Definicja psychologii
PSYCHOLOGIA- jest to nauka empiryczna, zajmująca się badaniem mechanizmów i praw, zjawiskami psychicznymi oraz zachowaniami człowieka. Psychologia bada też wpływ na interakcje międzyludzkie oraz interakcje z otoczeniem.
Metody badawcze w psychologii: eksperyment, kwestionariusz, obserwacja, studium przypadku, test
EKSPERYMENT- jest to metoda badania relacji przyczynowo-skutkowych, w którym uczestnicy eksperymentu są w losowy sposób przydzielani przez badacza do poszczególnych sytuacji, które są identyczne pod wszystkimi względami oprócz jednego. Owym jednym czynnikiem różniącym wszystkie sytuacje jest tak zwana zmienna niezależna, którą badacz może manipulować w zależności od potrzeb eksperymentu. W założeniu owa zmienna niezależna ma stać się przyczyną zmian w postawach i zachowaniach osób badanych.
KWESTIONARIUSZ- zbiór (zestaw) zadań (lub pytań) nie mających jedynego, prawidłowego rozwiązania. Służy do badania predyspozycji, preferencji, cech zmiennych ( np. osobowość jako całość, poszczególne cechy osobowości)
OBSERWACJA- gromadzi informacje o danym zjawisku bez ingerencji w jego przedmiot. Dzięki niej poznajemy zjawiska w ich naturalnym przebiegu. Obserwacja systematyczna to forma metody obserwacyjnej, w której obserwatorem jest wyszkolony badacz społeczny, który przystępuje do odpowiedzi na pytania odnoszące się do określonego zjawiska społecznego, obserwując i kodując je zgodnie z wcześniej przygotowanym zbiorem kryteriów. Obserwacja uczestnicząca to forma obserwacji systematycznej, w której obserwator wchodzi w interakcję z obserwowanymi ludźmi, ale stara się w żaden sposób nie wpływać na sytuację.
STUDIUM PRZYPADKU- to wyczerpująca metoda badawcza, polegająca na jednoczesnym stosowaniu wielu metod w celu jak najdokładniejszej diagnozy psychologicznej. Jest przede wszystkim metodą diagnozy klinicznej. Wybór studium przypadku jako jakościowej metody badawczej oznacza idiograficzne stanowisko teoriopoznawcze badacza, czyli wiąże się z założeniem, że wartościowe jest badanie każdego pojedynczego przypadku, a nie poszukiwanie praw ogólnych. Metody wykorzystywane w studium przypadku, to, np. wywiad, test psychologiczny, kwestionariusz osobowości, obserwacja, test projekcyjny.
TEST- jest to specyficzna procedura diagnozowania. Może być zbiorem zadań lub pytań, które- w standardowych warunkach- maja wywoływać określone rodzaje zachowań i dostarczać wyników o pożądanych właściwościach psychometrycznych. Test, to "znormalizowana sytuacja mająca dostarczyć próbki zachowania danej jednostki."
Koncepcja psychoanalityczna człowieka- podstawowe założenia
Skupia się głównie na życiu wewnętrznym jednostki i jej stanach psychicznych
Człowiek kontrolowany jest przez siły, na które nie ma wpływu, są to siły pochodzące z jego wnętrza, zwane popędami
Jednostka poddawana jest ciśnieniu trzech sił: id, ego i superego
Zwraca uwagę na znaczenie procesów nieświadomych w kierowaniu zachowaniem człowieka
Podkreślanie roli doświadczeń wczesnodziecięcych
Różnorodne popędy warunkują to, do czego człowiek dąży i czego unika
Umożliwienie opisania struktury ludzkiej psychiki i zrozumienia mechanizmów kierujących rozwojem człowieka i funkcjonowaniem jego osobowości
Proces tworzenia przez człowieka środowiska społecznego i wzajemne oddziaływanie tego środowiska na procesy psychiczne człowieka
Wpływ procesów nieświadomych na zachowanie człowieka jest ogromny, może nawet większy niż wpływ procesów świadomych
Procesy nieświadome przejawiają się na zewnątrz występowaniem przejęzyczeń, pozornie nieuzasadnionych skojarzeń, pominięć jak również objawów choroby psychicznej
Dziecko instynktownie dąży do zaspokajania własnych potrzeb, a dopiero stopniowo zaczyna rozumieć, że w społeczeństwie istnieją zasady ważniejsze od jego własnych potrzeb
Kluczowa rola libido, czyli popędu seksualnego w procesach motywacyjnych
W obrębie nieświadomości znajdują się tłumione pragnienia i nieuświadomione motywy działania oraz wspomnienia i myśli podświadomie wyparte przez jednostkę ze świadomości
W strukturze marzenia sennego Freud wyróżnia jego jawną treść i myśl ukrytą
Struktura osobowości wg Freuda: id, ego, superego
ID- jest to warstwa pierwotna i nieświadoma, to zbiór popędów biologicznych, kieruje się zasadą przyjemności, znajduje się w niej to, co nie jest akceptowane przez ego.
EGO- poczucie ja, sfera świadomości, kieruje się zasadą realizmu, zadaniem ego jest godzenie popędów id z wymaganiami superego.
SUPEREGO (nadjaźń)- ideał własnego ja, sumienie człowieka, zintegrowany system norm moralnych, kieruje się zasadą moralności, jest to zbiór treści, w których człowiek określa, jaki chciałby być.
Rozwój osobowości wg Freuda: studium oralne, analne, falliczne, latencji, genitalne
Faza oralna- od urodzenia do 2 roku życia, odruch ssania
Faza analna- 2-3 rok życia, przyjemność z wydalania
Faza falliczna- 4-6 rok życia, skupianie się na swoich narządach płciowych
Faza latencji- 6 rok życia- okres dojrzewania, wyciszanie tendencji i potrzeb seksualnych
Faza genitalna- od okresu dojrzewania, obcowanie z druga osobą
Kompleks Edypa i Elektry
Ma to być powszechne zjawisko wśród dzieci między 4 a 6 rokiem życia (faza falliczna). Kompleks Edypa- chłopcy fantazjują o seksualnym związku z matką. Nienawidzą jej intymnego związku z ojcem, obawiają się kary w postaci kastracji za swoje marzenia.
Kompleks Elektry- dziewczynka wierzy, że jest po kastracji, ponieważ nie posiada narządów męskich. Prowadzi to do zażyłych stosunków z ojcem- posiadaczem narządów męskich.
Pozytywne rozwiązanie kompleksu Edypa/Elektry: prowadzi do identyfikacji z rodzicem tej samej płci. Wynika z tego przyswojenie ról związanych z płcią oraz przyswojenie standardów życiowych rodziców, ich postaw i zakazów, norm społecznych.
Negatywne rozwiązanie kompleksu Edypa i Elektry: powoduje przeżywanie rozmaitych problemów w późniejszym życiu i różnego rodzaju nerwice.
Mechanizmy obronne osobowości: racjonalizacja, projekcja, represja, regresja, sublimacja
Mechanizm wyparcia (represji)- usuwanie ze świadomości myśli o konfliktach, czyli przykrych przeżyciach, które wywołują lęk i poczucie winy.
Mechanizm projekcji- rzutowanie swoich niepożądanych cech na innych ludzi, przypisywanie otoczeniu nieszlachetnych motywów działania.
Mechanizm racjonalizacji- nieadekwatne wyjaśnianie swojego zachowania.
Mechanizm „kwaśne winogrona”- gdy człowiek nie może osiągnąć własnego celu, który jest dla niego istotny, udaje, że jest nieważny.
Mechanizm „słodkie cytryny”- człowiek wmawia sobie, że zdarzenia i czynności, których nie lubi są przyjemne.
Mechanizm substytucji- zastępowanie celów, których nie można osiągnąć przez cele łatwiejsze.
Sublimacja- wyrażanie swoich nieakceptowanych dążeń w formie, która jest społecznie uznana.
Konwensacja- skierowanie aktywności na cele podobne.
Mechanizm powstawania zaburzeń wg Freuda
Struktura osobowości wg Karola Gustawa Junga
Struktura osobowości wg Junga
W jungowskim myśleniu o psyche zdaje się przeważać perspektywa systemowa. Jung pisze o niej jako o względnie zamkniętym systemie samoregulującym, który składa się z kilku zasadniczych podsystemów. Tymi podsystemami są z jednej strony sfera świadomości i nieświadomości, w ramach zaś innego podziału z hierarchicznie uporządkowanych podsystemów:
1. ego/ja – adaptującego psyche do środowiska zewnętrznego
2. persony – odpowiedzialnej za adaptację jednostki do rzeczywistości społecznej
3. duszy – wspomnianej wyżej funkcji adaptującej do rzeczywistości wewnętrznej podmiotu, dzieli się ona na 2 rodzaje: Anima(kobieca strona męskiej psychiki) i Animus(męski archetyp kobiecej psychiki). Dusza jest przeciwieństwem i dopełnieniem persony.
4. nieświadomości indywidualnej – zawierającej materiał oderwany od pola świadomości jednostki oraz
5. nieświadomości zbiorowej – czyli obszaru nieświadomego, wspólnego całemu rodzajowi ludzkiemu.
Z kolei każdy z tych pięciu podsystemów ma także własną strukturę, ale wspólną ich właściwością jest uporządkowanie elementów zgodne z nadrzędnym porządkiem koncentrycznym, czyli takim, w którym siatka znaczeń, wszelkiego rodzaju wzorców regulacyjnych i doświadczeń, skupia się wokół punktów kardynalnych, czyli kompleksów.
Ja jest zatem centrum skupiska treści zgromadzonych wokół niego w polu świadomości i odnoszących się w jakiś sposób do niego. To samo dotyczy persony, która skupia wokół siebie formy zachowań i doświadczeń, przystosowawczych do konkretnego środowiska społecznego. "Dusza" to nieświadoma postawa funkcjonalna, odpowiedzialna za przystosowanie podmiotu, w tym integrowanie i właściwe reagowanie na treści ze świata wewnętrznego (sfery nieświadomości indywidualnej i zbiorowej).
Podstawowe archetypy: persona, cień, anima, animus, obraz Boga
PERSONA- jest to pojęcie wprowadzone przez Junga, które wskazuje na sposób adaptacji do modelu kulturowego. Oznacza maskę jaką człowiek przybiera na użytek społeczny, kompromis pomiędzy jednostką a społeczeństwem. Człowiek nakłada maskę, czyli przybiera taką postawę, jakiej się od niego oczekuje w relacjach społecznych, rolach społecznych lub zawodowych. Persona nie jest składnikiem autentycznej osobowości, lecz powierzchnią psychiki. Persona pośredniczy między ego a światem zewnętrznym. Jeśli ego identyfikuje się z personą to jednostka znacznie lepiej uświadamia sobie rolę, jaką odgrywa, niż swe autentyczne odczucia. Wyobcowuje się ona zatem od samej siebie, a jej osobowość staje się jednostajna, bezbarwna, dwuwymiarowa. Jednostka taka staje się jedynie imitacją człowieka, odzwierciedleniem społeczeństwa, a nie autonomiczną istotą ludzką.
CIEŃ- to w koncepcji struktury osobowości zaproponowanej przez Junga jeden z bardziej wyodrębnionych archetypów (obok persony, animy i animusa). Archetyp cienia konstytuują zwierzęce popędy, odziedziczone wg Junga po niższych gatunkach w procesie ewolucji. Uosabia on zwierzęcą naturę człowieka i obejmuje m.in. pojęcie grzechu pierworodnego (z jego projekcją w formie szatana lub wroga). Cień odpowiada za pojawianie się w świadomości oraz zachowaniu człowieka nieakceptowanych społecznie, negatywnych uczuć, myśli lub działań. Jest "ciemną stroną" osobowości, a jego źródła umiejscowione są w nieświadomości zbiorowej. Jako jeden ze składników osobowości nadaje jej bardziej spontaniczny, otwarty i ognisty charakter.Wyróżnić można:
cień osobisty - przynależy do nieświadomości indywidualnej i może przyjmować ustrukturalizowaną formę kompleksu,
cień zbiorowy - archetypowy składnik nieświadomości zbiorowej.
(cień- uosobienie zwierzęcej strony natury człowieka; jest odpowiedzialny za pojawienia się w świadomości człowieka i w jego zachowaniu treści nieakceptowanych społecznie)
ANIMA- to kobiecy aspekt psychiki mężczyzny; ideał kobiety istniejący w męskiej nieświadomości.
ANIMUS- oznacza męski archetyp w psychice kobiecej; ideał mężczyzny istniejący w nieświadomości kobiety.
OBRAZ BOGA- obraz pełni i doskonałości człowieka; archetyp jaźni stanowi cel działań ludzkich, motywuje człowieka do dążenia ku pełni i jedności; często jest wiązany z obrazem mandali (krzyża, czwórcy, koła) i doświadczeniami religijnymi i mistycznymi; postacie takie jak Jezus Chrystus czy Budda stanowiłyby tu przykład rozwiniętych wyobrażeń tego archetypu.
Poglądy Adlera
Adler przyjął, że ludźmi kierują przede wszystkim motywy społeczne. Według Adlera ludzie są z natury istotami społecznymi. Wchodzą oni w różnego rodzaju związki z innymi ludźmi, angażują się w czynności społeczne polegające na współdziałaniu, przedkładają dobro społeczne nad egoistyczny interes i przyjmują styl życia o dominującej orientacji społecznej. Adler twierdził, że uspołecznienie człowieka następuje wyłącznie pod wpływem procesów społecznych; zainteresowanie społeczne jest wrodzone, aczkolwiek rozwijające się specyficzne typy powiązań z ludźmi i instytucjami społecznymi są zdeterminowane przez naturę społeczeństwa, w którym dana osoba się urodziła.
Drugim znacznym wkładem, jaki wniósł Adler do teorii osobowości, jest jego koncepcja twórczej jaźni. W odróżnieniu od freudowskiego ego, które składa się z wielu procesów psychicznych służącym celom wrodzonych popędów, adlerowska jaźń jest wysoce upersonalizowanym, subiektywnym systemem, który interpretuje doświadczenia i nadaje im sens. Co więcej, jaźń poszukuje doświadczeń, które pomogłyby w zrealizowaniu specyficznego stylu życia danej osoby; jeżeli tych doświadczeń nie można znaleźć w świecie zewnętrznym, jaźń próbuje stworzyć je.
Trzecią cechą psychologii Adlera, odróżniającą ją od klasycznej psychoanalizy, jest nacisk na swoistość, niepowtarzalność osobowości. Według Adlera każda osoba jest jedyną w swoim rodzaju konfiguracją motywów, cech, zainteresowań i wartości, każda czynność wykonana przez nią nosi znamię jej własnego, charakterystycznego dla niej stylu życia. W swej teorii osobowości Adler zmniejszył do minimum znaczenie popędu seksualnego, który we wczesnych koncepcjach Freuda odgrywał niemal monopolistyczną rolę w dynamice zachowania. Do tego monologu seksu Adler dodał inne ważne głosy. Ludzie są przede wszystkim istotami społecznymi, a nie seksualnymi. Ich słabe strony nie ograniczają się sfery seksualnej, lecz mogą dotyczyć wszelkich aspektów egzystencji, zarówno fizycznych, jak i psychicznych. Dążą do ukształtowania swego własnego, odrębnego stylu życia, w którym popęd seksualny odgrywa mniejszą rolę. W istocie sposób, w jaki dana osoba zaspokaja swe potrzeby seksualne, jest zdeterminowany przez jej styl życia, a nie odwrotnie. Zdetronizowanie seksu przez Adlera powitało z ulgą wielu ludzi znużonych monotonnym panseksualizmem Freuda. Adler uznał świadomość za centrum osobowości, co czyni go pionierem tego kierunku psychologii, który podkreśla rolę ego. Ludzie są istotami świadomymi swych słabych stron, celów, do których dążą, oraz własnego ja. Są zdolni do planowania swych działań i kierowania nimi z pełną świadomością ich znaczenia dla własnej samorealizacji.
Psychologia indywidualna została stworzona przez Adlera. U podstaw teorii leży psychologia dziecka. Uważa się, że aby zrozumieć i wytłumaczyć zachowanie i charakter człowieka należy sięgnąć do jego najwcześniejszego dzieciństwa. Okres najwcześniejszego dzieciństwa stanowi podstawę. Dziecko jest istotą bezbronną, narażoną na szereg niebezpieczeństw. Jest też bezwolne i poddane wpływom środowiska. Nie ma ani siły ani świadomości by decydować same o sobie. To wszystko oraz inne czynniki sprawiają, że dziecko czuje niższość w stosunku do dorosłych. Normalną reakcją jest więc chęć przezwyciężenia tej niższości. Jednak pojawia się też paradoks, gdyż dziecko będąc uzależnionym od dorosłych i słabym jest równocześnie w pewny sposób nadrzędne, ponieważ swoją słabością może wymuszać na dorosłych określone zachowania
Koncepcja behawioralna człowieka- podstawowe założenia
Behawioryzm akcentuje wpływ środowiska zewnętrznego na człowieka i podkreśla możliwości manipulowania, sterowania człowiekiem.
Zachowanie człowieka całkowicie zależy od bodźców zewnętrznych, jest reakcją na bodźce.
Rozwój człowieka to proces wytwarzania (uczenia się)poszczególnych nawyków.
Behawioryzm jest skoncentrowany na nagrodach i karach, jakich dostarcza człowiekowi środowisko.
istnieją dwa rodzaje wzmocnień, które modyfikują zachowania człowieka: wzmocnienia pozytywne i negatywne.
Sterują one postępowanie człowieka z zewnątrz.
Behawioryści wykazali, iż bardziej skutecznym wzmocnieniem do wywołania porządnych zachowań, są wzmocnienia pozytywne.
Twórcą tego kierunku był John Broadus Watson, którego celem było przekształcenie psychologii w naukę eksperymentalną.
Behawioryzm w ślad swej myśli kładzie nacisk na obserwacje zachowania ludzkiego, oraz na zmiany fizjologiczne u ludzi i zwierząt pojawiające się na skutek pewnych sytuacji naturalnych bądź eksperymentalnych.
Zachowanie jednostki, jej aktywność naukowa, twórcza, kontakty z innymi ludźmi, umiejętności, zdolności są zdeterminowane zarówno przez geny, jak i przez szereg czynników środowiskowych.
bodźce determinują, w głównej mierze, zachowanie człowieka.
Procedury nagradzania w behawioryzmie
-procedura stałych odstępów czasowych - zachowanie jest regularnie nagradzane po upływie określonego czasu. Procedura ta wywołuje jednak ujemne skutki. Skoro nie ma wyraźnej zależności pomiędzy osiągnięciami a wielkością wzmocnienia materialnego i moralnego ludzie często działają na zwolnionych obrotach, często pracują nierytmicznie; zwalniają tempo pracy po otrzymaniu wypłaty (nagrody) a jednocześnie zwiększają wysiłek tuz przed jej otrzymaniem. Np. pracownik otrzymuje wypłatę co miesiąc.
-procedura stałych proporcji – człowiek otrzymuje wzmocnienia po wykonaniu określonej pracy. W tej sytuacji człowiek otrzymuje wzmocnienie regularnie po każdej n-tej reakcji. Procedura ta pobudza aktywność i zwiększa tempo działania. Jego skuteczność w dużym stopniu zależy od tego czy umiemy prawidłowo określić, po ilu reakcjach człowieka należy podać wzmocnienie.
-procedura zmiennych odstępów czasowych – wzmocnienia są nieregularne. Czas upływający pomiędzy reakcją a nagrodą zmienia się losowo. Procedura ta nie pozwala na przewidywanie momentu otrzymania wzmocnienia
-procedura zmiennych proporcji – w tym przypadku zmienia się liczba reakcji, po których następuje wzmocnienie (w grze losowej przeciętnie co 10 los wygrywa jednak gracz może wygrać już za pierwszym razem albo dopiero za 100). Rozkład o zmiennych proporcjach jest najbardziej efektywny, gdyż ludzie pracują na wytężonych obrotach i żyją jakby „w nadziei” że wcześniej czy później zostaną nagrodzeni. Np. naukowiec pracujący nad projektem liczy na to, że pewnego dnia spotka go za to uznanie, nie wie dokładnie kiedy, ale ma nadzieje że tak się stanie i dlatego stara się pracować jak najlepiej
Skuteczność kary wg behawiorystów
"Kary stanowią często główne narzędzie zmiany zachowania" . A karanie jest to każda działalność wychowawcza polegająca na tworzeniu awersyjnych dla wychowanka zdarzeń pozostających w czasowym związku z jego określonym zachowaniem. Kary możemy podzielić na dwa rodzaje:
- kary pozytywne czyli odebranie czynnika awersyjnego, oparte na strachu;
- kary negatywne, które polegają na odebraniu czynnika atrakcyjnego i opierają się na frustracji.
Generalnie kary mogą wzbudzać gniew, który uruchamia czynności agresywne. Badania psychologiczne wykazały, że skuteczność sterowania negatywnego jest znacznie mniejsza niż efektywność sterowania pozytywnego. Łatwiej jest modyfikować zachowania za pomocą nagrody niż kary. Uznanie społeczne, podziw czy wreszcie miłość wywiera większy wpływ na reakcje ludzkie niż nagana, przymus czy nienawiść. Wzmocnienie negatywne, czyli szeroko rozumiana kara, z reguły nie eliminuje zachowań aspołecznych, tylko je tłumi i zahamowuje na pewien okres. Według behawiorystów kara może spełniać swoje zadanie wtedy i tylko wtedy, gdy włączona zostanie w całościowy program modyfikacja zachowania.
Istota godności i wolności w behawioryzmie
Skinner w swoim dziele pt. "Poza wolnością i godnością" postulował rezygnację z pojęcia wolności i godności, co miało na celu likwidację jakiegokolwiek skrępowania i ograniczenia istoty ludzkiej. Taki stan rzeczy zaowocował jednak nie wykształceniem się w człowieku świadomości jego praw, nakazów czy zakazów - wciąż przecież istniejących - jednak osoba stale kontrolowana i ukierunkowywana przez behawiorystów po prostu nie miała świadomości ich istnienia. Tak samo nie wiedziała ona czym jest wolna wola oraz jak miałaby ona z niej skorzystać; ludzką świadomość całkowicie odizolowano od otoczenia nieustannie poddając ją manipulacjom.
Również zdaniem Watsona, miedzy człowiekiem i zwierzęciem nie było żadnych istotnych różnic; człowiek w chwili narodzin nie posiadał żadnych wrodzonych zdolności, gdyż wszystkie złożone umiejętności są wynikiem ćwiczeń (prowadzonych pod obserwacją behawiorystów). Zarówno Watson jak i Skinner, znaczącą rolę przypisywali nawykom, które miały decydować o tym, jaki był człowiek; kim był, jakie posiadał cechy czy zamiary oraz co powinien osiągnąć w swojej przyszłości. Takie traktowanie człowieka sprzyjało powstawaniu rządów autorytarnych, w których to ludzie mieli obowiązek dostosowywać się do z góry narzucanych im norm, gdzie ich działanie było wyuczone i schematyczne. Jedynym celem człowieka miało być dostosowanie się do społeczeństwa, natomiast jakiekolwiek przejawy indywidualności były od razu zauważane i likwidowane.
Można zatem wnioskować, iż jednym z założeń behawioryzmu miała być degradacja człowieka do poziomu maszyny w dowolny sposób kierowanej. Maszyna ta była oczywiście doskonała, przez co stwarzała możliwość większych manipulacji (większego pola działania). Jak już zostało wspomniane, przykład realizacji tej koncepcji mogą stanowić rządy totalitarne w których to celem człowieka jest jedynie udoskonalanie systemu, czego następstwem była destrukcja człowieka oraz otaczającego go świata.
Terapia awersyjna i desensybilizacja
Terapia odwykowa (awersyjna) polega w zasadzie na łączeniu niepożądanej czynności z nieprzyjemnym bodźcem np. wytworzonym odruchem wymiotnym, z uderzeniem prądu elektrycznego albo z faradyzacją itp.
Technika ta znalazła najszersze zastosowanie w leczeniu alkoholizmu. Picie alkoholu albo wąchanie wyziewów alkoholowych łączy się z reakcją wymiotną po podaniu apomorfiny, lub emetyny. PO 10 - 15 seansach wytwarza się odruch warunkowy i pacjent po spożyciu alkoholu odczuwa mdłości albo wymiotuje.
Analogicznie K. Freund (1962) próbował wytworzyć odruch wymiotny u homoseksualistów przez eksponowanie po zastrzyku apomorfiny obrazów obiektów pożądania seksualnego.
Raymond wyleczył w ten sposób fetyszystę, dla którego obiektem pożądania były wózeczki dziecinne i torebki damskie. Związek „fetysz - przyjemne doznania erotyczne” został zastąpiony związkiem „fetysz - nudności”.
Metoda systematycznej desensybilizacji Wolpego (1861) jest najbardziej rozpowszechniona ze wszystkich metod, opartych na zasadzie wzajemnego hamowania, powodującego redukcję lęku wskutek tego, że bodźce wywołujące lęk są łączone z bodźcami antagonistycznymi wobec leku. Najskuteczniejszą z sytuacji antylękowych jest relaksacja. Na bodźce wywołujące lęk pacjent może uniewrażliwić się w ten sposób, że ich wyobrażenia wiąże z relaksacją. Metoda systematycznej desensybilizacji jest nastawiona głównie na usuwanie fobii. W koncepcji Wolpego, który uważa lęk za podstawowy czynnik wszelkich zaburzeń nerwicowych, jej zasięg jest oczywiście znacznie szerszy.
Metoda ta polega na tym, że u pacjenta pozostającego w stanie głębokiej relaksacji wywołuje się kolejno wyobrażenia szeregu bodźców i sytuacji wzbudzających u niego lęk. Rozpoczyna się od sytuacji i bodźca najmniej lękotwórczego i powtarza się tak długo, aż lęk przestaje towarzyszyć wyobrażeniom. Następnie ćwiczy się podobnie drugą z kolei sytuację, potem trzecią, dopóki nawet najsilniejszy bodziec nie przestanie wywoływać uczucia lęku. Wolpe dowodzi, że bodziec, który nie wywoła już żadnego lęku, gdy pacjent zetknie się z nim w rzeczywistości. Systematyczna desensybilizacja obejmuje trzy etapy:
1) wyćwiczenie relaksacji mięśni
2) zestawienie hierarchii bodźców i sytuacji lękotwórczych
3) właściwa desensybilizacja: łączenie wyobrażenia sytuacji wywołujących lęk z relaksacją.
Koncepcja humanistyczna człowieka- podstawowe założenia
1. człowiek to unikatowa całość składająca się z 2 podsystemów: „ja” i ”organizmu”, które stanowią jedność i są jak dwie strony jednej monety. Człowiek, który chce żyć zgodnie ze swoją naturą, chce być niezależny, autentyczny, zadowolony musi stanowić harmonijną całość, której podstawowe składniki (ja i organizm) stworzą spójny system, zwany osobą.
2. podstawową właściwością natury ludzkiej jest rozwój uwarunkowany przez czynniki wewnętrzne, siły decydujące o jego przebiegu tkwią w człowieku, a nie poza nim. Człowiek, którego rozwój został zablokowany nie jest osobą w pełni zdrową.
3. o działaniu człowieka decyduje dążenie do samorealizacji, która jest podstawową skłonnością natury ludzkiej. Jej przejawem może być miłość, twórczość, altruistyczne zachowania, rozwój własnego „ja”. Nie interesuje go produkt pracy, ale same przeżycia, np. twórczość jest ważna dlatego, że kształtuje osobę, a nie towar, który można sprzedać lub kupić. Życie poza obszarem samorealizacji nie jest życiem autentycznym i w pełni ludzkim.
4. człowiek z natury jest dobry, a jego dążenia są pozytywne. Oznacza to, że chce dawać i daje innym wyłącznie dobro. Jeżeli dokonuje aktów gwałtu lub przemocy, to dlatego, że działa wbrew naturze, a rzeczywistość, w której żyje blokuje rozwój jego prawdziwych i pozytywnych zachowań.
5. ludzkie zachowanie uwarunkowane jest przez teraźniejszość, aktualne przeżycia, doświadczenia, przez to, co dzieje się tu i teraz. To, co dzieje się aktualnie w świadomości, jak człowiek teraz postrzega siebie, innych i świat decyduje o przebiegu procesu samorealizacji. Człowiek żyjący przeszłością nie osiągnie pełnego rozwoju.
Hierarchia potrzeb wg A. Maslowa
samorealizacji – potrzeby samorealizacji – wyrażają się w dążeniu człowieka do rozwoju swoich możliwości; stanowią środek do zaspokojenia potrzeb fizjologicznych lub reakcje kompensujące niezaspokojenie innych potrzeb,
szacunku i uznania – potrzeby uznania i prestiżu we własnych oczach i w oczach innych ludzi;
pragnienie potęgi, wyczynu i wolności,
potrzeba respektu i uznania ze strony innych ludzi, dobrego statusu społecznego, sławy, dominacji, zwracania na siebie uwagi.
przynależności - występują w usiłowaniach przezwyciężenia osamotnienia, eliminacji i obcości, tendencji do nawiązywania bliskich intymnych stosunków, uczestnictwa w życiu grupy,
bezpieczeństwa - pobudzają do działania, zapewniając nienaruszalność, ujawniają się gdy dotychczasowe nawyki okazują się mało przydatne,
fizjologiczne - gdy nie są zaspokojone, dominują nad wszystkimi innymi potrzebami, wypierają je na dalszy plan i decydują o przebiegu zachowania człowieka.
Cechy osób samorealizujących się wg Maslowa
1. Bardziej adekwatne spostrzeganie rzeczywistości i lepszy kontakt z rzeczywistością niż w przeciętnych ludzi. Ludzie saorealizujący się dociekają prawdy, liczą się z faktami, kierują się prawdą we wszystkich dziedzinach życia, Wybierają konfrontację i walkę z niemiłą rzeczywistością a nie złudzenia lub przyjemne fantazje.
2. Wysoki stopień akceptacji wobec siebie, innych ludzi i ułomności natury ludzkiej. Ludzie ci nie wstydzą się siebie ,swoich braków, słabostek. Akceptują siebie i innych.
3. Spontaniczność - osoby samorealizujące się są spontaniczne w myśleniu, wypowiedziach i wyrażaniu swoich emocji.
4. Koncentracja na problemie - badani potrafili koncentrować się na problemach świata zewnętrznego i na zadaniach, które realizowali .Stosunkowo mało uwagi poświęcali sobie, swoim osobistym sprawom.
5. Potrzeba samotności - Osoby samorealizujące się chętnie przebywają w samotności wówczas, gdy wymaga tego napotkana w drodze do celu sytuacja.
6. Wysoki stopień autonomii. Osoby samorealizujące się pozostają wierne swoim ideałom nawet wtedy, gdy w związku z tym narażone są na bolesne konsekwencje, nawet w trudnych dla siebie sytuacjach rozwijają zainteresowania, realizują plany i zachowują integralność swojej osobowości.
7. Stała świeżość w ocenie zjawisk - Ludzie samorealizujący się potrafią cieszyć się sprawami dnia codziennego, przyrodą, innymi ludźmi Mają zdolność dostrzegania tego co niepowtarzalne w wielu zwyczajnych, codziennych przeżyciach
8. Częste „przeżycia mistyczne”. Osoby samorealizujące się doświadczają okresowo przeżyć "mistycznych" czy "transcendentylnych", mają wtedy poczucie "wyjścia" poza własną osobę i zjednoczenia ze wszechświatem, przezywają siebie jako cząstkę ludzkości lub nawet wszechświata
9. Postawa "braterskiego uczucia” Ludzie, których cechuje ta postawa utożsamiają siebie z całą ludzkością. Przejawiają troskę nie tylko o własne rodziny ale interesują się Innymi ludźmi
10. Bliskie stosunki z kilkoma przyjaciółmi czy osobami kochanymi. Nawet te osoby spośród badanych przez Masłowa, które nie były popularne w swoich środowiskach, nawiązywały prawdziwie bliskie oparte na głębokiej miłości, stosunki z jedną lub kilkoma osobami
11. Demokratyczne struktury charakteru. Osoby samorealizujące się oceniając innych ludzi nie kierują się ich rasą, statusem społecznym, przynależnością religijną czy partyjną, a w stosunkach z innymi uwzględniają i szanują indywidualność swoich partnerów.
12. Silnie rozwinięty zmysł etyczny. Badani przez Masłowa posiadali własny, rozbudowany system etyczny i zawsze zgodnie z nim postępowali.
13. Wyzbyte złośliwości poczucie humoru. Głupota ludzka, powszechne słabostki czy pretensjonalność wywołują u nich śmiech pozbawiony złośliwości.
14. Zdolności twórcze. Osoby samorealizujące się są nonkonformistyczne i niekonwencjonalne, wykazują inwencję l zdolności twórcze w wielu dziedzinach życia.
15. Opór wobec wpływów kulturowych. Ludzie samorealizujący się nie przyjmują bezkrytycznie wzorów kulturowych i nie poddają się indoktrynacji. Zachowują krytyczną postawę wobec ułomności wzorów kulturowych i niesprawiedliwości społecznej.
Podstawowe idee psychologii egzystencjalnej
Jednostka jest wolna i tylko ona sama jest odpowiedzialna za swoją egzystencję.
Psychologię egzystencjalną określić można jako empiryczną naukę o egzystencji człowieka, posługującą się metodą analizy fenomenologicznej.
Fenomenologia jest opisem danych, pochodzących z bezposredniego doświadczenia. Stara się ona raczej zrozumieć, niz wyjaśniać zjawiska.
Koncepcja poznawcza człowieka- podstawowe założenia
- Człowiek jest samodzielnym podmiotem , który samodzielnie i celowo działa.
- Człowiek przyjmuje i interpretuje informacje, nadaje im także wartość, podejmuje działania sprawując nad nimi kontrolę.
- Człowiek posiada umiejętność generowania informacji oraz wiedzy, dzięki temu rozwija on kulturę. Ludzie „wychodzą poza posiadaną informację”.
- Umysł człowieka posiada inteligencję, pamięć, zdolność myślenia abstrakcyjnego, właściwości te są wrodzone i rozwijane przez środowisko i kulturę. Umysł jest zawodny i ma swoje granice, jego potencjał nie jest absolutny.
- człowiek nie jest całkowicie sterowany przez środowisko zewnętrzne, nie jest zależy od sił popędowych, ale jest samodzielnym podmiotem, który samodzielnie i celowo działa.
- Człowiek posiada umiejętność generowania informacji oraz wiedzy, dzięki temu rozwija on kulturę.
- Człowiek posiada widzę. Im więcej człowiek wie o otaczającym świecie, tym bardziej złożony jest jego system struktur poznawczych (ma bardziej rozwiniętą osobowość).
Wymiary struktur poznawczych
Eksperyment na deprywację sensoryczną
Deprywacja sensoryczna to stan świadomości uzyskany dzięki radykalnemu ograniczeniu dopływu bodźców ze wszystkich zmysłów. Rodzaj fizycznego środka psychodelicznego. Osiągnięcie tego stanu jest możliwe dzięki specjalnie skonstruowanemu kontenerowi, w którym ochotnik zanurza się w 25 centymetrach roztworu soli MgSO4-7H2O o temperaturze skóry, czyli ok. 34,5°C. Aby uzyskać jak największą izolację zmysłową, należy dokładnie zamknąć się w takim pojemniku, odcinając się od źródeł światła i dźwięku.
Eksperyment taki stanowić może głębokie, nierzadko traumatyczne doświadczenie. Pozwala na wgląd do wnętrza własnej psychiki, umożliwia stawienie czoła najskrytszym fobiom, lękom, a następnie przełamanie ich i sięgnięcie do źródła pierwotnej energii.
Koncepcja socjobiologiczna człowieka- podstawowe założenia
Proces uczenia- podstawowa definicja
Uczenie się- proces zdobywania i gromadzenia doświadczeń, w wyniku czego powstają nowe formy zachowania się i działania lub następuje modyfikacja zachowań i działań wcześniej nabytych. Wskutek uczenia się opanowany zostaje cały system wiadomości, umiejętności, nawyków, przyzwyczajeń, przekonań. Terminu uczenie się używa się zarówno w znaczeniu wąskim - dla określenia świadomego i zamierzonego zdobywania wiadomości i umiejętności, jak i w znaczeniu szerokim - dla określenia zarówno uczenia się zamierzonego, jak i nie zamierzonego (mimowolnego).
Rodzaje uczenia się: warunkowanie klasyczne, sprawcze, uczenie przez wgląd i naśladownictwo
Warunkowanie klasyczne lub warunkowanie pawłowowskie a odkąd J. Konorski i S. Miller odkryli warunkowanie instrumentalne (II typu) stosuje się także nazwę warunkowanie I typu. Eksperymenty nad warunkowaniem przeprowadził jako pierwszy l. P. Pawłow. Stwierdził on, że podanie psu pokarmu do pyska wywołuje u niego wydzielanie śliny. Reakcję tę Pawłow nazwał odruchem lub reakcją bezwarunkową, ponieważ występuje ona bez uczenia się, w sposób niezmienny, utrwalony dziedzicznie; pokarm zaś jest bezwarunkowym bodźcem dla tej reakcji. Dzięki warunkowaniu klasycznemu można uzyskać reakcję wydzielania śliny na dowolny sygnał obojętny, wystarczy tylko regularnie go powtarzać w towarzystwie bodźca bezwarunkowego.Przykład: jeśli bezpośrednio przed podaniem psu pokarmu zadzwoni dzwonek, to po kilku próbach na sam dźwięk dzwonka pies zaczyna wydzielać ślinę. Przed eksperymentem dzwonek nigdy nie wywoływał u psa reakcji ślinienia, a więc nauczył się on, że bodziec, który zawsze pojawia się przed jedzeniem, jest sygnałem karmienia. Tego typu bodziec (sygnał) Pawłow nazwał bodźcem warunkowym, a efekt wywołany przez niego (tu: wydzielanie śliny) — reakcją warunkową lub odruchem warunkowym. Odruch taki wytwarza się dzięki wielokrotnemu kojarzeniu się bodźca (np. dźwięku dzwonka) z podawaniem pokarmu, co Pawłow określił jako wzmocnienie bodźca warunkowego. Warunkowanie jest najskuteczniejsze wtedy gdy czas upływający między bodźcem warunkowym a bezwarunkowym nie jest zbyt duży (do 0,5 s), przy większych odstępach warunkowanie trwa dłużej lub wcale nie zachodzi. Na Zachodzie za warunkowanie klasyczne uważa się wszelkie warunkowania przeprowadzane wg schematu bodziec → reakcja. Wprawdzie gdzieniegdzie delikatnie wspomina się, że chodzi o reakcje emocjonalne lub reakcje w oparciu o układ nerwowy autonomiczny, jednak opis samych eksperymentów jest pomijany i w związku z tym trudno określić o jaką reakcję tak naprawdę chodzi. Jest to istotne, bowiem należy pamiętać, że odruchy bezwarunkowe zachodzą na poziomie rdzenia kręgowego natomiast odruchy warunkowe wymagają udziału mózgu i często świadomie kontrolowanych mięśni, co jest już istotą odruchów instrumentalnych.
Warunkowanie instrumentalne zwane pierwotnie przez jego odkrywców J. Konorskiego i S. Millera warunkowaniem II typu (w odróżnieniu od warunkowania I typu zwanego klasycznym lub pawłowowskim) a ostatnio (jako kalka z j. angielskiego) także warunkowaniem sprawczym. Wymaga od badanego organizmu wykonania określonej reakcji ruchowej lub powstrzymania się od niej (reakcje te zwane są reakcjami instrumentalnymi lub sprawczymi). Wykonanie takiej reakcji ma zwykle charakter wolicjonalny i jest regulowane tzw. napędem (popędem), w praktyce jest to stopień odczuwanego głodu lub pragnienia. Zwykle jedynie reakcje pozwalające uniknąć bodźców awersyjnych są poprzedzane sygnałem ostrzegawczym (zwanym bodźcem warunkowym), informującym zwierzę o niebezpieczeństwie. Chcąc uzyskać większą liczbę reakcji stosuje się wzmocnienie nieregularne, co kilka naciśnięć dźwigni. Zwierzę ma określoną pojemność żołądka, aby zaspokoić głód musi wtedy więcej razy nacisnąć dźwignię. Po utrwaleniu warunkowania wprowadza się dodatkowe elementy eksperymentu np. różnicując bodziec warunkowy można sprawdzić czułość zmysłu go odbierającego, przecinając operacyjnie nerwy można ustalić drogę odruchu warunkowego, wpływ różnych ośrodków mózgu na ten odruch i wiele innych zagadnień.
uczenie się przez wgląd (zrozumienie) – odkrywanie organizacji materiału, nadawanie mu jakiejś struktury. Chodzi o wniknięcie w istotę rzeczy, zobaczenie powiązań między elementami, wniknięcie w terminy wchodzące w zakres działania.
Naśladownictwo- lub imitacja jest to jeden z procesów uczenia się zachowań i działań, w wyniku którego jednostka naśladująca internalizuje wzory kulturowe, a z punktu widzenia memetyki, przyswaja nowe memy. Proces ten występuje zarówno u ludzi, jak i innych zwierząt, np. u ptaków. W przypadku ludzi jest to typowe zjawisko zachodzące podczas socjalizacji pierwotnej, gdy dzieci naśladują gesty, słowa czy ton głosu znaczących innych.
Pamięć- podstawowa definicja
Pamięć- jest to zdolność do rejestrowania i ponownego przywoływania wrażeń zmysłowych, skojarzeń czy informacji. Pamięć posiadają ludzie, niektóre zwierzęta oraz komputery. W każdym z tych przypadków proces zapamiętywania ma całkowicie inne podłoże fizyczne oraz podlega badaniom naukowym w oparciu o różne zestawy pojęć.
Cechy pamięci
Cechy pamięci różniące osobników to:
1) trwałość - wiąże się z przechowywaniem zapamiętanego materiału i mierzona jest czasem, w którym się przechowuje;
2) szybkość - mierzona jest czasem lub liczbą powtórzeń potrzebnych do przyswojenia sobie materiału;
3) wierność (dokładność) - mierzona zgodnością odpamiętanego materiału z wcześniej zapamiętanym;
4) gotowość - łatwość przypominania sobie materiału wyrażana czasem potrzebnym danej jednostce na przypomnienie;
5) pojemność (zakres) określa ilość i różnorodność materiału, który może być zapamiętany.
Liczba Millera
Liczba Millera - maksymalna liczba informacji jaką człowiek jest w stanie rozróżnić bezpośrednio.
Liczba ta ustalona została przez George'a Millera w roku 1956 na podstawie badań psychologicznych nad zapamiętywaniem informacji. Liczba ta waha się w zależności od rodzaju informacji do zapamiętania (dźwięk, smak, obraz, liczba), ale zawsze jest to około 7. Ze względu na tę różnorodność przyjmuje się rozrzut między 5 a 9, czyli 7±2.
Liczba Millera znalazła zastosowanie wszędzie tam, gdzie prezentuje się informacje człowiekowi. Gdy mamy do przekazania użytkownikowi wiele pozycji (menu, produkty etc.), lepiej jest podzielić je na kategorie, tak aby miał ich do wyboru 5-9. Jeśli ten podział nie wystarcza, można dokonać kolejnego podziału na podkategorie - zgodnie z badaniami Millera takich podziałów można dokonać do siódmego poziomu "w głąb" - to z kolei jest ograniczenie pamięci krótkotrwałej.
Typy pamięci
Podstawowa i ogólnie przyjęta klasyfikacja pamięci jest oparta na długości jej trwania. Wyróżnia się trzy typy pamięci:
sensoryczną (ultrakrótką, pamięć zmysłów, USTM)
krótkotrwałą (operacyjną, pamięć świeżą, STM)
długotrwałą (LTM).
Pamięć długotrwałą można podzielić na:
deklaratywną (jawną, świadomą)
niedeklaratywną (ukrytą, nieświadomą).
Pamięć świadomą można podzielić na:
pamięć semantyczną- zawiera fakty niezależne od kontekstu
pamięć epizodyczną- przechowuje informacje w odniesieniu do innej informacji (np. czas i miejsce jakiegoś wydarzenia)
pamięć autobiograficzną- przechowuje wydarzenia z naszego życia.
Rodzaje transferów i interferencji
Interferencje czyli zakłócenia ze strony innych bodźców czy doświadczeń oddziałują na przechowywanie nowego materiału i mogą prowadzić do jego zapominania. Wyróżniamy:
interferencję proaktywną, w której zapamiętana poprzednio informacja zakłóca uczenie się nowej
interferencję retroaktywną (wsteczną) polegającą na tym, że uczenie się nowej informacji zakłóca przechowywanie w pamięci materiału wyuczonego wcześniej.
Transfer- jest to przenoszenie umiejętności, przyzwyczajeń i odruchów nabytych w ramach nauki jednej z dziedzin na inną. Transfer ten może dawać zarówno pozytywny efekt, przyspieszając proces nauki,jak i negatywny - utrudniając zmianę przyzwyczajeń i odruchów potrzebą do nabycia nowej umiejętności.
SPECYFICZNY – to sytuacja, w której wpływ uprzedniego doświadczenia przejawia się w sposób bezpośredni.
NIESPECYFICZNY (ogólny) - przeniesienie wprawy z pewnej sytuacji na inną, pozornie z nią związaną.
transfer pozytywny - gdy ćwiczenie w jednej czynności sprzyja opanowaniu innej, obserwujemy pozytywny efekt transferu.
transfer negatywny - ćwiczenie w jednej czynności utrudnia opanowanie innej czynności.
transfer obojętny - ćwiczenie w jednej czynności nie oddziałuje na opanowanie innej czynności.
transfer niski - ćwiczenie nieudane, nieprzekonujące, niewpływające na drugą czynność
Motywacja – podstawowa definicja
MOTYWACJA- są podstawą aktywności człowieka, jest to proces regulacji, który steruje czynnościami tak, aby doprowadziły one do osiągnięcia określonego wyniku. Jeżeli ten wynik jest świadomy, to jest to cel. Składa się z pomniejszych motywów. Na niego składają się procesy uruchamiając e, podtrzymujące działanie. Motywacja może mieć znak dodatni, wtedy gdy dążymy do czegoś lub ujemny gdy- unikamy danej czynności. Wielkość motywacji określana jest przez ilość energii, która wkładamy w osiągnięcie celu.
Motywacja w koncepcjach psychologicznych
Teoria Nuttina motywacji
Teoria motywacji wewnętrznej i zewnętrznej
MOTYWACJA WEWNĘTRZNA- to angażowanie się w jakieś działanie, ponieważ sprawia nam ono przyjemność lub wzbudza nasze zainteresowanie, a nie w skutek zewnętrznych nacisków lub dla zewnętrznych korzyści.
MOTYWACJA ZEWNĘTRZNA- polega na zaangażowaniu się jednostki w działanie, gdyż odczuwa ona zewnętrzne naciski i przymus lub chęć osiągnięcia korzyści zewnętrznych. Zaangażowanie to nie jest efektem wewnętrznego poczucia zainteresowania lub przyjemności.
Cechy celów
Pojęcie i cechy „przepływu” wg Csziszkentmihalyego
Orientacja temporalna (perspektywa czasowa) i jej typy
Sposoby przewidywania przyszłości
Podejmowanie decyzji- podstawowa definicja
Rodzaje sytuacji decyzyjnych
Typy decyzji
Podstawowe komponenty decyzji: prawdopodobieństwo i użyteczność
Prawdopodobieństwo psychologiczne (subiektywne) - stopień przekonania, z jakim ktoś uznaje pewne zdanie.
Błędy w ocenie prawdopodobieństwa
Błędy w ocenie użyteczności
Podejmowanie decyzji przez kobiety i mężczyzn
Istota ryzyka
Ryzyko – w języku naturalnym oznacza jakąś miarę/ocenę zagrożenia czy niebezpieczeństwa wynikającego albo z prawdopodobnych zdarzeń od nas niezależnych, albo z możliwych konsekwencji podjęcia decyzji. Najogólniej, ryzyko jest wskaźnikiem stanu lub zdarzenia które może prowadzić do strat. Jest ono proporcjonalne do prawdopodobieństwa wystąpienia tego zdarzenia i do wielkości strat które może spowodować.
Jakościowe wymiary ryzyka
Czynniki skłaniające do podjęcia ryzyka
Podejmowanie ryzyka w koncepcjach psychologicznych
Płeć a podejmowania ryzyka
Wiek a podejmowanie ryzyka
Definicja inteligencji
INTELIGENCJA- zdolność do adaptacji, przystosowania się do rzeczywistości dzięki dostrzeganiu abstrakcyjnych reakcji, w korzystaniu doświadczeń i własnych procesów poznawczych.
Rodzaje inteligencji
INTELIGENCJA PŁYNNA- zdolność dostrzegania złożonych relacji między symbolami i dokonywania manipulacji na tych symbolach, niezależnie od oznaczenia symboli i doświadczenia osobniczego.
INTELIGENCJA SKRYSTALIZOWANA- dysponowanie wiedzą i umiejętnościami w danym kontekście kultury.
Uwarunkowania inteligencji (płeć, wiek, naród)
Iloraz inteligencji
Iloraz inteligencji (IQ – od intelligence quotient) – wartość liczbowa testu psychometrycznego, którego celem jest pomiar inteligencji. Wartość ta nie jest absolutną miarą inteligencji, lecz ma jak każda jednostka miary używana do pomiaru charakter relatywny.
Rozwój poznawczy wg J. Piageta
Wg J. Piageta rozwój to ciąg jakościowych zmian w strukturach poznawczych i aktywności i intelektualnej człowieka. Rozwój intelektualny rozumiał jako adaptację struktur poznawczych ( schematów i operacji) do wymagań środowiska. Taka adaptacja zachodzi poprzez dwa procesy: asymilację i akomodację. Asymilacja, to proces, w którym nowy przedmiot lub idea zostaje zrozumiany w kategoriach pojęć lub czynności (schematy), jakie dziecko już zna. Jest to więc tendencja do ujmowania nowych doświadczeń na bazie już istniejącej wiedzy. Asymilacja odpowiada za zmiany ilościowe. Według J. Piageta rozwój poznawczy opiera się na trzech formach asymilacji: funkcjonalnej (stałe powstawanie reakcji), uogólniającej (wykonywanie tej samej reakcji w odpowiedzi na różne bodźce) i rozpoznawczej, inaczej różnicującej (różnicowanie reakcji w zależności od kontekstu). Akomodacja jest procesem, który zachodzi wówczas, gdy nowa informacja jest w stosunku do istniejących struktur zbyt różna lub zbyt złożona. Umożliwia ona jednostce modyfikowanie pojęć i czynności tak, aby pasowały one do nowych sytuacji, przedmiotów lub informacji. Oznacza to, że wytworzone struktury poznawcze, w efekcie akomodacji, ulegają przekształceniom i są dostosowane do nowych doświadczeń. Akomodacja odpowiada za zmiany jakościowe. Procesy asymilacji i akomodacji trwają przez całe życie, w miarę jak jednostka adaptuje swoje zachowanie i idee do zmieniających się warunków. Asymilacja jest więc procesem, który umożliwia jednostce działanie w nowych sytuacjach i wobec nowych problemów za pomocą już istniejących schematów. Natomiast akomodacja to proces, który polega na zmianie istniejących schematów lub wytwarzaniu nowych. Ze względu na niezmienną naturę tych procesów Piaget określa asymilację i akomodację jako niezmienne funkcje. Zanim dziecko nabędzie nową wiedzę, znajduje się w stanie równowagi (harmonii poznawczej). Gdy napotka coś nowego lub wymagającego innego podejścia, stan równowagi zostanie zburzony. Procesy asymilacji i akomodacji działają w celu przywrócenia go. Muszą się one równoważyć, gdyż w ten sposób zmienią się struktury umysłowe i rozwijają zdolności poznawcze. Gdyby rozwijał się tylko proces asymilacji, człowiek nie zauważałby różnic, natomiast , gdyby rozwijała się tylko akomodacja, nie zauważałby podobieństw.
Rozwój poznawczy, według J. Piageta, ma trzy komponenty: treść, funkcję i strukturę.
Treść zmienia się wraz z wiekiem i jest inna u różnych osób. Odnosi się ona do obserwowalnych zachowań dziecka, sensorycznych lub pojęciowych, które są odzwierciedleniem jego aktywności intelektualnej.
Strukturę intelektu Piaget przedstawiał w kategoriach schematów poznawczych i operacji umysłowych, czyli zakładanych jej właściwości, które wyjaśniają występowanie określonych zachowań. Ponieważ dziecięce struktury poznawcze zmieniają się wraz z wiekiem, określa się je jako zmienne struktury poznawcze.
Funkcja dotyczy aktywności intelektualnej i związana jest z procesem adaptacji (przystosowania), na którą składają się: asymilacja i akomodacja. Każdy organizm, aby przeżyć, musi zaadoptować się do wymagań środowiska. Ponieważ rozwój intelektualny jest formą aktywności przystosowawczej, która przybiera odmienne formy w kolejnych okresach jej rozwoju, rozumiany jest więc on jako adaptacja struktur poznawczych (schematów i operacji) do wymagań środowiska.
Definicja temperamentu
TEMPERAMENT- zespół pewnych, względnie stałych cech osobowości, charakterystycznych dla danej jednostki, przejawiających się w jej zachowaniu i procesach emocjonalnych.
Historyczne teorie temperamentu
Teoria temperamentu Heymansa
Podstawowe cechy temperamentu
Aktywność (ilość czasu, który człowiek poświęca jakiemuś działaniu)
Emocjonalność (siła i częstość występowania reakcji emocjonalnych)
Funkcja pierwotna / wtórna (intensywność reakcji i czas ich trwania)
F. pierwotna – szybkie, silne, krótkotrwałe reakcje
F. wtórna – słabe, wolno narastające i długo utrzymujące się reakcje
Teoria temperamentu Pawłowa
Temperament w teorii Pawłowa
Według teorii Pawłowa temperament odpowiada typowi układu nerwowego, który charakteryzują cztery podstawowe właściwości:
SPP – siła procesu pobudzenia; na poziomie zachowania funkcjonalna wydolność komórki nerwowej znajduje wyraz w reakcjach na silną lub długotrwałą stymulację; im silniejszy układ nerwowy, tym mniejsza jest wartość procesu pobudzenia
hamowanie ochronne (pozaokresowe) – rodzaj hamowania bezwarunkowego, służącego ochronie OUN przed przeciążeniem (zob. habituacja)
SPH – siła procesu hamowania; łatwość, z jaką UN tworzy warunkowe reakcje hamulcowe (wygaszanie, różnicowanie, opóźnianie), przejawia się gdy zachodzi konieczność odraczania reakcji, hamowania pobudzeń, by stworzyć miejsce adekwatnie działającym bodźcom
RWN – równowaga procesów nerwowych; stosunek procesów pobudzenia do procesów hamowania
RPN – ruchliwość procesów nerwowych; zdolność UN do szybkiej zmiany procesów pobudzenia i hamowania
Teoria temperamentu Strelaua
REGULACYJNA TEORIA TEMPERAMENTU Jana Strelaua mówi o cechach temperamentu rozumianych jako mechanizmy regulujące poziom pobudzenia jednostki w związku z jej zapotrzebowaniem na stymulację, w relacji z otoczeniem ( temperament jako regulator zachowania).
Formalna charakterystyka zachowania sprowadza się do dwóch aspektów:
Energetycznych
Czasowych
6 cech temperamentu:
Żwawość- Tendencja do szybkiego reagowania, do utrzymywania wysokiego tempa aktywności i do łatwej zmiany jednego zachowania (reakcji) na inne, odpowiednio do zmian otoczenia
Perseweratywność - Tendencja do kontynuowania
i powtarzania zachowań
po zaprzestaniu działania bodźca (sytuacji), który to zachowanie wywołał
Wrażliwość sensoryczna - Zdolność reagowania
na bodźce zmysłowe
o małej wartości stymulacyjnej
Reaktywność emocjonalna - Tendencja do intensywnego reagowania na bodźce wywołujące emocje wyrażająca się w dużej wrażliwości
i niskiej odporności emocjonalnej
Wytrzymałość - Zdolność do adekwatnego reagowania
w sytuacjach wymagających długotrwałej lub wysoko stymulacyjnej aktywności oraz w warunkach silnej stymulacji zewnętrznej
Aktywność - Tendencja do podejmowania zachowań
o dużej wartości stymulacyjnej
lub do zachowań dostarczających stymulacji zewnętrznej (z otoczenia)