SKRYPT PROCES RZYMSKI

Pobierz cały dokument
SKRYPT PROCES RZYMSKI.docx
Rozmiar 35,6 KB

PROCES RZYMSKI

Zagadnienia ogólne

Prawo procesowe a prawo materialne:

  • Prawo materialne – w sferze stosunków majątkowych i osobistych określa prawa podmiotowe jednostki

  • Prawo procesowe (formalne) – spełnia role służebną, ponieważ ma na celu ochronę lub realizację praw podmiotowych określonych przez prawo materialne

  • Rzymianie zawsze traktowali ius civile jako całość ze względu na rolę jaka odegrała actio w procesie formułkowym

  • Actio – element procesowy, działanie, czyn, rozprawa sądowa, czynność o charakterze procesowym, skarga, powództwo wnoszone przez powoda w celu realizacji przysługującego mu prawa podmiotowego

  • W procesie formułkowym powód mógł realizować swe prawo tylko gdy pretor przyznał mu odpowiednie actio

  • Actio bardzo często wyprzedzał prawa podmiotowe a tylko czasem je ochraniał (odwrotnie niż dzisiaj)

Historia:

  • Pomoc własna – najdawniej był to jedyny sposób realizacji praw prywatnych (ale niesie za sobą niebezpieczeństwo anarchii)

  • Dekret cesarza Marka Aureliusza – zniesienie ochrony dla posiadacza rzeczy nabytej przez zastosowanie przemocy – ograniczanie przez coraz większą interwencję państwa – powstanie procesu i przeprowadzanie egzekucji

  • Sądownictwo zwyczajne – ordo iudiciorum privatorium – najstarszy sposób dochodzenia roszczeń

  • Proces legisakcyjny – ustawa XII Tablic

  • Proces fomułkowy – III w.p.n.e.; jednak do lex Aebutia (130 r.p.n.e.) Rzymianie korzystali z legis actiones dopiero ta ustawa udostępniła proces formułkowy Rzymianom

  • Dualizm trwa do 17 r.p.n.e. – zniesienie procesu legisakcyjnego

  • Proces kognicyjny –okres pryncypatu, obok formułkowego a wyparł go dopiero w okresie dominatu

  • 342 r – konstytucje Konstancjusza i Konstansa o zakazie stosowania procesu formułkowego

Organizacja:

  • proces cywilny toczył się od początku aż do wydania wyroku

  • najbardziej czasochłonne zbieranie dowodów powierzano mianowanej osobie, która ponadto wydawała wyroki

  • dwufazowość postępowania:

    • in iure - (pierwsza), odbywała się przed przedstawicielem władzy państwowej; król => konsul => pretor, pretor tutelaris (opieka), pretor peregrynów, edyl kurulny (transakcje targowe – właściwość rzeczowa), zaś na prowincji namiestnik prowincjonalny

    • apud iudicem – (druga), toczyła się przed mianowanym sędzią prywatnym, tutaj następowało rozstrzygnięcie procesu, iudex – sędzia jednostkowy, arbiter – sędzia wybrany zgodnie przez strony procesowe, początkowo spośród osób wpisanych przez pretora na specjalną listę

      • iuducium legitimum:

        • między obywatelami rzymskimi

        • przed sędzią jednostkowym

        • w samym Rzymie bądź jednomilowym jego okręgiem

      • iudicium imperio continens – gdy nie było jednej z trzech przesłanek

      • sądy kolegialne:

  • spory instruowane przez pretora dla peregrynów rozstrzygali rekupertatorzy (było ich od 3 do 5)

  • sądy decemwiralne (10 osób) – spory o wolność

  • sądy centumwiralne (105 osób) – spory o spadki

    • rozstrzygnięcie na ogół w miejscu zamieszkania pozwanego

Strony:

  • powód (actor) – inicjuje proces, domaga się swego prawa podmiotowego,

  • pozwany (reus) – od niego powód domagał się określonego zachowania

  • faza in iure – musiały być obie strony, postępowanie zaoczne jest niemożliwe

  • faza apud iudiciem – gdy jedna strona nie stawia się do południa to zasądza na korzyść drugiej strony

  • w procesie legisakcyjnym obie strony musiały występować osobiście – nie może być zastępcy

  • w procesie formułkowym w obu fazach można było się posługiwać zastępcami – zastępca ustanowiony w sposób uroczysty w obecności strony przeciwnika to kognitor natomiast ustanowiony w sposób nieformalny pod nieobecność strony przeciwnej to prokurator, osoby podległe opiece zastępował opiekun a osoby prawne – syndicus, każda ze stron mogła korzystać z usług mówców sądowych – oratores, advocati – lecz nie zastępowali oni żadnej ze stron ale pełnili rolę rzecznika albo doradcy, albo wygłaszali mowy sądowe

  • proces mógł się toczyć tylko gdy obie strony miały zdolność sądową (legisactio) – powodowi przysługuje prawo dochodzenia roszczeń na drodze sądowej wobec pozwanego, przeciw któremu może zapaść wyrok zasądzający, jest to jeden z atrybutów obywatelstwa rzymskiego

  • zdolność procesowa (można mieć zdolność sądową a nie mieć procesowej !!!) – zdolność do przedsiębrania czynności, które w procesie wywołają określony skutek prawny, łączy się zazwyczaj ze zdolnością do czynności prawnych

  • legitymacja procesowa – możliwość wystąpienia w danym, ściśle określonym procesie w roli powoda (czynna legitymacja procesowa) bądź pozwanego (bierna legitymacja procesowa)

Postępowanie zwyczajne (Ordo iudiciorum privatorum)

Proces legisakcyjny

  • najstarszy proces prywatny

  • postępowanie toczyło się wyłącznie na podstawie ustawy (legis actio) – stąd nazwa, można było nim dochodzić tylko takich spraw które przewidywała ustawa – wąski zakres zastosowania

  • w obu fazach postępowanie toczyło się ustnie

  • w fazie in iure strony musiały wygłaszać ściśle określone formuły – pomyłka prowadziła do przegrania procesu – skrajny formalizm

  • znano 5 sposobów postępowania tzw. modi lege agendi – 3 służyły do przeprowadzenia postępowania sądowego a 2 – egzekucji

  • legis actio sacramento – posługiwano się nią w rozstrzyganiu sporów, charakter ogólny, służyła dochodzeniu praw związanych z władztwem powoda (legis actio sacramento in rem) jak i roszczeń o charakterze zobowiązaniowym (legis actio sacramento in personam)

  • obie strony wzywały się do ustanowienia sacramentum – pewnej kwoty pieniężnej 50 asów, gdy wartość poniżej 1000 asów; 500 asów, gdy wartość powyżej 1000 asów), kwota ta była deponowana w świątyni i wtedy spór wkraczał w drugą fazę – apud iudiciem, w której sędzia rozstrzygał, które sacramentum jest słuszne, strona przegrywająca traciła swoje sacramentum na rzecz świątyni a jeśli był to pozwany to musiał on dodatkowo zaspokoić powoda pod rygorem egzekucji (legis actio per manus iniectionem)

Proces formułkowy

Geneza:

  • pretor dla peregrynów udzielał instrukcji (formułki) przy przekazywaniu spraw rekuperatorom

  • opiera się na władzy pretorskiej a nie na ustawie – iudicium imperio continens

  • lex Aebutia – wszyscy mogą korzystać

  • pretor mógł udzielić ochrony prawnej we wszystkich słusznych (wg jego uznania) sprawach

Faza in iure:

  • prywatne wezwanie pozwanego przez powoda do stawienia się przed pretorem (jeżeli się nie stawił można go było doprowadzić siłą; także osoba trzecia – windeks – mogła dać gwarancję że pozwany stawi się w terminie późniejszym; albo i sam pozwany przyrzekał powodowi zapłatę gdyby się nie stawił)

  • wzywając do sadu powód powinien poinformować go o rodzaju pretensji (editio actionis pozasądowa) i powtórzyć przed pretorem (sądowa editio actionis)

  • postulatio actionis – wniesienie przez powoda prośby do pretora o udzielenie mu actio (główny warunek przeprowadzenia procesu)=> datio actionis – gdy dawał; denegatio actionis – gdy odmawiał, w tym przypadku powód mógł się odwołać (intercessio) do innego pretora lub konsula, bądź mógł próbować po zmianie na stanowisku pretora

  • pretor przyznawał skargę na podstawie ustawy (iudicium legitimum), albo na podstawie przysługującego imperium (iudicium imperio continens)

  • confessio in iure – gdy pozwany uznawał roszczenia powoda, koniec sprawy, zastępowała ona wyrok i stanowiła tytuł egzekucyjny

  • ujemne konsekwencje pociągał też brak jakiejkolwiek obrony ze strony obecnego pozwanego (indefensio)

  • iusiurandum in iure – przysięga kładąca kres postępowaniu, pozwany przysięgał, że roszczenie nie istnieje, powód –że istnieje; przysięga ta była równoznaczna z wyrokiem, a za krzywoprzysięstwo wyjątkowo surowe kary

  • ustaloną formułkę wręczał powód pozwanemu a ten ją przyjmował – koniec fazy in iure

Litis contestatio:

  • konsumpcja skargi – w tej samej sprawie te same strony mogą się procesować tylko raz

  • następowała ipso iure jeśli:

    • iudicium legitimum

    • skarga jest in ius concepta

    • skierowana in personam

      • gdy jeden nie był spełniony (iudicium imperio continens, skarga oparta na fakcie lub skarga miała charakter rzeczowy) konsumpcja następowała gdy pozwany ponownie podniósł o to samo roszczenie zarzut przeciw powodowi że w sporze już raz miała miejsce litis contestatio, albo że spór zakończył się wyrokiem

Formułka procesowa:

  • formułka – program działania w fazie apud iudicem określający w sposób maksymalnie zwięzły warunki pod jakimi miał on zasądzić lub uwolnić pozwanego

  • 4 części zwyczajne składowe:

    • intentio – tu powód zawierał treść żądania (albo ściśle określone, albo bliżej nieokreślone – tu mógł przegrać cały proces gdy za dużo żądał albo przedwcześnie albo nie tam gdzie powinien albo z innej podstawy prawnej, zaś przegrana była efektem nadmiernego żądania)

    • demonstratio – otwierała formułki, w których roszczenie opierało się na fakcie i miały bliższe określenie podstawy prawnej żądania

    • condemnatio – alternatywne upoważnienie sędziego do zasądzenia albo uwolnienia pozwanego, opiewała zawsze na kwotę pieniężną nawet gdy proces toczył się o rzecz, skarga arbitralna do pretora o umieszczenie klauzuli arbitralnej na mocy której sędzia wzywał pozwanego do dobrowolnego zwrócenia rzeczy powodowi

    • adiudicatio – w powództwach działowych, zawierała upoważnienie sędziego do zniesienia współwłasności przez podział rzeczy wspólnej

      • 2 części nadzwyczajne:

    • exceptio – część składowa formułki umieszczana w interesie pozwanego już w trakcie fazy in iure (w bonae fidei sam sędzia z urzędu), zarzut procesowy, pozwany nie zaprzeczał temu co powód zawarł w intentio ale przeciwstawiał temu inne okoliczności faktyczne lub odmienną podstawę prawną – prawdziwość udowadnia pozwany; jeśli okoliczności paraliżowały roszczenie powoda – exceptiones peremptoriae, ale jeśli tylko oddalały w czasie to dilatoriae, exceptio in rem – jeśli przeciwko jakiemukolwiek powodowi, exceptio in personam – skuteczna tylko wobec określonej osobie; exceptio doli – zarzut podstępu, pozwany gdy powód uzyskał swe roszczenie podstępnie, powód odpowiada przez replicatio

    • praescriptio – umieszczana za żądanie powoda domagającego się od pozwanego nie całości ale tylko części świadczenia

Obrona pozwanego:

  • proces mógł się toczyć gdy pozwany zaprzeczył twierdzeniom powoda (negacja)

  • negacja pozwanego nakłada na powoda obowiązek przeprowadzenia dowodu (onus probandi) – ponosił ujemne konsekwencje nieudanego dowodu

  • exceptio - część składowa formułki umieszczana w interesie pozwanego już w trakcie fazy in iure (w banae fidei sam sędzia z urzędu), zarzut procesowy, pozwany nie zaprzeczał temu co powód zawarł w intentio ale przeciwstawiał temu inne okoliczności faktyczne lub odmienną podstawę prawną – prawdziwość udowadnia pozwany; jeśli okoliczności paraliżowały roszczenie powoda – exceptiones peremptoriae, ale jeśli tylko oddalały w czasie to dilatoriae, exceptio in rem – jeśli przeciwko jakiemukolwiek powodowi, exceptio in personam – skuteczna tylko wobec okreslonej osobie; exceptio doli – zarzut podstępu, pozwany gdy powód uzyskał swe roszczenie podstępnie, powód odpowiada przez replicatio

Rodzaje actiones:

  • każde prawo podmiotowe chronione odrębnym powództwem (actio)

  • actiones civiles – oparte na ius civile

  • actiones in rem – powództwa rzeczowe, chroniące praw podmiotowych bezwzględnych (praw rzeczowych), skuteczne wobec wszystkich naruszających cudze prawo do rzeczy, w intentio tylko że sporna rzecz należy do powoda, konsumpcja nie następowała ipso iure w momencie litis contestatio, określano je także jako vindicationes

  • actiones in personam – powództwa osobowe, wnoszone tylko wobec konkretnej osobie, zazwyczaj dłużnik będący w stosunku obligacyjnym, niewykonania bądź nienależytego wykonania zobowiązania itp., wymieniano z nazwiska i imienia obie strony a konsumpcja z mocy prawa po litis contestatio

  • actiones honorariae – oparte na prawie pretorskim:

  • actiones in faktum conceptae – oparte na fakcie, pretor udzielał ochrony procesowej po stwierdzeniu przez sędziego opisanego w formułce faktu

  • actiones ficticiae – oparte na fikcji, pretor fikcyjnie przyjmował jakiś element w rzeczywistości nie istniejący a potrzebny

  • powództwa z przestawionymi podmiotami – gdy kto inny był podmiotem prawa lub obowiązku a kto inny robił lub przeciw komu robiono a actio użytek

  • actio utilis – zmodyfikowane już istniejące powództwo prawa cywilnego lub pretorskiego

  • actio directa – nie zmienione

  • actiones poenales – do dochodzenia pewnej kwoty tytułem kary prywatnej

  • actiones rei persecutoriae – do dochodzenia wyrównania szkody wyrządzonej deliktem

  • actiones mixtae – w celu dochodzenia odszkodowania jak i ukarania sprawcy

  • actiones perpetaue – powództwa, które nie ulegały przedawnieniom

  • actiones temporales – czasowe, mogły być wnoszone tylko w ciągu pewnego czasu (głównie prawa pretorskiego)

  • actiones stricti iuris – powództwa ścisłego prawa, sędzia musiał się ściśle trzymać poleceń zawartych w formułce (z kontraktów jednostronnie zobowiązujących – literalne, werbalne i pożyczka, a także z deliktów)

  • actiones bonae fidei – powództwa oparte na dobrej wierze, nie określano kwoty w formułkach, sędzia mógł się opierać także na zasadach słuszności i dobrej wiary (poza ustawami), (kontrakty konsensualne i realne ale nie pożyczka !!!

  • actiones arbitrariae – skargi arbitralne z dodatkowymi upowaznieniami dla sędziego

  • konkurencja powództw – gdy do ochrony jakiegoś uprawnienia prawo przewidywało kilka powództw – wtedy powód miał prawo wyboru jednego z nich ale tylko do momentu litis contestatio

  • kumulacja powództw – cel powództw różny – z deliktów – kradzież – zwrot rzeczy + podwójna wartość

Faza apud iudiciem:

  • musiało się zakończyć z upływem pewnego czasu od litis contestatio (iudicium legitimum – 18 miesięcy; iudicium imperio continens – do końca kadencji urzędnika) – jeśli nie to proces mógł być umorzony

  • sędzia miał ustalić stan faktyczny na podstawie dostarczonych dowodów i wydanie wyroku stosownego co do treści formułki

  • obowiązek dostarczenia dowodu spoczywa na tym kto twierdzi a nie na tym co zaprzecza (powód udowadnia intentio, pozwany exceptio a sędzia wydaje wyrok)

  • dowody – świadkowie, dokumenty, opinie biegłych, oględziny

  • sędzia ocenia dowody i zupełnie nieskrępowany wydawał wyrok ogłaszając go ustnie, bez podawania motywów

  • gdy sprawa była niejasna mógł nie wydać wyroku a sprawę przejmował inny sędzia

  • wyrok prawomocny od chwili ogłoszenia (nie można drugi raz się procesować w tej samej sprawie, chyba że przekupstwo sędziego albo sfałszowania dowodów)

Egzekucja

  • tytuł egzekucyjny dawał podstawę do wdrożenia egzekucji, jeśli w ciągu 30 dni pozwany nie zaspokoił powoda

  • w procesie legisakcyjnym – legis actio per manus iniectionem – powód w obecności pretora kładł rękę na pozwanym po czym więził go przez 60 dni w prywatnym więzieniu i wyprowadzał w dni targowe, jeśli nikt go nie kupił mógł z nim zrobić co chciał; lex poetelia zniosła możliwość sprzedaży w niewolę nieprzyjacielską lub zabicia – odtąd dłużnik jako osoba półwolna odpracowywała swój dług, pozwany nie ma żadnego środka ochrony, jedynie osoba trzecia – vindex – mógł się przeciwstawić nałożeniu ręki, następowało uwolnienie dłużnika i rozpoczynało się nowe postępowanie przeciwko vindeksowi i jeśli nastąpiło zasądzenie dłużnika to wyrok opiewał na podwójna wartość, w okresie późniejszym sam dłużnik mógł wystąpić w roli vindeksa, ale reszta pozostała taka sama

  • w procesie formułkowym egzekucję osobistą zastąpiła egzekucja majątkowa, ale uniwersalna bo skierowana na cały majtek dłużnika, wdrażano ją na podstawie odrębnego powództwa – actio iudicati – aby uniknąć zasądzenia na podwójną wartość po zakwestionowaniu przez pozwanego zasadności egzekucji, uznawano roszczenie a to powodowało podstawę do wprowadzenia powoda w cały majątek dłużnika

  • przy większej liczbie wierzycieli wybierali oni magistra bonorum – sprzedawał majątek w drodze licytacji – kupował go bonorum emptor – wpłacał wierzycielom odpowiednie kwoty i wchodził w całokształt stosunków prawno majątkowych po dłużniku, z ograniczeniem odpowiedzialności za jego długi

  • do egzekucji majątkowej uniwersalnej dopuszczał tylko taki dłużnik, którego długi przewyższały wartość majątku (gdy inaczej sam sprzedawał część i regulował należności)

  • od czasów Augusta gdy stał się niewypłacalny nie z własnej winy mógł dobrowolnie oddać majątek wierzycielom (cessio bonorum) – w tym wypadku pozostawiano mu środki do życia i nie ulegał infamii !!! i nie można go było poddać egzekucji osobistej

  • stan senatorski, osoby niedojrzałe i chore umysłowo – egzekucja na części majątku – egzekucja majątkowa syngularna

  • działanie in fraudem creditorum – działanie dłużnika już w trakcie egzekucji, mającego świadomość swej niewypłacalności, który w drodze czynności prawnych lub faktycznych zmniejszał swój majątek ze szkodą dla wierzycieli; interdykt fraudatorium – ma na celu wydobycie od osób trzecich uzyskanych od dłużnika przysporzeń majątkowych => restitutio in integrum

  • actio Pauliana (tutaj czynności fraudacyjne miały następujące cechy: dłużnik był niewypłacalny i miał tego świadomość, kierowano skargę przeciwko osobie trzeciej a ona wiedziała że dłużnik wyzbywa się majątku ze szkodą dla wierzycieli, osoba ta działająca w dobrej wierze odpowiadała tylko jeśli z majątku dostała coś nieodpłatnie

  • pretorzy byli temu zjawisku przeciwni – delikt prawa pretorskiego – actiones skuteczne tylko w przeciągu roku

Ochrona pozaprocesowa

Restitutio in integrum (przywrócenie do stanu pierwotnego):

  • pozaprocesowy środek ochrony,

  • udzielany przez pretora po zapoznaniu się z istotą sprawy,

  • typowe przyczyny: przymus, podstęp, błąd, niedojrzałość kontrahenta, capitis deminutio, umotywowana nieobecność, (a więc sytuacje w których prawo łączyło niekorzystne dla kogoś skutki prawne)

Interdicta (interdykt):

  • pozaprocesowy środek ochrony wydawany przez pretora lub namiestnika prowincji

  • zawiera nakaz jednej strony pod adresem drugiej strony aby coś uczyniła albo zaniechała

  • cel – natychmiastowe działanie przeciw stanowi rzeczy, która narusza porządek prawny

  • pretor nie badał zasadności interdyktu

  • postępowanie kończyło się po osiągnięciu celu, inaczej stanowiło podstawę do postępowania sądowego majacego ustanowić jego zasadność

  • wtedy pod przymusem pretorskim adresat w formie sponsio przyrzekał zapłacić określoną sumę gdyby się okazało że bezprawnie odmówił wykonania interdyktu (to samo w drugą stronę jeśli interdykt był wydany bezzasadnie)

  • obydwa były zaskarżalne przez actio ex stipulatu – powód żądał wydania formułki na podstawie której sędzia miał zbadać czy adresat interdyktu podporządkował się jego treści, jeżeli nie to zapłata wartości rzeczy

  • 3 cele: zmuszenie do zwrotu czegoś, okazanie czegoś lub kogoś, zaniechanie czegoś

  • interdictum simplicium – skierowany pod adresem jednej strony

  • interdictum duplictium – skierowany pod adresem obu stron

  • interdictum privatum – mógł być wnoszony przez określoną osobę

  • interdictum populare – z nim mógł wystąpić ktokolwiek

Missio in possessionem (wprowadzenie osoby w e władanie całym majątkiem dłużnika albo jego częścią):

  • przejęcie majątku następowało z upoważnienia pretora udzielanego na podstawie przysługującego mu imperium

  • pozaprocesowy środek przymusu stosowany wobec właściciela zajętego majątku aby skłonić go do określonego zachowania

  • wprowadzenie wierzycieli w cały majątek dłużnika następowało w toku egzekucji majątkowej uniwersalnej (venditio bonorum)

Stypulacje pretorskie:

  • słowne i w określonej formie przyrzeczenia, których treść określał pretor

  • cel - zabezpieczenie umożliwiające realizację roszczenia na wypadek ewentualnej szkody w toku procesu jak i poza nim

  • do zawarcia stypulacji pretor mógł zmusić każdą ze stron

Stosowane w 5 przypadkach:

  • zbyt młody wiekiem

  • przez nieobecność (np. ważna funkcja państwowa)

  • groźba lub błąd – podniesione w procesie

  • gdy pluris petitio – cofniecie skutków

  • restitutio in integrum – cofniecie niesłusznego wyroku

(pierwsze 3 działają poza procesem, pozostałe dwa są związane z procesem)

Postępowanie nadzwyczajne

Proces kognicyjny

Geneza:

  • czasy cesarstwa – sprawne mechanizmy procesu formułkowego działają już tylko w okolicach Rzymu

  • nowy tok postępowania sądowego – cognitio extra ordinem – uchodzi za nadzwyczajny

  • cognitio to proces myślowy skierowany na ustalenie jakiegoś faktu i ocenę jego znaczenia z punktu widzenia jako przesłanki do podjęcia decyzji

  • cognitio oznaczała ogół czynności od wszczęcia postępowania aż do wydania decyzji ostatecznej

  • roszczenie z tytułu wynagrodzenia czynności zleconej, z tytułu alimentów i fideikomisów (nieformalnych zapisów na wypadek śmierci), sprawy wymagające szybkiej interwencji sadowej, związane z opieka, dotyczące wolności bądź niewoli tylko przez proces kognicyjny

  • organy kompetentne do rozstrzygania sporów – prefekci, konsulowie, pretorzy, urzędnicy niższego szczebla, nawet senat, na prowincji: funkcjonariusze administracji państwowej

  • prowincja – spory między obywatelami rzymskimi – proces formułkowy, spory inne- proces kognicyjny

  • sędzia nominowany przez namiestnika !!!

  • zanik postępowania dwufazowego

  • 342 r. Konstytucja Konstancjusza i Konstansa – likwidacja procesu formułkowego

Organizacja sądownictwa:

  • zorganizowany hierarchicznie, wykonuje go aparat administracji państwowej (stopienie się dwóch funkcji państwowych: administratio i iudicatio);

  • na czele drabiny cesarz (w jego imieniu wydawane są wszystkie wyroki), wyrok wydany w imieniu cesarza kształtuje również nowe prawa !!!

  • prefekci miejscy (Rzym i Konstantynopol) im podlegali urzędnicy

  • każdy urzędnik wyposażony był w swe kompetencje z zakresu wymiaru sprawiedliwości i mógł je przekazać osobie przez siebie powołanej, a także wybranym przez strony arbitrom po zatwierdzeniu ich przez kompetentnego urzędnika

  • każdy sędzia mógł skorzystać z rady prawników

  • posiedzenia sadu w każdy dzień oprócz świąt, ale już nie publicznie jak w procesie formułkowym ale w pomieszczeniach zamkniętych

Przebieg:

  • wezwanie pozwanego do sądu w formie litis denuntiatio – pismo procesowe, w którym powód przedstawia swoje roszczenia wobec pozwanego i wzywa go do stawienia się w określonym terminie w sądzie (na ogół 4 miesiące); później doręczenie nabiera charakteru urzędowego

  • libellus conventionis – w prawie justyniańskim, wezwanie pozwanego do sądu, w którym powód precyzuje swoje roszczenia i ich podstawę prawną, ma duże znaczenie w procesie dla oceny czy powód nie dopuścił się nadmiernego żądania (pluris petitio); jeśli popełnia je świadomie - przegrana

  • actiones zachowały te same nazwy ale zmieniły nieco charakter – były one wyrazem wyłącznie roszczenia procesowego, przysługującemu określonemu powodowi (przejście od systemu skarg-powództw do systemu praw podmiotowych; procesować może się każdy a nie tylko ten który uzyskał od pretora actio, a więc ten którego prawo podmiotowe zostało naruszone a taka czy inna actio tylko to wyraża

  • powód przekazuje libellus właściwemu urzędnikowi, ten się zapoznaje z treścią i decyduje o przekazaniu odpisu pozwanemu za pośrednictwem urzędnika – executor

  • podstawowym skutkiem wniesienia libellus conventionis jest zawisłość sporu (litispedencja) – w tej samej sprawie nie może toczyć się między tymi samymi stronami postępowanie przed innym sądem, tak długo jak trwa zawisłość sporu

  • wraz z doręczeniem libellus conventionis przerwaniu ulega termin przedawnienia powództw (a tym samym roszczeń)

  • pozwany w ciągu 10 dni, jeśli nie zaspokoi powoda, przyrzeka że zjawi się w sądzie i udziela pisemnej odpowiedzi na pozew – libellus contradictionis – w niej przedstawia zarzuty pod adresem roszczeń powoda, jest również doręczane przez executora

  • postępowanie składa się z trzech części:

    • wstępna (primordium litis) – trwa do litis contestatio,

    • środkowa (medium) – postępowanie dowodowe

    • końcowa (sententia) – wydanie wyroku

      • strony staja przed sądem osobiście, albo zastępują je prokuratorzy

      • rośnie rola adwokata – rośnie wynagrodzenie za zlecenia (mogła nim zostać osoba o nieposzlakowanej opinii)

      • jeśli pozwany nie uznał roszczeń powoda przed sądem to powód przedstawiał ustnie fakty i przeprowadzał wywód prawny

      • pozwany ustnie się przeciwstawiał

      • następowało litis contestatio – po złożeniu przez obie strony i ich adwokatów przysięgi że w procesie będą postępować zgodnie z wymogami prawa (ale tutaj nie dzieli na dwie fazy i nie powoduje konsumpcji skargi !!!, ale tylko do tego momentu można było podnieść zarzuty dylatoryjne – z peremptoryjnych można było korzystać nawet podczas apelacji !!!)

      • exceptio nie jest częścią formułki procesowej, więc powoduje każdorazowo oddalenie powództwa a nie powstrzymuje powoda od wnoszenia skargi – odroczenie wykonania prawa podmiotowego

      • ponownemu wniesieniu skargi na przeszkodzie staje dopiero prawomocny wyrok (konsumpcja skargi !!!

Dowody:

  • sąd traci swobodę w ustalaniu wiarygodności – zasada legalizmu dowodowego – cesarz za pośrednictwem swoich aktów normatywnych ustala pewne dyrektywy, jakich trzyma się sędzia podczas procesu i na podstawie których ustala stan faktyczny na podstawie przeprowadzonych dowód

  • wzmacnianie siły dowodów rzeczowych (tu najwyższe rangą są dokumenty urzędników państwowych; także notariusze jeśli przysięgali) kosztem osobowych

  • w okresie dominatu rośnie rola notariatu – zawodowo się trudnią sporządzaniem dokumentów na zlecenie osób prywatnych, w asyście sekretarzy i skrybów redagowali dokumenty, pisma procesowe, prośby do cesarza i innych urzędników, albo na placach publicznych albo w kancelariach, od Justyniana musieli mieć urzędowe zezwolenie a Dioklecjan regulował wynagrodzenie

  • dokumenty osób prywatnych miały wartość dokumentu publicznego, jeśli były podpisane przez 3 świadków, jeśli druga strona zarzucała sfałszowanie to mogła do sądu karnego przeciw fałszerzowi albo na drodze cywilnej domagać się ustalenia autentyczności pisma

  • siła dowodowa świadków zależała od pochodzenia społecznego; obowiązek przysięgi stron – a strona wezwana składa ja pod rygorem przegrania procesu

  • domniemanie (praesumptio) – obowiązek sędziego wysnuwania wniosków, co do faktów trudnych albo niemożliwych do udowodnienia .

  • postępowanie było protokołowane – na wypadek złożenia przez którakolwiek stronę apelacji od wydanego wyroku

Wyrok:

  • po ocenie dowodów według kryteriów narzuconych przez konstytucje cesarskie sędzia wydawał wyrok, formułowany na piśmie, odczytany publicznie, mógł opiewać również na częściowe zasądzenie pozwanego a nawet zasądzić powoda i nie musi być to kwota pieniężna

  • możliwość postępowania zaocznego !!! – sąd czynił starania, aby doprowadzić stronę do sądu (trzykrotnie szukanie w domu) a gdy to się nie udało – normalne postępowanie sądowe

  • prawo justyniańskie – obowiązek zasadzenia od strony przegrywającej na rzecz przeciwnika procesowego wydatków, jakie poniósł on związku z procesem (były one szczególnie wysokie podczas apelacji)

  • cesarz Zenon – zasądzenie strony przegrywającej na rzecz fiskusa pewnej kwoty pieniężnej tytułem kary

Apelacja:

  • ponieważ strony nie miały kontroli nad wyborem sędziego – strona przegrywająca miała możliwość kontroli zgodności orzeczenia z obowiązującym prawem =>apelacja

  • supplicatio – zwrócenie się do cesarza z odwołaniem od decyzji urzędnika

  • cel – ugodzenie w niesprawiedliwość wyroku jako rezultatu niewłaściwego zastosowania prawa, braku kwalifikacji sędziego wyrokującego w niższej instancji

  • strona przegrana mogła się domagać ponownego rozpatrzenia sprawy w przepisowym terminie ustnie albo pisemnie – libellus appelationis

  • libellus refutatorius – w nim strona wygrana zbijała zawarte w apelacji argumenty

  • możliwość apelacji powodowała zawieszenie wykonania wyroku do czasu przeminięcia terminu złożenia apelacji, a po jej wniesieniu do wydania wyroku wyższej instancji

  • do Justyniana obowiązek stawienia się stron przed sądem apelacyjnym

  • nie było apelacji od procesu zaocznego !!!

  • sąd apelacyjny orzekał ponownie, co do istoty sprawy, postępowanie dowodowe i mógł dojść do odmiennych wniosków

  • sąd dawał nowy wyrok zastępujący poprzedni natomiast oddalając apelację czynił pierwszy wyrok prawomocnym i wykonalnym z chwilą ogłoszenia (ex tunc)

  • czterokrotność kosztów sądowych płaci przegrany wygrywającemu, Konstantyn Wielki – utrata połowy majątku, praca w kopalni lub wygnanie (obie na 2 lata), Justynian znosi te rygory – zwykłe koszty postępowania

  • prawomocny wyrok powodował definitywne skonsumowanie skargi – materialna strona prawomocności – i był przeszkodą do wniesienia apelacji – formalna strona prawomocności

  • jeżeli był to wyrok zasądzający to stanowił on tytuł egzekucyjny

Egzekucja:

  • zanika venditio bonorum a w jej miejsce distractio bonorum – sprzedaż pojedynczych przedmiotów dłużnika (cały majątek tylko w przypadku niewypłacalności)

  • znika całkowicie egzekucja osobista (więzienie za długi tylko jako środek pomocniczy do egzekucji majątkowej)

  • wygrany może być z pomocą egzekutora wprowadzony w posiadania zasądzonej rzeczy (egzekutor mógł dokonywać sekwestracji przedmiotów majątkowych w zastaw – jeżeli nie spłacił – zastawione rzeczy sprzedane w drodze licytacji)

Episcopalis audientia:

  • wymiar sprawiedliwości sprawowany przez biskupów

  • możliwość porzucenia przez strony sądu państwowego by przed trybunałem biskupim poddać się jego wyrokom

  • nie ma możliwości apelacji

  • strony dobrowolnie poddawały się temu orzecznictwu

  • wystarczyła wola jednej ze stron – dopiero później obu stron

  • potem rozstrzygał kompromis a wykonanie wyroku pozostawiono władzy świeckiej

  • forma ochrony interesów ubogich warstw społecznych

Proces reskryptowy:

  • sędzia (także inne osoby prywatne) mający trudności w rozwikłaniu problemu zwracał się do cesarza z prośbą o rozstrzygnięcie jakiegoś sporu, czynił to sam cesarz albo inny jego urzędnik z zastrzeżeniem, że taki stan faktyczny odpowiada prawdzie

  • sędzia był związany opinią prawną zawartą w reskrypcie

Pobierz cały dokument
SKRYPT PROCES RZYMSKI.docx

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Skrypt prawo rzymskie(1)
Proces, RZYMSKI PROCES KARNY , Marta Jarmałkowicz
proces rzymski, Prawo, I ROK, prawo rzymskie
Prawo rzymskie skrypt 3, PRAWO RZYMSKIE
E. Necka - skrypt, Procesy poznawcze, podręczniki
Skrypt prawo rzymskie
skrypt 'prawo rzymskie'
Prawo rzymskie skrypt 2, PRAWO RZYMSKIE
Skrypt Prawo Rzymskie - Rozwadowski, Prawo rzymskie
Rozwadowski Skrypt, PRAWO RZYMSKIE
Prawo Rzymskie Skrypt, PRAWO RZYMSKIE
proces rzymski
skrypt z prawa rzymskiego
17.Prawo procesowe, PRAWO RZYMSKIE skrypty prawo I rok
Prawo rzymskie cz II Proces cywilny
2.OSOBY-zdolnosc, PRAWO RZYMSKIE skrypty prawo I rok
Prawo+rzymskie- procesy, rzym
Prawo Rzymskie - skrypt z wykładów, prawo rzymskie
Procesy poznawcze - ćwiczenia (mgr Kossakowska Petrycka) - skrypt, SŁOWO PISANE, NA RÓŻNE SPOSOBY, P

więcej podobnych podstron

Kontakt | Polityka prywatności