1. Słuch

2. Aparat krzyżowy

3. Oświetlenie

Światło widzialne – ta część promieniowania słonecznego, na którą reaguje siatkówka oka w procesie widzenia. Dla człowieka promieniowanie to zawiera się w przybliżeniu w zakresie długości fal 380-780 nm (co najmniej), dla innych zwierząt zakres ten bywa inny, aczkolwiek o zbliżonych wartościach. Energia promieniowania słonecznego (irradiancja) zawiera się w większości pomiędzy falami o długości 280-4000 nm i odpowiada dość dokładnie promieniowaniu ciała doskonale czarnego w temperaturze około 6000 K. W tabeli^[1] podany jest podział promieniowania słonecznego w różnych pasmach. Około połowy energii całkowitego promieniowania słonecznego znajduje się w świetle widzialnym i ultrafiolecie, a druga połowa znajduje się w bliskiej i średniej podczerwieni (700-4000 nm).

Strumień świetlny - oznaczany literą Φ parametr określający całkowitą moc światła emitowanego z danego źródła, przechodzącego przez wybraną powierzchnię. Wielkość tę określa się na podstawie stopnia jego oddziaływania na oko obserwatora normalnego (odniesieniowego). Jednostka miary strumienia świetlnego to lumen.

Skuteczność świetlna (wydajność świetlna) określa stosunek strumienia świetlnego emitowanego przez określone źródło światła do pobieranej przez nie energii w jednostce czasu. Jednostka: lumen / wat (lm/W)

Natężenie oświetlenia - gęstość strumienia świetlnego padającego na daną powierzchnię, równa granicy ilorazu strumienia świetlnego Φ padającego na powierzchnię, do jej pola S, przy S dążącym do 0.

.

Gdy znane jest natężenie światła emitowanego ze źródła I, to wzór opisujący natężenie oświetlenia w dowolnym punkcie powierzchni mozna przedstawić następująco:

,

gdzie E jest natężeniem oświetlenia, α jest kątem miedzy normalną do powierzchni a wektorem skierowanym na źródło światła a r odległością punktu powierzchni od źródła światła.Natężenie oświetlenia jest jedyną wielkością światła, która nie charakteryzuje samego źródła światła, lecz jasność oświetlenia powierzchni.

Jednostką natężenia oświetlenia w układzie SI jest luks (lx) równy lumen na metr kwadratowy (cd·sr·m^-2)

Eksploatacyjne natężenie oświetlenia – wartość, od której nie może być mniejsza wartość średniego natężenia oświetlenia na określonej powierzchni.

Izoluksa – krzywa łącząca na powierzchni punkty o jednakowym natężeniu oświetlenia; wykreślanie izoluksy na planie oświetlenia powierzchni umożliwia ocenę rozkładu natężenia oświetlenia i jego równomierności.

Krzywa izoluminancyjna – izoluminanta jest to miejsce geometryczne punktów powierzchni, dla których wartość luminancji jest taka sama przy ustalonym położeniu obserwatora i źródła lub źródeł światła względem tej powierzchni.

Lampa – źródło światła wykonane w celu wytwarzania promieniowania optycznego, zazwyczaj widzialnego.

Luminancja - przybliżona miara jaskrawości; określa wrażenie jaskrawości, jakie odnosi obserwator, patrząc na oświetlaną lub świecącą powierzchnie, niezależnie od adaptacji oka do warunków oświetleniowych. Jednostką luminancji jest nit [nt]; przyrządem służącym do wyznaczania luminancji powierzchni świecących lub oświetlanych jest nitomierz.

Najmniejsza równomierność oświetlenia – najmniejsza dopuszczona przez normę wartość równomierności oświetlenia na danej powierzchni.

Natężenie oświetlenia w polu zadania i w polu bezpośredniego otoczenia – zaleca się aby natężenia oświetlenia w polu bezpośredniego otoczenia było uzależnione od natężenia oświetlenia w polu zadania w sposób zapewniający wystąpienie zrównoważonego rozkładu iluminacji w polu widzenia.

Olśnienie - stan procesu widzenia, w którym odczuwa się niewygodę widzenia albo mniejszą zdolność rozpoznawania przedmiotów albo oba te wrażenia razem na skutek niesprzyjającego rozkładu luminancji lub jej zbyt dużego zakresu lub nadmiernego kontrastu w przestrzeni lub czasie.

Oświetlenie rozproszone – oświetlenie płaszczyzny roboczej lub przedmiotu światłem, które nie pada z żadnego uprzywilejowanego kierunku.

Pierwotne źródło światła – powierzchnia lub ciało wysyłające światło wytworzone w wyniku przemiany energii

Pole bezpośredniego otoczenia – pas o szerokości co najmniej 0,5 m otaczający pole zadania, występujący w polu zadania.

Pole zadania – część pola w miejscu pracy, na którym jest wykonywane zadanie wzrokowe. W miejscach, w których wielkość i położenie pola zadania są nieznane, za pole zadania należy uznać pole, na którym zadanie może być wykonywane.

PSALI – stałe uzupełniające oświetlenie elektryczne wnętrz. Jest to stałe elektryczne oświetlenie uzupełniające oświetlenie dzienne, gdy samo oświetlenie dzienne jest niewystarczające

Rodzaje czynności wzrokowej:

• ogólne orientacja w pomieszczeniu,

• ogólne orientacja w pomieszczeniu z rozpoznaniem cech średniej wielkości

• krótkotrwałe przebywanie z wykonywaniem prostych czynności

• praca nieciągła, czynności dorywcze, ograniczone wymagania wzrokowe

• praca z ograniczonymi wymaganiami wzrokowymi

• praca z przeciętnymi wymaganiami wzrokowymi

• praca z dużymi wymaganiami wzrokowymi

• długotrwała i wytężona praca wzrokowa

• długotrwała i wyjątkowo wytężona praca wzrokowa

Rodzaje oświetlenia – biorąc pod uwagę obszar, który jest oświetlany przez określone źródło światła, wyróżniamy: ogólne, miejscowe, złożone, zlokalizowane, punktowe. W zależności od oprawy (rozsyłu światła) oświetlenie dzielimy na: bezpośrednie, przeważnie bezpośrednie, mieszane, przeważnie pośrednie, pośrednie, kierunkowe.

Rodzaje olśnienia – ze względu na źródło powstawania olśnienie dzielimy na: bezpośrednie, odbiciowe; ze względu na subiektywne odczucia olśnienie dzielimy na: przeszkadzające, przykre, oślepiające

Strumień świetlny – ilość energii świetlnej wypromieniowanej przez źródło światła, przechodzącej przez daną powierzchnię w jednostce czasu. Jednostką miary strumienia świetlnego jest lumen [lm].

Światło – promieniowanie optyczne (widzialne); jest częścią promieniowania elektromagnetycznego, którego długość fali zawiera się w zakresie 380-760 nm.

Światłość – kierunkowe natężenie źródła światła jest wielkością określającą jego wielkość

Umowna płaszczyzna robocza – płaszczyzna odniesienia, wyznaczona płaszczyzną, na której zwykle wykonywana jest praca.

Wtórne źródło światła – powierzchnia lub ciało, które samo nie wytwarza światła, lecz zwraca co najmniej część padającego na nie światła przez odbicie lub rozproszenie.

Zadanie wzrokowe – są to elementy wzrokowe wykonywanej pracy.

1. Cechy antropometryczne

Atlas antropometryczny – zbiór tabel zawierających wykaz wartości cech antropometrycznych z uwzględnieniem rasy, narodowości, płci, przedziałów wiekowych, poziomu sprawności. Dane mogą być wynikiem badań populacyjnych lub prognozy opracowanej na dotychczasowych wynikach.

Cecha antropometryczna i centyl – cecha antropometryczna to szczególny przypadek cechy morfologicznej. Rozróżnia się cechy somatyczne (wys, szer, dług, głęb, obwód) i funkcjonalne (wielkości kątowe, zakresy ruchu).

Podstawową jednostką odniesienia w pomiarach antropometrycznych jest centyl.

Cecha ergonomiczna obiektu technicznego – cecha ergonomiczna obiektu technicznego to właściwość tego obiektu ujęta ze względu na wymagania ergonomii. Wyróżnia się cechy ergonomiczne:

- mierzalne – wyrażone liczbą lub jednostką miary
- niemierzalne – którym nie przypisuje się miary liczbowej

Ergonomia – „dyscyplina naukowa zajmująca się poznaniem współdziałania między człowiekiem i innymi elementami systemu” lub „wiedza stosująca teorię, zasady, dane i metody do projektowania w celu optymalizacji dobrostanu człowieka i wydajności całego systemu”

Ergonomiczne czynniki ryzyka (ERF) –ergonomiczne czynniki ryzyka to zagrożenie ergonomiczne skutkujące powstawaniem MSDs. Do ERF zalicza się:

1. Nienaturalne pozycje całego ciała lub segmentów narządu ruchu

2. Ruchu ciała i jego segmentów nieodpowiadające naturalnym trajektoriom i rytmom

3. Pozycje statyczne

4. Ruchy nagłe

5. Ucisk tkanek miękkich

6. Narażenie na chłód

7. Kontakt z drganiami

Charakterystyka ERF powinna zawierać czas trwania, częstość występowania, wielkość, profil czasowy ekspozycji, współwystępowanie zagrożeń.

Nadmierne obciążenie i przeciążenie narządu ruchu –

Narząd ruchu – jest to funkcjonalna całość tworzona przez:

1. Układ kostny i mięśniowy (można traktować jako jeden układ mięsniowo-szkieletowy)

2. Elementy układu nerwowego i krążenia (niezbędno do układu mię-szk)

W celu oceny narządu ruchu dzieli się go na dwa podsystemy:

1. Strukturalny

2. Funkcjonalny

Narząd ruchu należy do podstawowych układów biorących udział w wykonywanych przez człowieka czynnościach fizycznych. Umożliwia człowiekowi utrzymywanie odpowiedniej postawy ciała, zmiany pozycji i przemieszczania się w przestrzeni.

Neutralna i nieneutralna pozycja kręgosłupa –kręgosłup stanowi osiową podporę ciała. Posiada naturalne krzywizny: lordozy (ku przodowi) i kifozy (ku tyłowi). Najczęstszymi przyczynami bólu kręgosłupa są:

1. Siedzenie z wypukłym kręgosłupem w odcinku lędźwiowym

2. Długotrwała pozycja siedząca

3. Nieprawidłowe przemieszczanie ciężarów

Obciążenie wewnętrzne pracą – obciążenie wewnętrzne (uciążliwość pracą) pracą to wewnętrzna reakcja osoby na obciążenie zewnętrzne pracą. Zależy od indywidualnych możliwości człowieka. Opisywane ze względu na obciążane układy , zachodzące procesy metaboliczne, ilość wytwarzanej energii lub napięcie uwagi i procesy umysłowe.

Obciązenie zewnętrzne pracą – obciążenie zewnętrzne pracą to całokształt zewnętrznych uwarunkować w systemie pracy, które oddziałują na pracownika. Opisują je m.in. wielkość, czas trwania, kolejność, nakładanie czasowe i rozmieszczenie obciążeń cząstkowych.

Ocena ergonomiczna i ergonomiczność – Ocena ergonomiczna to proces ustalania i określania ergonomiczności. Może dotyczyć obiektu technicznego lub systemu (pracy) i jego składowych. Możliwa jest jedynie przy znanej populacji użytkowników. Efektem końcowym jest określenie spełniania wymagań przez dany obiekt lub proces.

Ergonomiczność (maszyny) to stopień zgodności jej określonych cech z wymaganiami ergonomii. Ergonomiczność wyrażana jest w postaci liczbowej.

Operator – podmiotem w procesie pracy jest człowiek – „operator”. Jest to osoba, której powierzono zadania instalowania, obsługi, regulacji, konserwacji, czyszczenia, naprawy, montażu i transportu maszyny. Aby współdziałanie było nieszkodliwe, bezpieczne i nieuciążliwe, w trakcie projektowania należy uwzględniać zasad ergonomii.

Pomiary antropometryczne – celem pomiarów antropometrycznych jest opis poszczególnych grup ludzkich wyodrębnionych jako populacje (wg określonej lokalizacji geograficznej) lub kohorty (osoby o takim samym wykształceniu, płci, wieku). Wyniki pomiarów pozwalają uzyskać porównywalne dane. Pomiarów dokonuje się względem płaszczyzn odniesienia. Pomiary wykonuje się dla pozycji stojącej i siedzącej.

Postawy ciała –postawa ciała to nawykowy „sposób trzymania się osobnika” w pozycji swobodnej wyprostowanej (stojącej). Warunkowana jest przez nawyki ruchowe oraz cechy strukturalne i funkcjonalne osoby. Swobodną postawę ciała można poprawić przez napięcie odpowiednich grup mięśniowych.

Pozycja ciała –pojęcie odnoszące się zarówno do całego ciała jak i jego segmentów. Jest to położenie segmentów ciała i stawów podczas wykonywania pracy. Określona jest za pomocą kątów i rotacji między sąsiadującymi segmentami ciała. Pozycja ciała definiuje grupy używanych mięśni oraz wartości stosowanych sił. Opracowanych jest wiele klasyfikacji pozycji ciała.

Pozycja preferowana –jest to pozycja siedząca lub stojąca z:

- tułowiem nieskręconym, niezgiętym na bok, nieodchylonym do tylu bez podparcia, niepochylonym do przodu więcej niż 20st.
- ramionami zwisającymi swobodnie
- głową utrzymywaną w pozycji umożliwiającej patrzenie na wprost przed siebie

Pozycja siedząca – podstawowe punkty podparcia podczas siedzenie to guzy kulszowe. Ze względu na wartości kątów w stawach biodrowym, kolanowym i skokowym na potrzeby projektowania wyróżnia się trzy typy pozycji: kierowcy, ucznia i operatora.

Pozycje najczęściej przyjmowane podczas pracy – do najczęściej przyjmowanych pozycji podczas pracy należą:

1. Stojąca

2. Kuczna

3. Klęczna

4. Siedząca

Istotnymi kryteriami wyróżnienia ww. pozycji są wzajemne ułożenia segmentów ciała oraz główne punkty podparcia. Podczas pozycji stojącej i kucznej, istotną rolę odgrywają stopy. Nieprawidłowy kształt stopy może się przyczyniać do wad postawy.

Siedzisko – Siedzisko to obiekt techniczny umożliwiający siedzenie. Do poszukiwanych parametrów technicznych siedzisk należą przede wszystkim:

1. Możliwość podparcia masy na guzach kulszowych

2. Umożliwienie zachowania naturalnych krzywizn kręgosłupa podczas siedzenia

3. Podparcie łokci z zachowaniem co najmniej kąta prostek

4. Możliwość płaskiego ułożenia stóp na podłodze

5. Możliwość przyjmowania swobodnych pozycji przez kończyny dolne

Standardy z obszaru ergonomii – standardy ergonomiczne są opracowywane przez organizację międzynarodowe, europejskie i narodowe, właściwe krajom, które je wydały. Międzynarodowe standardy ergonomiczne są opracowywane przez ISO (International Standard Organization). Polskie standardy ergonomiczne to standardy opracowane przez polskie placówki naukowe. Normy określone nagłówkiem „Ergonomia” wraz z normami dotyczącymi ochrony przed zagrożeniami wypadkowymi oraz normami dotyczącymi ochrony zdrowia pracowników przed zagrożeniami fizycznymi zostały zakwalifikowane według Międzynarodowej Klasyfikacji Norm w jedną Dziedzinę.

Zasady ergonomii w kształtowaniu środków pracy w zakresie dostosowywania obiektów technicznych do wymiarów ciała – Środki pracy i stanowiska pracy powinny być projektowane z uwzględnieniem:

1. Wymiarów ciała populacji operatorów

2. Odległości bezpieczeństwa

3. Wymiarów dostępu na każdym etapie użytkowania obiektu

Specjalne podejście dla osób starszych i młodzieży,
Projektowanie największej możliwej rozpiętości wymiarów ciała przewidywanej populacji
Wartości progowe

1. Mikroklimat

Temperatura - jedna z podstawowych w termodynamice wielkości fizycznych (parametrów stanu), będąca miarą stopnia nagrzania ciał. Temperaturę można ściśle zdefiniować tylko dla stanów równowagi termodynamicznej, z termodynamicznego bowiem punktu widzenia jest ona wielkością reprezentującą wspólną własność dwóch układów pozostających w równowadze ze sobą. Temperatura jest związana ze średnią energią kinetyczną ruchu i drgań wszystkich cząsteczek tworzących dany układ i jest miarą tej energii.

Wilgotność powietrza - zawartość pary wodnej w powietrzu.

Wilgotność bezwzględna - zawartość pary wodnej w powietrzu, w jednostce objętości równej 1m³, wyrażona w gramach [g/m³].

Wilgotność bezwzględna pary wodnej nazywana jest także gęstością bezwzględną pary wodnej.

Wilgotność względna – stosunek ciśnienia cząstkowego pary wodnej zawartej w powietrzu do ciśnienia nasycenia, określającego maksymalne ciśnienie cząstkowe pary wodnej w danej temperaturze.

Komfort cieplny - stan, w którym człowiek czuje, że jego organizm znajduje się w stanie zrównoważonego bilansu cieplnego, tzn. nie odczuwa ani uczucia ciepła, ani zimna.

PMV (Predicted Mean Vote) - wskaźnik stosowany w opisie komfortu cieplnego w pomieszczeniach zamkniętych. Stosowany głównie w klimatyzacji. Opisuje wrażenia cieplne człowieka.

Zaleca się (dla warunków komfortu), aby wskaźnik PMV mieścił się w zakresie:

-0,5 < PMV < +0,5 co odpowiada PPD < 10%

tzn ze odsetek osób niezadowolonych z klimatu wewnętrznego (PPD) będzie wynosił maksymalnie 10%.Wskaźnik PMV oparty jest na równowadze cieplnej ciała ludzkiego. Człowiek znajduje sie w równowadze cieplnej, gdy wewnętrzne wytwarzanie ciepła w jego ciele równe jest utracie ciepła do otoczenia.

PMV jest funkcją: PMV = f (M, W, λ_clo, f_clo, t, t_mr, v, p_a, h_c, t_clo),
gdzie:
M - matabolizm [met] (1 met = 58W/m2),
W - praca zewnętrzna [W/m²],
λ_clo - oporność cieplna odzieży [clo] (1 clo = 0,155 m²•°C/W),
f_clo - stosunek powierzchni ciała zakrytego do odkrytego [-],
t - temperatura powietrza [°C],
t_mr - średnia temperatura promieniowania [°C],
v - względna prędkość powietrza [m/s],
p_a - ciśnienie cząstkowe pary wodnej [Pa],
h_c - współczynnik wymiany ciepła przez konwekcję [W/m²•°C],
t_clo - temperatura powierzchni odzieży [°C].
Zaleca się stosowanie wskaźnika PMV tylko wtedy, gdy wartości sześciu głównych parametrów są zawarte w następujących przedziałach:

PPD (Predicted Percentage Dissatisfied) - wskaźnik związany z komfortem cieplnym w pomieszczeniu. Stosowany w inżynierskiej ocenie komfortu cieplnego pomieszczeń (głównie w ogrzewnictwie, wentylacji i klimatyzacji). Jest to przewidywany odsetek niezadowolonych z warunków cieplnych panujących w pomieszczeniu.