ęłęóEdukacja (łac. educatio - wychowanie) - pojęcie to początkowo w języku polskim było zamiennie stosowane z pojęciem wychowania i kształcenia. W zasobach leksykalnych współczesnej polszczyzny przez pojęcie „edukacji” rozumie się najczęściej:

1) ogół oddziaływań międzygeneracyjnych, służących formowaniu całokształtu zdolności życiowych człowieka, a zatem mogą to być oprócz procesów celowościowych (wychowania i kształcenia), także procesy naturalnego wzrastania jednostki w grupy społeczne i kulturowe swojego czasu historycznego oraz miejsca, jak również procesy uspołecznienia poprzez organizację życia społecznego;

2) ogól oddziaływań międzygeneracyjnych służących formowaniu całokształtu zdolności życiowych człowieka (fizycznych, poznawczych, estetycznych, moralnych i religijnych), czyniących z niego istotę dojrzałą, świadomie realizującą się, „zadomowioną” w danej kulturze, zdolną do konstruktywnej krytyki i refleksyjnej afirmacji;

3) ogół działań, procesów i warunków sprzyjających rozwojowi człowieka; rozwój jest określany poprzez lepsze rozumienie siebie i relacji ze światem, skuteczniejszą kontrolę własnych zachowań i większe sprawdztwo wobec procesów zewnętrznych. Łatwo dostrzec, co łączy współczesne definicje edukacji, a czym one się różnią.

W procesie uczenia się można wyróżnić cztery formy edukacji:

• Edukację formalną (albo szkolną), która ma miejsce na etapie edukacji szkolnej, w trakcie studiów oraz w ramach różnego typu szkoleń. Zazwyczaj jest to proces prowadzący do uzyskania dyplomów, certyfikatów czy zaświadczeń, oparty na określonej strukturze i organizacji nauki i jej metodologii i metodyki.

• Edukację nieoficjalną, która zazwyczaj ma miejsce obok oficjalnego procesu nauczania bądź szkolenia, ale zazwyczaj nie prowadzi do uzyskania w sposób sformalizowany certyfikatów i dyplomów. Tego typu uczenie się obecne jest w miejscu pracy albo w ramach aktywności organizacji społeczeństwa obywatelskiego (np. organizacji pozarządowych, młodzieżowych, związków zawodowych, klubów sportowych). Tego typu aktywności edukacyjne mogą kreować także same osoby uczące.

• Edukację nieformalną, którą można ogólnie opisać jako trwający przez całe życie proces kształtowania się postaw, wartości, umiejętności i wiedzy na podstawie różnych doświadczeń oraz wpływu edukacyjnego otoczenia (rodziny, znajomych, środowiska pracy, zabaw, rynku) oraz oddziaływania mass mediów. Przykładem mogą tu być m.in. różnego rodzaju edukacyjne konkursy, projekty, filmy, słuchowiska, gry multimedialne i symulacyjne, a także edukacja rozrywkowa, w które angażuje się konkretna osoba.

• Edukację akcydentalną (ad hoc), wynikającą z codziennych sytuacji, które wydarzyły się niespodziewanie i nie były zaplanowane, ale były źródłem cennej wiedzy lub doświadczenia.

Teoria - to wynik pewnego wysiłku, pewnej pracy, przeprowadzonej z wyraźnie stawianym sobie celem i z intencją uprawiania refleksji nad jakąś rzeczywistością, następnie utrwalonej formie modelu opisowego (deskrypcyjnego) lub eksplikacyjnego (wyjaśniającego). Pytanie Kanta - Jak możliwa jest nauka?- jest początkiem tworzenia teorii. Teorie są bowiem - wciąż niepełnym - rezultatem poszukiwań.

• Teoria naukowa - musi być uporządkowana, niesprzeczna wewnętrznie (koherentna), obiektywna (dowiedziona empirycznie), intersubiektywnie komunikowalna (informatywna) i weryfikowana (twórcza). Teoria naukowa oprócz instrumentalno - metodologicznych funkcji pełni określone i ważne funkcje psychologiczne i kulturowe. Pozwala człowiekowi poznać świat, zrozumieć i opanować rzeczywistość, jej pochodzenie, budowę zasady rozwoju. Pozwala pokierować tokiem jej spraw dla celów człowieka. Pozwala weryfikować, rozumieć, przewidywać i działać - czyli racjonalizować cały obszar ludzkiej aktywności.

Praktyka- zmierza do stworzenia pewnej teorii, znaczeniu zrozumiałej zasady mówiącej, że prawdopodobnie niemożliwe jest działanie ludzkie bez jakiejś teorii, czyli bez pewnego zarysu teoretycznego, schematu czy modelu tego działania, jego celów i sensu (czy też wartości).

Teoria i praktyka to obszary odmienne i rozdzielone od siebie, a jednocześnie wewnętrznie zespolone w rozwoju wiedzy pedagogicznej (wiedzy o wychowaniu). Badania praktyczne nie są wolne od teoretycznych uwarunkowań. Obojętnie czy będą to badania diagnostyczne, oceniające, zawsze jest w nich obecna teoria, choćby jako podstawa stosowanych metod doboru badanych obiektów, metod zbierania danych i ich analizowania. Teoria nie służy do organizowania i kształtowania praktyki. Praktyka jest starsza od teorii i istniała setki lat przed pojawieniem się pedagogiki jako nauki.

Relacje między teorią a praktyką.

Teorie naukowe musza być weryfikowane zgodnie z nakazami teorii poznania i teorii nauki, natomiast wiedza codzienna musi się sprawdzić w praktyce.

Negatywne relacje między teorią a praktyką ukazuje przykład w nauczaniu w szkołach najpierw pewnych partii materiałów z matematyki aby później lepiej zrozumieć pewne zagadnienia z fizyki. Praktyka pokazuje, że nie zawsze prowadzi to do oczekiwanych rezultatów. Uczniowie znający wzory i działania matematyczne na lekcjach matematyki nie potrafią z nich korzystać na lekcjach fizyki. Ma miejsce wzajemna izolacja przylegających do siebie dziedzin. Badania natomiast pokazały, że równoczesne przyswajanie powiązanych ze sobą logicznie pojęć jest bardziej efektywne niż ich oddzielne przyswajanie, bo równoległy sposób studiowania powiązanych z sobą zjawisk wpływa pozytywnie na elastyczność, ruchliwość pojęć, prowadząc do bardziej świadomego przyswajania wiedzy i intensywniejszego rozwoju myślenia i mowy uczniów.

Wiązanie teorii z praktyką

W procesie praktyki człowiek poznaje głębiej te zjawiska przyrodnicze lub społeczne, które przekształca. Działalność praktyczna wymaga i aktywnego wysiłku naszych analizatorów, a zwłaszcza analizatora kinestatycznego, i jednocześnie wysiłku myślowego, tj. pracy drugiego układu sygnałów. Z jednej bowiem strony - stwarza warunki, w których wszelkie bodźce płynące od przekształcanej przez człowieka rzeczywistości są aktywniej przyjmowane (gdyż mogą mieć wpływ na wynik końcowy tego przekształcenia), z drugiej zaś strony - w czasie swej działalności praktycznej człowiek znajduje wiele okazji do pracy myślowej oraz wiele materiału do przeprowadzenia uogólnień, które są tym bardziej możliwe, im bardziej zależy mu na końcowych rezultatach tej działalności. Praktyka pogłębia wiedzę, staje się źródłem poznania, żródłem teorii. Jest to pierwsza funkcja praktyki ważna dla procesu nauczania. Uczniowie dzięki swej działalności praktycznej, kierowanej przez nauczyciela, poznają prawidłowości występowania określonych zjawisk fizycznych, biologicznych, chemicznych i innych. Poznanie tych prawidłowości umożliwia im z kolei świadome oddziaływanie na owe zjawiska. Proces ten obejmuje więc cykl: praktyka - teoria - praktyka. Praktyka występuje przede wszystkim jako etap końcowy procesu poznania. Teoria zdobyta droga poznania zmysłowego i rozumowego nabiera dla ucznia sensu dopiero wtedy, gdy łączy się z praktyką, tj. gdy służy przekształceniu rzeczywistości. Sens tak rozumianej praktyki polega na tym, że sprawdza ona wartość teorii, tzn. potwierdza ją lub odrzuca. W tym przypadku teoria poznania mówi, że praktyka stanowi kryterium prawidłowości naszych uogólnień teoretycznych. Praktyka stanowi swego rodzaju "wzmocnienie za pomocą rzeczywistości", bez którego niemożliwe jest powstawanie głębokich przekonań naukowych stanowiących fundament materialistycznego poglądu na świat. Wiedza składająca się na przekonania uzyskuje dzięki praktyce wielką trwałość, człowiek bowiem najlepiej pamięta to, co wiąże się z jego działaniem.

Literatura:

1. Pedagogika - pedagogika wobec edukacji, polityki oświatowej i badań naukowych tom II, redakcja naukowa Bogusław Śliwerski, wyd. GWP Gdańsk 2006
2. Pedagogika - podręcznik akademicki, wyd. PWN Warszawa 1978

3. Pedagogika - podręcznik dla kandydatów na nauczycieli pod redakcją Bogdana Suchodolskiego, wyd. PWN Warszawa 1982

4. Pedagogika subdyscypliny wiedzy pedagogicznej tom III, redakcja naukowa Bogusław Śliwerski, wyd. GWP Gdańsk 2006

5. Podstawy metodologii badań w pedagogice, redakcja naukowa Stanisław Palka, wyd. GWP Gdański 2010

6. T. Hejnicka - Bezwińska - Słownik

7. T. Pilch, T. Bauman - Zasady badań pedagogicznych - Strategie ilościowe i jakościowe, Wydawnictwo Akademickie „Żak” Warszawa 2001

---