PEDAGOGIKA ANTYAUTORYTARNA

Hasło: „To szkoła powinna przystosować się do uczniów, a nie na odwrót” (A. S. Neill)

Pedagogika antyautorytarna jest prądem pedagogicznym, który nawiązuje najsilniej do pedagogiki Nowego Wychowania.
W wychowaniu antyautorytarnym wszystkie osoby traktowane są jako wolne jednostki ludzkie, gdyż takimi istotami się rodzą. Wychowawca ma zatem tyle praw do oddziaływania na wychowanka, ile ten sam lub jego rodzice mu ich przyznają. Jego autorytet jest zaś wynikiem dwustronnej interakcji, w przebiegu której obie strony wzajemnie się szanują, uznają i ufają sobie. Współpraca między nimi jest wynikiem symetrycznych relacji, wzajemnego dialogu, partnerstwa i poczucia bezpieczeństwa. Wychowawca nie stosuje środków przemocy fizycznej czy presji psychicznej.

Cele wychowania antyautorytarnego:
- wolność
- samorealizacja
- prawo do odmienności
- tolerancja
- umiejętność krytyki
- autoodpowiedzialność
- dojrzałość itp.

W pedagogice antyautorytalnej wyróżnia się dwa nurty: polityczny i edukacyjny.

Nurt polityczny - zabiega o wolność jednostek w wolnym społeczeństwie, walczy z wychowaniem instrumentalnym, adaptacyjnym, wzmacnia władze ludzi przeciw wszelkim formom przemocy

- demokracja nastąpi w drodze współdecydowania wszystkich obywateli w sprawach społeczeństwa

- wychowanie zmierza do krytycznej autorefleksji

Nurt edukacyjny - następstwo buntu młodzieży 1968, upominającej się o partnerskie relacje miedzy dorosłymi a dziećmi. Autorytet pedagoga wynikiem dwustronnej interakcji, bez przemocy.

Prekursorem pedagogiki autyautorytarnej w aspekcie politycznym był wybitny humanista i filozof Theodor W. Adorno, który opublikował w 1966 r. esej zatytułowany "Wychowanie po Oświęcimiu" . Jego główną myślą było to, by już nigdy więcej nie powtórzył się Oświęcim. Chodziło mu także o to, by poszukiwać nowych idei edukacyjnych - pedagogiki miłości i tolerancji.
Uważał, że są dwa źródła totalitarnej przemocy:
po pierwsze - wychowanie we wczesnym dzieciństwie,
po drugie - ogólna oświata, która ma nie dopuścić do powtórzenia czasów Oświęcimia. Wychowanie wg T. Adorno powinno przygotowywać do konfliktów jako czegoś normalnego i do stanowienia oporu wobec przemocy względem słabszych.

Ogromny wpływ wywarł również angielski pedagog Aleksander Sutherland Neill. Jego zdaniem praktycznie wszystkie dzieci są źle wychowywane, ponieważ tylko niektóre z nich dorastają w rodzinie, która zapewnia wolność, możliwość bycia sobą, autentycznego wyrażania własnych przeżyć i doznań bez agresji wobec innych osób.

Celem wychowania ma być wolny człowiek, który jest w pełni szczęśliwy i żyje w harmonii z pokoleniem ludzi dorosłych.
Wychowanie ma polegać na rozwijaniu i wspieraniu zainteresowań i ciekawości dziecka, gdyż dzięki temu może być ono w pełni szczęśliwe, oraz w pełni sobą.

Wolność dla Neila oznacza prawo do czynienia tego wszystkiego, co danej osobie sprawiało radość, ale tylko na tyle, na ile nie zagrażało to wolności innych osób.

A. S. Neill jest autorem hasła, które stało się zarazem myślą przewodnią antyautorytarnych reformatorów systemów szkolnych: " to szkoła powinna przystosowywać się do uczniów, a nie na odwrót" A. S. Neill uważa, że nauczyciele jeszcze w większym stopniu niż rodzicie wykorzystują swoją instytucjonalną przewagę nad dziećmi. Wielu z nich nie interesują potrzeby, uzdolnienia i rozwój uczniów, boją się zmian kształcenia, czy wychowania.

Podstawowe przesłanki antyautorytarnej pedagogii A. S. Neilla:
- Dziecko jest z natury dobrą istotą ludzką i może się swobodnie rozwijać;
- Należy zrezygnować w wychowaniu dziecka ze środków dyscyplinujących;
- Najważniejszy jest rozwój emocjonalny i twórczy dziecka, zaś wtórny jest rozwój intelektualny;
- Cel wychowania musi być zorientowany na indywidualne potrzeby dziecka oraz na jego dążenie do szczęścia;
- Relacje wychowawcze dorosłych z dzieckiem powinny być partnerskie

- Podstawową kategorią struktur pedagogicznych jest samostanowienie
- Rezygnacja z sugestywnych oddziaływań na dziecko czy jego motywację tzn. brak indoktrynacji religijnej czy możliwość do przeżywania przez dzieci swojej seksualności;
- Dobrowolny udział w zajęciach szkolnych;

- Uczenie się w toku odkrywania, eksperymentowanie, zabawy,

Pedagogia A.S. Neilla dała początek rozwojowi awangardy pedagogicznej, wychowania antyautorytarnego, głoszącej hasła wyzwolenia zniewalanych dzieci i młodzieży od autorytarnych nauczycieli i rodziców.
Krytyce poddano treści i metody wychowania, irracjonalność władzy, ucisku, by podkreślić wartość samo- i współstanowienia osób o swoim losie.

Pojawiły się publikacje ostro krytykujące szkołę za panujący w niej: stres szkolny, fizyczne i psychiczne choroby uczniów, samobójstwa i system klasowo-lekcyjny.

Mówiąc o pedagogice antyautorytalnej trzeba również wspomnieć o Benjaminie Spocku. Ten amerykański pediatra, poświęcił się praktyce pediatrycznej i psychiatrycznej, wykładał na Uniwersytecie Columbia. Jest Autorem książki Dziecko, pielęgnowanie i wychowanie. szerzył ideę szczęśliwego rodzicielstwa, bez surowości, pełną zaufania, samodzielności, optymizmu. Szczególny nacisk kładł na bliskość, rodzinność, rodzicielstwo z opieką, troskę o dzieci ich potrzeby i życie. Uważał, że każde dziecko jest indywidualne, powinno posiadać niezależność nie zależność, odrębność, powinno być kochane, wzmacniane. Jego naturalny rozwój, zaciekawienia, zainteresowania powinny być rozwijane, pobudzona powinna być odpowiedzialność oraz możliwość podejmowania inicjatywy.

Jednak zdaniem B. Śliwerskiego zbyt wiele złego przypisuje się idei wychowania autorytarnego, jakby ono tylko wpływało na zmianę postaw dzieci i młodzieży. Idea ta stała się natomiast doskonałym argumentem dla kolejnych pokoleń pedagogów, w forsowaniu swoich doktryn czy modeli wychowania.
Zwraca on uwagę na to, że nie ma jednej pedagogiki czy teorii wychowania antyautorytarnego, gdyż można do niej zaliczyć wychowanie wolne od represji, od kar, od społecznych przymusów, od autorytetów, aż do wychowania rewolucyjnego, prowadzącego do zmian społeczno-politycznych w społeczeństwie.
Nie każdy wychowawca, który jest przeciwnikiem autorytarnego, czy represyjnego stylu wychowania.

Pedagogikę antyautorytarną najczęściej krytykuje się za to, że:
- nie wnosi nic nowego do pedagogiki,

- celem naczelnym czyni szczęście osobiste, podczas gdy ono jest ubocznym celem wychowania.
- rozbudza skłonności do dewiacji w sferze życia intymnego człowieka, przyznając dzieciom prawo do heteroseksualnych zabaw i wiedzy o życiu seksualnym ludzi dorosłych,,
- przecenia w wychowaniu dziecka rolę jego własnej dynamiki rozwojowej, samostanowienia,
- sprzyja tworzeniu prywatnych, elitarnych i drogich szkół dla dzieci pomija dzieci z rodzin robotniczych,
- nie przygotowuje do życia w świecie pełnym walki, konkurencji, korupcji,
- rozwiązania szkół alternatywnych, antyautorytarnych są nie do powtórzenia w innych placówkach tego typu, gdyż ich sukces zależy tylko i wyłącznie od niepowtarzalnej osobowości ich twórcy,
- doprowadziła do kryzysu system demokratyczny, w którym autorytarnie wychowane pokolenie nie jest zainteresowane aktywnym uczestnictwem w życiu politycznym państwa,
- sama przyczyniła się do wzrostu patologicznych zachowań wśród młodzieży
- krytykując autorytety, wychowuje w skłóceniu z poprzednią generacją, przerywając nić ciągłości i wzajemnego zaufania,
- przez przyznanie dzieciom prawa do samo- i współstanowienia, doprowadziła do upadku roli nauczyciela i spadku autorytetu rodziców.

Anna żołnierek

Martyna Ruszkiewicz

---