniczny
Kunsthistorisches Museum
Natyrhistorisches Museum
- architekci Gonfried Semper i Karl von Hasenauer,
Burgtheater
- Gonfried Semper
Gotycyzujący ratusz
Klasycyzujący Parlament
Uniwersytet
Pałac Sprawiedliwości
Akademia Sztuk Pięknych
BAWARIA
Lindendorf k. Oberammergau
Neuschwanstein
WĘGRY
Opera w Budapeszcie
- Miklos Ybl,
- bogaty neorenesans,
Budynek redutowy
- Frigyes Feszl,
- inspiracje oriententem,
Gmach Parlamentu
- Imre Steindl,
- neogotyk w detalach, neobarok w symetryczno-osiowym zwieńczonym kopułą założeniu,
- jeden z przykładów czystego 19wiecznego eklektyzmu,
POLSKA
- na ziemiach zachodnich (Wrocław, Poznań) działali architekci niemieccy,
- pod zaborem rosyjskim działali głównie polscy architekci,
Gmach Towarzystwa Kredytowo-Ziemskiego w Warszawie
- styl dojrzałego renesansu,
Józef Dziekoński
Kościoły na Pradze i przy pałacu Zbawiciela
Stefan Szyller
Politechnika Warszawska
Odbudowa mostu Poniatowskiego
Tomasz Pryliński
Renowacja Sukiennic
Zygmunt Hendel
Odbudowa Wawelu
Jan Zawiejski
Teatr Narodowy w Krakowie
- inspiracje Garnierem i jego operą,
Teodor Talowski
Kamienice przy ul Retoryka, kamienica Pod Pająkiem na Karmelickiej
ROSJA
- nawrót do własnych tradycji
Muzeum Historyczne w Moskwie
- Władimir Sherwood
Fasada Galerii Tretiakowskiej w Moskwie
- projekt malarza Wiktora Wasniecowa