Agata Grabowska

Magdalena Respondek

Pedagogika, II stopień, I rok, grupa C2

Notatka pokonferencyjna

Pedagogika personalistyczna

Personalizm jest nie tylko jednym z kierunków we współczesnej filozofii, ale również radykalnym nurtem w naukach o wychowaniu, który uznaje każdy podmiot zaangażowany w proces socjalizacji, kształcenia i wychowania, jako osobę. Zgodnie z personalizmem wartość i godność człowieka tkwią w nim samym. To, że jest właśnie człowiekiem to wartość fundamentalna i autoteliczna. Personalizm wyróżnia myślenie egzystencjalne, antropologiczne i pedagogiczne. Nurt ten przyjmuje postawę otwarcia na egzystencję ujmowaną w wymiarze czasowo-przestrzennym oraz podkreśla wątek porzucenia statycznej koncepcji „osoby” i poszukiwanie zagłębionych w egzystencję determinantów życia osobowego.

W pedagogice personalistycznej na pierwsze miejsce wysuwa się pojęcie osoby. Jest ona celem działań wychowawczych, to w niej wypatrywany jest porządek świata wewnętrznego jak i społecznego. Prawdziwa osobowość jest jednolitą całością, kształtującą stosunek do świata zewnętrznego. Dla ogólnego dobra jest ona w stanie ofiarnie współpracować.¹ Celem wychowania w pedagogice personalistycznej jest zmierzanie do uzyskania moralno-wewnętrznej wolności człowieka, co pozwoli mu wykazywać postawę niezależną wobec zewnętrznych form presji. Jedynie jednostka będąca wolna wewnętrznie, jest w stanie panować nad sobą i posiada odporność na wszelkie wpływu zewnętrzne²

Osoba ludzka posiada w sobie walor niepowtarzalny i nadrzędny wobec wszystkich wartości materialnych czy animalnych, struktur ekonomicznych czy społeczno-politycznych. Pedagogika personalistyczna wciąż budzi duże zainteresowanie wśród praktyków i teoretyków. Jej rozwój jest kojarzony głównie z działalnością Emmanuela Mouniera (1905-1950). Stał się on twórcą tejże pedagogiki, wyjaśniając jej istotę jako współegzystencji osoby z innymi. Uważa on także, że utwierdza się ona i wzbogaca dzięki wspólnocie, kierując się ku drugiej osobie i ku światu, w którym istnieje.³ Kolejnym wielkim personalistą jest Francuz Jacques Maritain. W latach 50-tych XX wieku zaczął wskazywać na błędy w wychowaniu wynikające z niezrozumienia koncepcji człowieka jako osoby. Jego koncepcja osoby opierała się na filozofii św. Tomasza, gdzie osoba stanowiła niepowtarzalną całość, wszechświat sam dla siebie, a tylko osoba wolna jest w stanie nad sobą panować i siebie badać. W procesie wychowywanie Maritain krytykuje zbytnią pobłażliwość jak i pokładanie ufności w swobodzie rozwoju jednostkowości, który w naturalny sposób miałby doprowadzić do rozwoju osobowości.⁴

Efekty wychowawcze wynikające z odbierania różnych interpretacji „osoby” i jej rozwoju rozpatrywał na przełomie lat 20-tych i 30-tych XX wieku włoski personalista chrześcijański Romano Guardini. Uznał on, że człowiek jest jedyną istotą wolną na świecie, jest osobą „samoposiadającym się duchem”, samoświadomością i wolnością. Twierdził, że rozwój osoby nie może odbywać się jedynie w oparciu o prawidłowości i mechanizmy naturalne. W procesie tym potrzebny jest impuls duchowy podmiotu rozwoju, który rozwija się w człowieku, a odpowiedzialna za niego jest religia. Wychowanie powinno opierać się na religii.⁵

W latach 60-tych XX wieku myślenie o osobie zostało poszerzone o analizę wykorzystującą filozofię świadomości. Twórcą tej koncepcji jest Karol Wojtyła. W swoim dziele Osoba i czyn definiuje osobę, jako jednostkę miary rozumnej, to ktoś. Jej jedyność i niepowtarzalność wynika z integracji w człowieku tego, że jest podmiotem wszystkiego co się w nim dzieje. Jednocześnie jest także podmiotem, który działa, tzn. świadomym autorem swych działań. Filozofia Jana Pawła II dokładnie określa strukturę osoby, która poprzez sprawstwo ujawnia się w czynie. Każde wolne działanie osoby wywołuje skutki wobec sprawcy, ale także oddziałuje na siebie, wywołując i rozbudowując w sobie dobro i zło. O prawdziwości człowieka decyduje jego sumienie, będące nieredukowalnym centrum osoby odróżniającym dobro od zła.⁶

Dla pedagogiki personalistycznej szczególnego znaczenia nabiera koncepcja człowieka. Człowiek jest istotą bytowo zróżnicowaną, stanowiąc połączenie elementów materialnych (ciało) i pozamaterialnych (dusza). W naturze człowieka wyodrębnia się dwa poziomy bytowe: życie biologiczno – wegetatywne włączające nas w widzialny świat materialny i życie psychiczno – duchowe, które sprawia, że wkraczamy poza ten świat.
W związku z tym wyróżnia się materialne i niematerialne działania człowieka⁷. Gdy mówimy o istnieniu i rozwoju człowieka jako osoby, zwracamy uwagę na specyficzne, osobowe wymiary jego istnienia. Należą do nich: rozumność i wolność - J. Maritain wyróżnia w naturze ludzkiej dwa wymiary: materialną jednostkowość (czyni człowieka częścią przyrody) ; niematerialna osobowość (wskazuje na życie umysłowo – duchowe i na transcendencję przyrody). Osobowy wymiar człowieka przejawia się we właściwych mu działaniach: intelektualnym poznaniu i zdolności do samokierowania sobą, wolność zaś jest konsekwencją rozumności⁸.

Definicja wychowania w/g personalizmu- to sposoby i procesy, które istocie ludzkiej pozwalają odnaleźć się w swoim człowieczeństwie. (J. Tarnowski za def. K. Schaller).W ujęciach pedagogiki personalistycznej jedynie w sensie metaforycznym można mówić o wychowaniu przez środowisko lub za pośrednictwem środowiska (otoczenia), które tylko wychowuje, jeżeli „ przechodzi przez osobę”⁹.

Cele wychowania w/g personalizmu- Najwyższym celem wychowania jest uzdalnianie podmiotu (wychowanka) do przejęcia kierownictwa nad własnym procesem rozwoju. Wychowanek jest osobą, którą należy w nim wzbudzić. Wyróżnia się trzy podstawowe linie (dziedzin) rozwoju wychowawczego: wychowanie fizyczne, wychowanie intelektualne i wychowanie moralne ponadto wychowanie społeczne i wychowanie religijne. Personalizm uznaje wartość dobra wspólnego za postawę życia społecznego i nie może one naruszać dobra człowieka jako osoby. Sensem życia społecznego jest wszechstronny rozwój osoby ludzkiej¹⁰.

Relacja wychowawca/nauczyciel – wychowanek/uczeń w/g personalizmu- Wychowanek jest podstawowym i pierwszym czynnikiem wychowania, wychowawca jest jedynie współpracownikiem w tym dziele. Wykazuje się on wobec wychowanka postawą szacunku. Nauczyciel jest reprezentantem odpowiedzialnym tradycji kulturalnej, kierowania i kontrolowania pracy uczniów; jest on traktowany jako osoba i nigdy nie jest rzeczą ani rodzin, ani państwa. Wychowawca jest jednie kooperatorem, jego rola jest jednie rolą pomocniczą, jest to rola kogoś, kto pomaga uczniowi z zewnątrz. Ze strony ucznia wymaga się pilności i solidarności w pracy.¹¹

Treści wychowania i nauczania wg personalizmu-
W programach personalistycznych szkół treścią nauczania czyni się: „integralny humanizm”, i to nie tylko literacki lub artystyczny a także naukowy i techniczny, kulturę natomiast traktuje się jako środek wychowania i nauczania oraz źródło, z którego się czerpie przekazywane treści. Kultura jest widziana w sensie narzędzia, środka
w wychowaniu i nauczaniu, a nie celu. Stanowi ona jednak konieczną rzeczywistość
w pedagogice. Wychowanie do wartości jest swoistym wprowadzeniem wychowanka
w świat wartości¹².

---

1. L. Chmaj, Prądy i kierunki w pedagogice XX wieku, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1963r.↩

2. Ks. Rafał Czekalski, Personalistyczna Pedagogika Wychowania Jana Pawła II.↩

3. E. Mounier, Co to jest personalizm?, tłum. A. Krasiński, Kraków 1960, s. 200.↩

4. J. Maritain, Osoba ludzka i społeczeństwo, (w:) Pisma filozoficzne, przekł. J. Fenrychowa. Kraków 1988, s.335.↩

5. R. Guardini, Bóg daleki. Bóg bliski, Poznań 1991.↩

6. prof. UŚ, dr hab. Katarzyna Olbrycht, Istota wychowania personalistycznego, Katowice, dostępne na stonie internetowej dn. 3.11.2014r. http://www.fidesetratio.org.pl/files/plikipdf/olbrycht2.pdf↩

7. prof. UŚ, dr hab. Katarzyna Olbrycht, Istota wychowania personalistycznego, Katowice, dostępne na stonie internetowej dn. 3.11.2014r. http://www.fidesetratio.org.pl/files/plikipdf/olbrycht2.pdf↩

8. J. Maritain, Osoba ludzka i społeczeństwo, (w:) Pisma filozoficzne, przekł. J. Fenrychowa. Kraków 1988, s.335.↩

9. prof. UŚ, dr hab. Katarzyna Olbrycht, Istota wychowania personalistycznego, Katowice, dostępne na stonie internetowej dn. 3.11.2014r. http://www.fidesetratio.org.pl/files/plikipdf/olbrycht2.pdf↩

10. tamże↩

11. tamże↩

12. prof. UŚ, dr hab. Katarzyna Olbrycht, Istota wychowania personalistycznego, Katowice, dostępne na stonie internetowej dn. 3.11.2014r. http://www.fidesetratio.org.pl/files/plikipdf/olbrycht2.pdf↩