Frymus Sylwia
Janowiak Sylwia
Psiuk Justyna
Tekst pokonferencyjny.
Przyczyny ludobójstwa ujęte w nurcie politycznym pedagogiki antyautorytarnej.
Twórczość i innowacyjność w nurcie edukacyjnym oraz wychowania permisywnego tej pedagogiki.
„Nowe pokolenia muszą mieć szanse wzrastania w wolności. Obdarzanie wolnością jest dawaniem miłości.
A tylko miłość może uratować świat”1.
Powstanie pedagogiki antyautorytarnej datuje się na okres przypadający przed i po drugiej wojnie światowej. Był to czas kiedy na świecie pogłębiał się totalitaryzm. W śród ludzi pojawiło się zwątpienie w pedagogikę, w wolność i demokrację. Pedagogika antyautorytarna neguje przejawy totalitaryzmu oraz autorytaryzmu w szczególności jeśli chodzi o edukację. Podkreśla znaczenie wolności i indywidualizmu w stosunku do dzieci i nauczycieli. W pedagogice antyautorytarnej wyróżniamy dwa nurty: nurt polityczny i nurt edukacyjny 2.
Nurt polityczny
Najważniejszym przedstawicielem europejskim pedagogiki antyautorytarnej w tym nurcie jest Theodor W. Adorno. Jest on autorem eseju „Wychowanie po Oświęcimiu” opublikowanym w roku 1966, w którym przekazuje społeczeństwu apel, przekonujący aby Oświęcim nigdy więcej się nie powtórzył. Nawołuje on do tworzenia pedagogiki miłości i tolerancji, która jest opozycyjną w stosunku do totalitaryzmu i faszyzmu. Podstawową dewizą tej pedagogiki powinna być zasada „wychowania po Oświęcimiu”, która kształtowałaby ludzi wolnych i szczęśliwych3.
Theodor W. Adorno przekonywał, że źródła przemocy są ulokowane w sprawcy a nie
w ofierze. Sprawcą kierują pewne mechanizmy, które społeczeństwo powinno poznać, aby nie pozwolić na powtórną tragedię. Uważał on, że wychowanie ma znaczenie kiedy traktowane jest jako „wychowanie do krytycznej autorefleksji”. Powołując się na psychologię głębi uważał, że ludzie i ich osobowość kształtują się we wczesnym dzieciństwie. Dlatego wychowanie powinno skupić się właśnie na tym okresie życia. Adorno apelując o wychowanie po Oświęcimiu wskazuje na dwie przyczyny przemocy totalitarnej: wychowanie mające miejsce we wczesnym dzieciństwie i oświata, której zadaniem jest niedopuszczenie do dramatu.
B. Śliwerski podaje jedenaście powodów, przez które wg Thomasa W. Adorno powstał narodowy socjalizm:
„ 1. Rozpad ustalonych autorytetów,
2. Zanik więzi międzyludzkich,
3. Gotowość trzymania z władzą i zewnętrznego podporządkowania się jej,
4. Kompleks różnicy kulturowej,
5. Patogenny i wypaczony stosunek do ciała,
6. Sprzyjanie tym rodzajom dyscyplin sportowych, które bazują na wyzwalaniu i eksponowaniu agresji; brutalności,
7. Ślepa identyfikacja z kolektywem,
8. Ideał surowości, dyscypliny w wychowaniu,
9. Ludzie o „urzeczowionej świadomości” o charakterze manipulacyjnym,
10. Ludzie fetyszyzujący technikę,
11. Namawianie w toku pierwotnej socjalizacji dziecka” 4.
Adorno zwraca, także uwagę na pojmowanie konfliktów i oporu jako czegoś normalnego. Kluczową zdolnością, która może sprzeciwić się formule Oświęcimia jest autonomia, którą określa jako umiejętność podejmowania refleksji, decydowaniu o sobie samym czy świadoma decyzja o nie braniu udziału w uprzedmiotawianiu innych ludzi 5.
Nurt edukacyjny
W wymiarze edukacyjnym pedagogika antyautorytarna jest następstwem buntu pokolenia kontestującej młodzieży 1968r. negującego tradycyjne, autorytarne wychowanie i nauczanie oraz upominającego się o partnerskie relacje między dorosłymi a dziećmi. Pedagogika antyautorytarna jest zorientowana na swobodny rozwój osobowości dziecka. Wraz z rewoltą studencką z 1968r. w Niemczech, gdzie odbywały się masowe ruchy protestacyjne skierowała się przeciwko wychowaniu represyjnemu oraz przeciwko tabuizacji sfer życia dziecka i dorosłych. Nie są to innowacyjne dla pedagogiki elementy (występowały już u J.J Rousseau czy w pedagogice „wychodzącej od dziecka”), jednak dzieci stają się tutaj „potencjałem nadziei” bez konieczności dochodzenia do jego urzeczywistnienia poprzez wychowanie6.
Przedstawiciele pedagogiki antyautorytarnej wystąpili przeciwko zasadzie autorytetu, posłuszeństwa i konformizmu. Autorytet pedagoga powinien być według nich wynikiem dwustronnej interakcji, w przebiegu której obie strony wzajemnie się szanują, uznają i ufają sobie. Pedagog (wychowawca)nie potrzebuje stosować środków przemocy fizycznej czy psychicznej, żeby osiągnąć zamierzony cel. Wśród przedstawicieli pedagogiki antyautorytarnej wyróżnia się Aleksandra Sutherlanda Neilla, Janusza Korczaka, Benjamina Spocka, Thomasa Gordona7.
Aleksander Sutherland Neill (1883-1973). Jeden z najbardziej znanych w świecie ze swoich antyautorytarnych poglądów na temat wychowania i edukacji szkolnej pedagog. W Lyme Regis założył swoją antyautorytarną szkołę z internatem pod nazwą Summerhill. Określał ją jako szkołę, gdzie leczy się dzieci z nieszczęścia i co ważniejsze, gdzie wychowuje się je w szczęściu. Summerhill była na początku szkołą eksperymentalną. Teraz jest poglądową, ponieważ pokazuje, że wolność przynosi efekty. Gdy Neill i jego pierwsza żona zakładali tę szkołę, przyświecał im jeden cel – dopasować szkołę do dziecka – zamiast dopasowywać dziecko do szkoły8.
Szkoła Summerhill Neilla została utworzona w 1921 roku, w czasach kiedy prawa jednostki były mniej szanowane niż obecnie. W większości domów dzieci były bite a dyscyplina była podstawą w wychowywaniu dzieci. Poprzez swój samorząd i wolność szkoła zmagała się przez ponad osiemdziesiąt lat z presją dostosowania się, aby zapewnić dzieciom prawo do decydowania za siebie. Obecnie szkoła jest prosperującą społecznością demokratyczną. Szkoła pokazuje, że kiedy pozwoli się dzieciom na to, by były sobą, uczą się one być pewne siebie, tolerancyjne i liczące się z innymi. Summerhill jest społecznością liczącą około sto osób. Większość z nich to dzieci w wieku pomiędzy 5 a 18 lat. Uczniowie w Summerhill podzieleni są na trzy grupy: od 5 do 7 lat, od ośmiu do dziesięciu, i od jedenastu do piętnastu lat. Resztę stanowią nauczyciele, opiekunowie i inni pracownicy. Szkoła mieści się w dużym wiktoriańskim domu wraz z otaczającym go terenem. Szkoła Summerhill oddalona jest dwie mile od wschodniego wybrzeża Suffolk9.
Janusz Korczak (1878 lub 1979-1942). Z zawodu lekarz, a z powołania i z wyboru wychowawca. Większość swojego życia poświęcił pracy opiekuńczo-wychowawczej z dziećmi w wieku 7-14 lat z Domu Sierot i Naszego Domu w Warszawie. Pozostawił po sobie wartościowy dorobek pedagogiczny i pisarski, który byłby z pewnością o wiele bogatszy, gdyby nie jego bohaterska śmierć. Zginął w jednym z hitlerowskich obozów zagłady w Treblince wraz z 200 swymi wychowankami
i personelem pedagogicznym Domu Sierot. Był pierwszym, który żądał stanowczo przestrzegania niezbywalnych praw dziecka. Myślą przewodnią stworzonej przez Korczaka koncepcji pedagogicznej jest troska o rozwój samorządności dzieci i młodzieży, przejawiającej się w różnych formach ich aktywności. Prawidłowy rozwój samorządności upatrywał szczególnie w należytym funkcjonowaniu samorządy zakładowego lub szkolnego. Najważniejsze jego organy to sąd koleżeński, rada samorządowa i sejm dziecięcy, a także plebiscyt życzliwości i niechęci oraz „zakłady”10.
Benjamin Spock (1903-1998). Słynny amerykański pediatra, urodził się w New Haven w USA, zaś zmarł w Sam Diego. Po studiach na Uniwersytecie Columbia podjął pracę w szpitalu, zaś w latach 1931-1933 poświęcił się prywatnej praktyce pediatrycznej i psychiatrycznej. Uznawany jest za ojca permisywizmu i ruchu kontestacyjnego młodzieży (hippisów), odgrywając znaczącą rolę
z rozprzestrzenianiu się idei wychowania antyautorytarnego w wielu krajach świata. Wydana przez niego w 1946r. książka pt. Dziecko-pielęgnowanie i wychowanie doczekała się przekładów na 38 języków, ale i wielomilionowych wydań na całym niemal świecie, w tym także w Polsce11.
Thomas Gordon (1918-2002). Współczesny amerykański pedagog i psychoterapeuta, autor bestsellerowych poradników dla rodziców, nauczycieli, wychowawców i animatorów kształcenia dorosłych, w których prezentuje swoją koncepcję konstruktywnych i symetrycznych stosunków międzyludzkich „bez zwycięzców i bez pokonanych”12.
Wychowanie permisywne
W pedagogice antyautorytarnej dominuje wychowanie permisywne. Permisywizm (z łac.- przyzwalać) to postawa, która miłość i akceptację w stosunku do dziecka utożsamia z pozwalaniem mu na wszystko. Zasada permisywizmu ściśle związana jest z relatywizmem moralnym, według którego nie ma jednej obiektywnej prawdy, a co za tym idzie dziecko samo musi dokonać wyboru, co jest dobre, a co złe. Dziecko samo musi podjąć decyzję, jak postąpić 13.
Permisywne podejście w wychowaniu spopularyzował w drugiej połowie XX wieku Benjamin Spock (1903-1998), amerykański pediatra i prekursor pedagogiki antyautorytarnej. Wychowanie permisywne było bardzo popularne początkowo tylko w USA, następnie rozpowszechniło się również w innych krajach. Podejście to było tak znaczące w wychowywaniu, że mówiono o „pokoleniach Spocka”. Warto zwrócić uwagę, że sam Benjamin Spock tuż przed śmiercią skorygował wiele swoich wcześniejszych tez14.
W książce „Dziecko- pielęgnowanie i wychowanie” promował przede wszystkim wychowywanie dziecka bez tradycyjnej dotąd surowości i karności. Najważniejsze było odtąd szczęśliwe rodzicielstwo, optymizm, ufność i samodzielność. Apelował o cieszenie się obecnością własnych dzieci, troskę o ich rozwój w sposób racjonalny. Rodzic lub wychowawca powinien stymulować u dziecka poczucia własnej wartości, poczucia odrębności i niezależności, budzenie w dziecku entuzjazmu i satysfakcji z działania, ważne było uczenie odpowiedzialności i inicjatywy 15.
Do największych innowacji w pedagogice antyautorytarnej zaliczyć można przede wszystkim większą swobodę dziecka i jego indywidualność oraz partnerskie relacje między dzieckiem a wychowawcą lub dzieckiem a rodzicem. W wychowaniu permisywnym nie stosuje się przymusu ani kar lub jakiejkolwiek przemocy fizycznej. Przedstawiciele pedagogiki antyautorytarnej wystąpili przeciwko zasadzie autorytetu, posłuszeństwa i konformizmu. Przełomem jest to, iż dziecko może wybrać sobie z oferty programowej to, co je interesuje, przez co uczy się odpowiedzialności za dokonywane przez siebie wybory. Dziecko nie jest do niczego zmuszane, samo podejmuje decyzje. Zajęcia odbywają się w grupach kompetencyjnych, liczących kilka osób, nie ma tu znaczenia wiek uczestników, lecz jedynym kryterium podziału jest podobny poziom kompetencji. Spora część nauki jest nauką nieformalną, realizowaną poprzez działanie praktyczne, doświadczanie wszystkiego empirycznie 16.
Krytyką dla pedagogiki antyautorytarnej jest zarzut, że nie wnosi nic nowego do pedagogiki, ponieważ podobne rozwiązania funkcjonują od czasów pedagogiki Nowego Wychowania. Przenosi akcent w wychowaniu na osobiste zadowolenie jednostki z własnego życia i szczęście osobiste, nie przygotowuje natomiast do życia w świecie walki i atakami autorytarnych osobowości. Poważnym problemem jest to, że pozwala się na dobrowolny udział dzieci w zajęciach szkolnych, bazując na antyintelektualizmie, przez co wzrasta liczba analfabetów i analfabetów wtórnych. Znacznie zmniejszył się autorytet nauczycieli oraz rodziców, co wpłynęło na wzrost patologicznych zachowań wśród dzieci i młodzieży 17.
B. Śliwerski, Współczesne teorie i nurty wychowania, Kraków 2004, s.197.↩
Tamże, s. 201.↩
B. Śliwerski, Pedagogika antyautorytarna, [w:] Pedagogika, t. 1., red. Z. Kwieciński, B. Śliwerski, Warszawa 2004, s. 381.↩
B. Śliwerski, Współczesne…, s. 204.↩
B. Śliwerski, Pedagogika…, s. 384.↩
B. Śliwerski, Pedagogika…, s. 383.↩
Tamże, s. 383.↩
Tamże, s. 383-384.↩
A.S Neill, Summerhill, Katowice 1999, s. 7-11.↩
M. Łobocki, ABC Wychowania, Lublin 1999, s. 57-58.↩
B. Śliwerski, Współczesne.., s. 200-201.↩
Tamże, s. 137.↩
J. Nagórny, Opłakane skutki permisywizmu wychowawczego, http://ien.pl/index.php/archives/534 dostęp dnia: 15.11.2014.↩
Tamże.↩
B. Śliwerski, Pedagogika.., s. 389-391.↩
B. Śliwerski, Współczesne…, s. 197-220.↩
B. Śliwerski, Pedagogika…, s. 392-393.↩