Język pedagogiki i ustalenia terminologiczne

Język jest narzędziem poznawania świata, za jego pomocą przekazujemy dane, informacje i wiedzę, co umożliwia porozumiewanie się.

Język pomaga oswajać świat, jest jednym z aspektów (obok poznania), który warunkuje określoną jakość wytwarzania i wykorzystywania wiedzy (m.in. wiedzy o edukacji) oraz komunikowania wiedzy o edukacji tak, by podmioty edukacji mogły się ze sobą porozumiewać i wspólnie efektywnie kreować obszar społecznej praktyki edukacyjnej.

Według Gniteckiego: „Język pedagogiki to taka odmiana języka literackiego i naukowego, która posiada zróżnicowane funkcje wyrażania operacji myślowych opartych na jednoznacznych, ścisłych oraz wieloznacznych i metaforycznych wypowiedzeniach związanych z uogólnioną i lokalną refleksją filozoficzną, historyczną i naukową nad człowiekiem i edukacją, zmierzających do odkrywania i systematyzowania prawidłowości procesów kształcenia i samokształcenia człowieka w stałym i zmiennym kontekście kulturowym oraz tworzenia ogólnej i szczególnej teorii pedagogiczej.”

W pedagogice ścierają się dwa języki: język naukowy i potoczny. Język naukowy dotyczy rozważań teoretycznych, natomiast w języku potocznym toczą się społeczne dyskursy o edukacji i o świecie oraz w którym opisywane są pedagogie.

Bardzo długo nie przywiązywano wagi do języka potocznego, przez co pogłębiała się przepaść między praktyką edukacyjną a rozważaniami teoretycznymi w pedagogice.

Zadaniem pedagogiki jest budowanie „mostów” między różnymi językowymi rzeczywistościami edukacyjnymi; i tak: najważniejszymi stylami językowego kreowania rzeczywistości edukacyjnej są: styl potoczny, właściwy praktyce edukacyjnej i styl naukowy, który jest właściwy pedagogice jako dyscyplinie naukowej.

Styl potoczny zajmuje kluczowe miejsce wśród stylów wypowiadania, ponieważ z elementów tego stylu budowane są pierwotne i najważniejsze struktury poznawcze w umyśle człowieka. Ten wariant języka narodowego jest pierwszym językiem, który dziecko poznaje i pozostaje najważniejszym językiem, pozwalającym jednostce budować swoją tożsamość. Ponadto styl potoczny stanowi bazę dla wszystkich innych stylów. Pedagogika interesuje się stylem potocznym z powodu:

1. w tym stylu przekazywana jest wiedza praktyków o realizowanych procesach edukacyjnych,

2. muszą go stosować wszyscy, którzy chcą przekazywać wiedzę pedagogiczną, ponieważ zdecydowana większość społeczeństwa posługuje się właśnie tym stylem,

3. styl ten dominuje w społecznym dyskursie podmiotów edukacji.

Styl naukowy odróżnia się od stylu potocznego głównie zasobami słownikowymi. Znaczne rozszerzenie zasobu słownikowego pozwala człowiekowi na poznawanie i porozumiewanie się z innymi w takich obszarach jak: emocje, wartościowanie, wytwory sztuki, religia, obyczaje, moralność i inne. Język naukowy pedagogiki również jest odmianą języka naturalnego. Naukowe użytkowanie języka wiąże się z koniecznością wzbogacenia własnych zasobów leksykalnych o terminu naukowe.

Do cech terminów naukowych należą:

-ścisłość- terminy naukowe muszą być jednoznaczne by ograniczyć zakłócenia w procesach komunikacyjnych

-systemowość-terminy naukowe stanowią element szerszego systemu kategorii pojęciowych

-ograniczoność- ograniczeniami dla stosowania terminów naukowych są procedury ich tworzenia i posługiwania się nimi

W odniesieniu do statusu i roli terminów naukowych konkurują współcześnie ze sobą dwie koncepcje: zwolennicy pierwszej sądzą, że każda dyscyplina powinna mieć „twardą strukturę” w postaci jednoznacznie zdefiniowanych pojęć; z kolei zwolennicy drugiej sądzą, że język pedagogiki powinien być oparty na terminach naukowych jako „strukturze miękkiej” mniej sformalizowany bardziej odpowiadający dynamice życia współczesnego.

Pedagogika współczesna wcale nie jest wyrażona w języku, który spełnia wszystkie warunki stylu naukowego. Przyczyną tego jest stan ogólniejszy, który nazywamy traumą kulturową, jednak niezależnie od niej stałą cechą społecznej praktyki językowej mówienia i pisania o edukacji jest to, że mamy w niech do czynienia z przenikaniem się wielu stylów myślenia, mówienia i pisania o rzeczywistości edukacyjnej. Najbardziej popularne z nich to styl: filozoficzny, teologiczny, literacki, urzędowy, publicystyczny i raportów oświatowych.

Współcześnie, język pedagogiki tworzy w pedagogice 2 wzajemnie przeciwstawne struktury pojęciowe: strukturę pojęciową pedagogiki modernistycznej (scentrowaną i hierarchiczną) i postmodernistyczną (decentrowaną i rozproszoną). Jest to również skutek wcześniej wspomnianej traumy kulturowej.

Struktury pojęciowe
Modernistyczne	Postmodernistyczne
Oświeceniowa wizja postępu	Cykliczne ujmowanie czasu jako wielokrotnego powrotu do tego samego
Czas: przeszłość, teraźniejszość, przyszłość	Teraźniejszość, przeszłość i przyszłość utraciły swój sens (jaki minionym pokoleniom nadawały mity, religie, mądrości filozofów, etc)
Mit prometejski	Obrona przeżycia i użycia tu i teraz
Tradycyjne wartości (rodzina, grupa zawodowa, naród, etc)	Nowe wspólnoty o charakterze plemiennym (sekty, grupy kontrkulturowe, etc)
	Relatywizm kulturowy (żadna praktyka kulturowa nie jest dobra ani zła sama w sobie, ale musi być oceniona w kontekście w jakim funkcjonuje) nie pozwala w sposób sensowny formułować żadnych celów związanych z czasem przyszłym, oprócz celów ograniczonych do sfery bytowej, realizowanej tu i teraz

Klasyfikacja pojęć przebiega według kryteriów:

- ogólność i uszczegółowienia pojęć

- genezy pojęć

- podmiotowego i przedmiotowego ich ujęcia

- trzech sfer życia, w których przebywa człowiek w rzeczywistości edukacyjnej (psychiczną, społeczną, kulturową)

- wertykalnego i horyzontalnego ujęcia pojęć

- kontekstowość i nie kontekstowość pojęć

- analitycznego i syntetycznego ich ujęcia;

Ważnym terminem w temacie dotyczącym języka pedagogiki jest pojęcie eksplikacji.

Eksplikacja (definiowanie) - dotyczy zarówno pojęcia modernistycznego jak i postmodernistycznego; metoda ta polega na dokładnym, uporządkowanym i uściślonym przedstawieniu treści danego pojęcia; sprawia ona, że pojęcia używane w mowie potocznej czy nauce, nabierają cech jednoznacznych (choć dotychczas były one wieloznaczne bądź niezbyt jasno określone);

Eksplikacja = wybór expicandum (termin, nazwa) + wstępne wyjaśnienie explicandum + sformuowanie ścisłego określenia explicantum (naukowa użyteczność pojęcia + ścisłość + podobieństwo do explimandum + prostota pojęcia)

Współczesny obraz rzeczywistości edukacyjnej jest porównywany przez T. Hejnicką-Bezwińską bardziej do wieży Babel niż do systemu językowego, którego elementy tworzą uporządkowaną strukturę. Pedagogika jako dyscyplina musi tworzyć taki system językowy, który przybierze postać mapy pojęciowej opisującej przedmiot badań.

Do przedmiotu badań pedagogicznych należą: wychowanie, socjalizacja, kształcenie, edukacja, nauczenie, uczenie się, samowychowywanie, samokształcenie i są one podstawowymi pojęciami pedagogiki.

Definicje pojęć:

- wychowanie ( S. Baley - działalność zamierzona, zorientowana na osiągnięcie określonych rezultatów jak umiejętności, sprawności, nawyki, wiadomości, przekształcenia „sfery uczucziowowolowej”; wychowanie to „urabianie” prowadzące do zmian pożądanych z punktu widzenia jednostki względnie społeczeństwa; B. Suchodolski - wychowanie naturalne [samorzutne, dzięki uczestnictwu dzieci i młodzieży w życiu społecznych oraz różnych sytuacjach życiowych], wychowanie celowe [dokonuje się w powiązaniu i na marginesie czynności społeczno-zawodowych, podejmowanych przez ludzi dorosłych w celach pozawychowawczych], wychowanie zorganizowane celowo [w specjalnych instytucjach wychowawczych,, tzn. wychowanie świadome i celowe, prowadzone przez odpowiednio przygotowanych ludzi w instytucjach powołanych dla realizacji wychowawczych zadań])

- edukacja (W. Okoń - ogół procesów, których celem jest zmienianie ludzi, przede wszystkim dzieci i młodzieży - stosownie do panujących w danym społeczeństwie ideałów i celów wychowawczych; Czesław Kupisiewicz - przekaz zasobu wiedzy oraz proces stawania się człowieka przez okres całej jego egzystencji)

- socjalizacja (W. Okoń - ogół działań ze strony społeczeństwa (zwłaszcza rodziny, szkoły i środowiska społecznego) zmierzających do uczynienia z jednostki istoty społecznej (czyli umożliwienia zdobycia takich kwalifikacji, systemów wartości i osiągnięcia rozwoju osobości, aby się mogła stać pełnoprawnym członkiem społeczeństwa); terminem socjalizacja określa się również ogół zmian zachodzących w danej jednostce pod wpływem tych oddziaływań społecznych;

- kształcenie (W. Okoń - ogół czynności i procesów umożliwiających ludziom poznanie przyrody, społeczeństwa i kultury, a zarazem uczestnictwo w ich przekształcaniu, jak również osiągnięcie możliwe wszechstronnego rozwoju sprawności fizycznych i umysłowych, zdolności i uzdolnień, zainteresowań i zamiłowań, przekonań i postaw oraz zdobycie pożądanych kwalifikacji zawodowych; kształcenie = kształcenie ogólne [wiedza potrzebna wszystkim we współczesnym świecie] + kształcenie specjalne [zawodowe, umożliwiające nabycie kompetencji do przyszłego zawodu]; B. Nawroczyński - stanem finalnym kształcenia jest wykształcenie -> powstaje z zespolenia się dwu różnych światów: wartościowe wytwory ducha ludzkiego jak język, obyczaje, moralność, wierzenia religijne, etc. Oraz wewnętrzne życie duchowe, rozwijającej się jednostki ludzkiej, nacechowane jej indywidualnością)

- nauczanie (planowana i systematyczna praca nauczyciela z uczniami, polegająca na wywoływaniu i utrwalaniu zmian w ich wiedzy, dyspozycjach, postępowaniu i całej osobowości - pod wpływem uczenia się i opanowywania wiedzy, przeżywania wartości i własnej działalności praktycznej;)

- uczenie się (W. Okoń - proces, w toku którego wyróżnia się: doświadczenie, poznanie i ćwiczenie; etapy te prowadzą do powstawania nowych form zachowania się działania, zaś uczenie się jest źródłem zmian w człowieku)

- samowychowanie (W. Okoń - samorzutną pracę człowieka nad kształtowaniem własnego poglądu na świat, własnych postaw, cech charakteru, własnej osobowości - stosownie do założonych kryteriów, wzorów oraz ideałów)

- samokształcenie (W. Okoń - jest to „osiąganie wykształcenia poprzez działalność, której treść, cele, warunki i środki ustala sam podmiot”)

Wykonały:

Marta Palmowska

Monika Piasecka

Natalia Stefańska

---