1.ONTOGENEZA-rozwój osobniczy, całokształt procesów morfologicznych i fizjologicznych trwających od momentu zapłodnienia do śmierci osobnika.

ASPEKTY ILOŚCIOWE-

• Kinetyka rozwoju-jest to poziom, na jakim przebiega rozwój danego osobnika, np. niższy, normalny, wyższy.

• Dynamika rozwoju-jest to wielkośc przyrostów danej cechy w jednostce czasu, inaczej tempo rozwoju.

• Rozmach- wielkośc zmian wzglądem wyjściowej urodzeniowej lub maksymalnej wielkości cechy.

• Rytmicznośc rozwoju- to różne tempo rozwoju w poszczególnych okresach ontogenezy.

ASPEKTY JAKOŚCIOWE-

• Wzrastanie-powiększanie ciała

-rozrost-zwiększanie się rozmiarów i masy tkanek

-rozplem-mnożenie się liczby komórek i tkanek na drodze podziału komórek i powielenia kwasów DNA.

• Różnicowanie-doskonalenie struktury

Różnicowanie obejmuje:

-przebudowę struktur komórek i tkanek, czyli cytogenezę i histogenezę

-grupowanie się tkanek w określone układy i narządy, czyli organogenezę

-dostrajanie się poszczególnych układów i narządów do pozostałych i formowanie się ogólnych kształtów i proporcji organizmu, czyli typogenezę (możemy ją obserwowac zewnętrznie)

• Dojrzewanie- doskonalenie się funkcji

-specjalizacja-kształtowanie się funkcji narządów i układów

-integracja- dostrajanie się funkcji w ramach całego organizmu

• Postęp- doskonalenie organizacji organizmu jako systemu

2.NORMA ROZWOJOWA-jest biologicznym układem odniesienia służącym do oceny rozwoju fizycznego populacji dziecięcych lub najczęściej pojedynczych osobników wchodzących w skład tych populacji. Jej zakres jest w każdym przypadku wyznaczany metodami statystycznymi i zależy od celu jakiemu dana norma ma służyc.

KLASYFIKACJA:

• Normy populacyjne-rozumiane jako normy ogólnopolskie, np., miasto- wieś czy jako regionalne norm rozwoju fizycznego.

• Normy grupowe-uwzględniające cechy rodziców.

• Normy docelowe-konstruowane na wyselekcjonowanej pod względem warunków socjalno-ekonomicznych populacji wielkomiejskich.

• Normy uwzględniające samo typ osobnika

3.TREND SEKULARNY-zjawisko przyspieszonego rozwoju biologicznego człowieka, osiąganie wyższych wartości ostatecznych wymiarów ciała pomiędzy kolejnymi pokoleniami ludzi zamieszkujących dany teren. Mają charakter adaptacyjny, nierewolucyjny.

Elementy składowe-Akceleracja(przyspieszenie rozwoju biologicznego),zmiana kolejności niektórych etapów rozwoju, retardacja procesów inwolucyjnych.

Procesowi rozwoju człowieka towarzyszy wiele zjawisk, a do najciekawszych z nich zalicza się trend sekularny – zmiany czasowe, międzypokoleniowe, zmiany dokonujące się w czasie.

Trend sekularny ( zamiennie używa się słowa akceleracja ) to przyspieszenie całokształtu zjawisk związanych z rozwojem fizycznym, motorycznym i psychicznym dzieci i młodzieży, przejawiające się w szybszym dojrzewaniu oraz osiąganiu przez osobników w porównaniu do poprzednich pokoleń, większych wymiarów ciała, wyższej sprawności motorycznej i psychicznej.

Bocheńska definiuje trend sekularny jako zmienność w czasie o charakterze nieewolucyjnym; Wolański – trend sekularny to przemiany w rozwoju osobniczym człowieka.

PRZEJAWY TRENDU:

• Zwyżka wysokości ciała – w sprzyjających warunkach rozwojowych, każde następne pokolenie jest o wyższe w czasie dekady – płeć męska, a płeć żeńska nieco mniej, bo ok. Pula genów żeńskich jest bardziej zdeterminowana, organizm żeński jest bardziej oporny na czynniki zewnętrzne.

• Powiększenie się wielu innych wymiarów ciała – obwodowych, szerokościowych itp.;

• Wcześniejsze dojrzewanie płciowe – kryzys społeczny i ekonomiczny lat 80-tych, czas I menstruacji ( menarchy ) pojawia się już ok. 13 roku życia.

• Wcześniejsze wyżynanie się zębów – od 4 do 8 miesiąca życia;

• Wcześniejsze kostnienie szkieletu – szybszy wzrost;

• Wcześniejsza zapadalność na szereg chorób wieku dziecięcego.

PRZYCZYNY TRENDU:

Główna rolę odgrywają tu zmiany fenotypowe o charakterze adaptabilnym, chociaż podkreśla się również wpływ czynników genetycznych i paragenetycznych. W wielu pracach na ten temat trend sekularny jest rozumiany jako ciąg zmian fenotypowych zachodzących stopniowo z pokolenia na pokolenie i postępujących w stałym kierunku pomimo możliwych krótkotrwałych fluktuacji. Trendy sekularne były i są głównie rezultatem awansu cywilizacyjnego społeczeństw, przede wszystkim poprawy poziomu odżywiania i malejącego obciążenia chorobami wieku dziecięcego.

SKUTKI TRENDU:

Dojrzewanie płciowe jest zdecydowanie szybsze, co ma swoje dobre i złe strony. Już 13 letnia dziewczyna może urodzić dziecko, jest dojrzała fizycznie, ale niestety nie jest jeszcze dojrzała społecznie! Nie jest w stanie dobrze wychować dziecko.

Programy nauczania w szkołach powinny być zróżnicowane, zmienne metody nauczania, zasady nauczania, a także zróżnicowane środki dydaktyczne

4.Klasyfikacja czynników wpływających na rozwój.

• Czynniki endogenne-genetyczne(determinanty rozwoju)

• Czynniki endogenne paragenetyczne (stymulatory rozwoju)

• Czynniki egzogenne (modyfikatory rozwoju)-biogeograficzne i społeczno-ekonomiczne

• Tryb życia i styl życia, który wiąże się poniekąd z uwarunkowaniami genetycznymi, ale w I rzędzie z czynnikami egzogennymi.

5.Wpływ czynników endogennych- genetycznych na rozwój

(determinuję-określam)

Genotyp określa potencjalne możliwości rozwoju.

-geny, wpływ płci, zespół dziedziczonych cech, przynależnośc do rasy

6.Wpływ czynników endogennych paragenetycznych i niegenetycznych

Czynniki endogenne paragenetyczne: (stymulatory rozwoju)

(stymuluję-wzmagam, pobudzam) wpływ matki na rozwój dziecka.

Wiek rodziców, czas między ciążami

-Wpływ metabolizmu organizmu danej matki a rozwój ś®ódmaciczny implantowanego płodu

-wpływ nieprzekazanego przez matkę zestawu genów

Czynniki niegenetyczne:

-Tryb i styl życia matki w czasie ciąży

-dziedziczenie cytoplazmatyczne

7.CZYNNIKI BIOGEOGRAFICZNE( modyfikatory naturalne )

– zaliczamy tu faunę i florę

- zasoby mineralne i wodne w otoczeniu

- klimat ( temperatura, wilgotność, ciśnienie, nasłonecznienie, ruchy powietrza );

- ukształtowanie terenu

8.CZYNNIKI SPOŁECZNO EKONOMICZNE(modyfikatory kulturowe)

- dochody rodziców w stosunku do liczby osób na utrzymaniu ( rodziny wielodzietne to troje i więcej dzieci )

- dzietność rodziny

-pochodzenie społeczne

-tradycje

- poziom wykształcenia rodziców

- środowisko /charakter aglomeracji(duże miasta,małe miasta,wieś ).

9.Metody kontroli rozwoju biologicznego

PODSTAWOWE PRZYRZĄDY ANTROPOMETRYCZNE:

• LIBEROMETR Wolańskiego służy do pomiarów cech długościowych małego dziecka w pozycji leżącej. Liberometr składa się z metalowego statywu, na który nałożona jest ruchoma obudowa z podziałką milimetrową.

• ANTROPOMETR typu Martina służy do pomiarów długościowych dzieci w pozycji stojącej

• WAGA NIEMOWLĘCA służy do określania masy ciała małego dziecka z dokładnością do 10g.

• TAŚMA METRYCZNA służy do mierzenia obwodów

• CYRKLE służą do pomiarów szerokościowych i głębokościowych

-kłębkowy(mały lub duży)

-liniowy(suwak)

• FAŁDOMIERZ służy do pomiarów grubości fałdów skórno- tłuszczowych

TECHNIKA WYKONYWANIA POMIARÓW:

• MASA CIAŁA oznaczona jest na wadze niemowlęcej u dziecka starszego na wadze lekarskiej, ważony powinien być rozebrany

• WYSOKOŚC CIAŁA do 15-18 msc życia mierzona jest jako długośc w pozycji leżącej na plecach; librometrem- jest to długośc od szczytu głowy do płaszczyzny podeszwowej stóp ustawionych prostopadle do podudzia. U dziecka starszego za pomocą antropometra.

• DŁUGOŚC TUŁOWIA odległośc miedzy wcięciem jarzmowym rękojeści mostka w płaszczyźnie środkowej strzałkowej, a górną krawędzią spojenia łonowego w samej płaszczyźnie.

• DŁUGOŚC KOŃCZYNY DOLNEJ –górna krawędź spojenia łonowego-płaszczyzna podeszwowa stóp

• DŁUGOŚC KOŃCZYNY GÓREJ wyrostek barkowy łopatki(punkt akromion –a)-opuszka trzeciego palca(punkt daktrylion-da)

• OBWÓD GŁOWY mierzony jest taśmą krawiecką przeprowadzoną przez największą wypukłośc potyliczna i największe wypukłości guzków czołowych

• OBWÓD KLATKI PIERSIOWEJ mierzony jest taśmą krawiecką przeprowadzoną przez spojenie trzonu mostka z wyrostkiem mieczykowatym (punkt xiphoidale-xi) i przez dolne kąty łopatek

• OBWÓD RAMIENIA mierzymy przeprowadzając taśmę poprzecznie w połowie swobodnie opuszczonego ramienia

• OBWÓD UDA największy mierzymy tuż pod fałdem pośladkowym

• SZEROKOŚC BARKÓW mierzona jest cyrklem, zawarta między dwoma punktami akromion

• SZEROKOŚC BIODER mierzona jest cyrklem, zawarta między dwoma punktami położonymi najbardziej bocznie na grzebieniu kości biodrowej w linii pachowej środkowej (iriocristale-ic)

• SZEROKOŚC KLATKI PIERSIOWEJ mierzona cyrklem, zawarta między najbardziej bocznie położonymi punktami na łukach żebrowych w linii pachowej

• GŁĘBOKOŚC KLATKI PIERSIOWEJ mierzona cyrklem, zawarta między punktem xi a punktem leżącym na tej samej wysokości w linii wyrostków kolczystych kręgosłupa

• DŁUGOŚC GŁOWY mierzymy opierając lewe ramię cyrkla na globelli (g)

• SZEROKOŚC GŁOWY odległośc między dwoma punktami euryon położonymi najbardziej bocznie

• GRUBOŚC FAŁDU SKÓRNO-TŁUSZCZOWEGO NA ŁOPATCE Mierzymu na plecach poniżej danego kąta łopatki

• GRUBOŚC FAŁDU SKÓRNO-TŁUSZCZOWEGO NA RAMIENIU mierzymy najczęściej z tyłu ramienia

• GRUBOŚC FAŁDU SKÓRNO-TŁUSZCZOWEGO NA BRZUCHU mierzymy na poziomie pępka

10. WIEK ROZWOJOWY-miara dojrzałości biologicznej osobnika stosowana dla określenia, czy dziecko jest rozwojowo (biologicznie) młodsze lub starsze, niżby to wynikało z jego wieku kalendarzowego. Wiek rozwojowy ocenia się podając czas, w którym wystąpiło zjawisko przyjęte jako kryterium oceny wieku rozwojowego.

Wyznaczniki rozwoju:

• Wiek szkieletowy

-odzwierciedla stopień zaawansowania układu kostego

-ocena oparta jest o analizę stopnia wysycenia kości solami wapnia i pojawienie się centrów(punktów) kostnienia, na podstawie zdjęc radiologicznych kości ręki i nadgarstka

-ze względu na ochronę radiologiczną przed szkodliwym działaniem promieniowania rentgenowskiego, masowe stosowanie tej metody jest zakazane.

• Wiek drugorzędnych cech płciowych

-ocena polega na opisie faz rozwojowych drugorzędowych cech płciowych oraz dat wystąpienia pierwszej menstruacji (u dziewcząt) i polucji (u chłopców)

• Wiek zębowy

-ocena opiera się na badaniu zaawansowania procesów dentycji- wyrzynanie się zębów

-wyrzynanie się zębów jest ściśle związane z rozwojem morfologicznym

-kryterium wieku zębowego można stosowac od 6 miesiąca do 15 roku życia

• Wiek morfologiczny

-najpowszechniej stosowane kryterium wieku rozwojowego

-ocena oparta jest przede wszystkim na podstawowych cechach morfologicznych-wysokości, masie ciała, obwodzie klatki piersiowej.

-ocena polega na porównaniu wartości określonych cech dziecka ze standardami dla danej populacji

Metody oceny wieku rozwojowego, morfologicznego

• Porównanie odpowiednich cech dziecka ze średnimi arytmetycznymi dla danej populacji pozwala określic wiek rozwojowy dziecka i ustalicj jak dane dziecko odbiega od normy, w kierunku przyspieszenia bądź opóźnienia rozwoju.

• Metoda siatek centylowych-centyl(Cp) jest to taka wartośc cechy, której nie przekracza p% osobników, przy założeniu, że cecha ma w populacji rozkład normalny. Wartośc centylową wyznaczamy oddzielnie dla każdej grupy wieku i płci.

• Graficzna metoda oceny wieku rozwojowego i proporcji wagowo-wzrostowych pozwala na stwierdzenie czy rozwój przebiega we właściwym tempie oraz czy jest harmonijny.

• Metoda morfologiczna –pozwala na ocenę harmonijności budowy i ocenę stanu rozwoju licznych cech somatycznych łącznie. Gdy niektóre cechy SA niezgodne z morfogramem, możemy wniskowac, że rozwój dziecka nie jest harmonijny i jego proporcje nie są prawidłowe.