Szkoła jako środowisko wychowawcze

Proces wychowania – charakterystyka

Proces wychowania towarzyszy nam przez całe życie i dotyczy całego społeczeństwa - z początku jesteśmy wychowankami, by potem stać się wychowawcami, jednocześnie ulegając nadal wszelkiego rodzaju wpływom wychowawczym.

Wychowywanie jako proces - a więc specyficzny rodzaj działalności ludzkiej, bądź jako efekt czy produkt wychowawczych oddziaływań. Wychowanie rozumiane jako proces, stanowi oddziaływanie w postaci wywierania wpływu i wywoływania zmian w obrębie osobowości i zachowania jednostki.

Wychowanie stanowi proces oddziaływania pokoleń dorosłych na jednostki nieprzygotowane jeszcze do pełnego udziału w życiu społecznym, którego celem jest wywoływanie i rozwijanie w dziecku określonych stanów fizycznych, umysłowych oraz moralnych.

Szkoła jako jedno z podstawowych środowisk wychowawczych

W odróżnieniu od rodziców, szkoła posiada wysoko zinstytucjonalizowane warunki, co wyraża się w fakcie powoływania jej oraz poddawania kontroli przez władze państwowe (a przynajmniej za ich porozumieniem i zgodą). Stanowi ona w systemie edukacji podstawową instytucję oświatowo - wychowawczą, która zajmuje się kształceniem oraz wychowaniem dzieci, młodzieży jak i dorosłych, adekwatnie do przyjętych w danym społeczeństwie celów i zadań oraz koncepcji oświatowo - wychowawczych i programów.

Odpowiedzialność za realizację programu oraz prawidłowe funkcjonowanie szkoły ponoszą:

·         dyrektor szkoły

·         zastępcy dyrektora

·         rada pedagogiczna

·         rodzice i opiekunowie uczniów (coraz częściej)

Szkoła pełni wobec wychowanków następujące funkcje:

1.   dydaktyczną - nauczyciele przekazują im rozległą wiedzę z zakresu nauki, techniki, czy sztuki

2.   wychowawczą - szkoła kształtuje właściwe postawy wobec ludzi, rzeczy, norm i wartości

3.   opiekuńczą - szkoła zaspokaja podstawowe potrzeby uczniów, co jest konieczne dla ich prawidłowego rozwoju, zarówno fizycznego jak i psychospołecznego

Zakres funkcji dydaktycznej :

· umożliwienie zdobycia wiedzy i umiejętności niezbędnych do uzyskania świadectwa dojrzałości;

Zakres funkcji opiekuńczo – wychowawczej:

· Funkcja opiekuńczo-wychowawcza szkoły powinna przejawiać się w następujących kierunkach:

1. W odniesieniu do dziecka

• zapewnienie bezpieczeństwa osobistego w szkole i w drodze do szkoły

• ochrona zdrowia dziecka

• niesienie pierwszej pomocy

• zapewnienie realizacji obowiązku szkolnego(wyrównywanie opóźnień w nauce)

• zaspakajanie podstawowych potrzeb biologicznych

• roztaczanie opieki nad dzieckiem w czasie pracy zawodowej rodziców

• organizowanie dzieciom czasu wolnego(zapewnienie właściwych styczności z wartościami kulturowymi, ograniczanie styczności ze zjawiskami patologicznymi.

1. W odniesieniu do rodziny dziecka

• udzielanie materialnej pomocy rodzinie w miarę możliwości finansowych szkoły.

• udzielanie pomocy w rozwiązywaniu trudności wychowawczych w rodzinie (złe warunki rodzinne dziecka, sytuacja materialna, układ stosunków rodzinnych, stopień odpowiedzialności rodziców)

• podnoszenie kultury pedagogicznej rodziców

• organizowanie życia społeczno-kulturalnego rodziców

1. W odniesieniu do środowiska zamieszkania.

• inspirowanie urządzeń rekreacyjnych i kulturalno-oświatowych w rejonie szkoły

• podnoszenie poziomu kultury pedagogicznej społeczności lokalnej

• organizowanie wolnego czasu lokalnej społeczności

• zwalczanie negatywnych zjawisk, aspołecznych zachowań oraz wszelkiej patologii

Struktura organizacyjna polskiego systemu szkolnego (od 01.09.1999 r.)

1. Placówki wychowania przedszkolnego - przeznaczone dla dzieci od 3 do 6 roku życia

2. Sześcioletnie szkoły podstawowe - zawierają podział na 2 cykle dydaktyczne - nauczanie zintegrowane (klasy I-III, bez poszczególnych przedmiotów z wyjątkiem religii/etyki) i nauczanie blokowe (klasy IV-VI, różne przedmioty nauczania)

3. Trzyletnie gimnazja - są obowiązkowe (przez to uczniowie uczą się przez 9 lat, a nie jak do tej pory - przez 8)

4. Trzyletnie licea - ogólnokształcące oraz profilowane

5. Czteroletnie technika

6. Zasadnicze szkoły zawodowe (dwuletnie bądź trzyletnie)

7. Szkoły policealne

8. Uzupełniające licea ogólnokształcące dla absolwentów techników i technika uzupełniające dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych

9. Studia wyższe dla absolwentów liceum i technikum.

Niestety, szkoła (również w obecnym systemie) rzadko funkcjonuje bez jakichkolwiek zastrzeżeń, gdzie do głównych przyczyn takiej sytuacji zaliczyć można:

·         przewaga funkcji kształcącej szkoły i niedocenianie funkcji wychowawczej - działanie takie wyraża się w jednostronnym wpływaniu na uczniów, a więc kładzeniu nacisku wyłącznie na ich rozwój intelektualny przy pominięciu rozwoju emocjonalnego oraz ich sfery motywacyjnej; takie postępowanie nauczyciela wyklucza poznanie przez niego zainteresowań oraz potrzeb uczniów, nie pozwala też na nawiązanie z nimi bliższej więzi emocjonalnej, zatem nie oddziałuje on na ich osobowość, w czym wyraża się funkcja wychowawcza szkoły

o        przeładowanie programów nauczania - jest to zmorą zarówno dla uczniów jak i dla nauczycieli; programy zawierają wiele nazbyt trudnych treści, z którymi nie radzą sobie przeciętni i mniej zdolni uczniowie, a czasem również ci zdolniejsi; programy są tworzone według schematu wiedzy encyklopedycznej

o        zbyt częste poleganie na tradycyjnych metodach nauczania - tradycyjne metody nauczania stanowią w wielu szkołach jedyny sposób przekazywania wiedzy; najczęściej obfitują one w werbalizm nauczycieli, którzy nie biorą pod uwagę zainteresowań czy możliwości swoich uczniów; nauczyciele często poprzestają na podawaniu gotowych wiadomości, które należy wysłuchać, zapamiętać i "na komendę" odtworzyć

o        nieaktualna organizacja procesu nauczania - organizacja ta opiera się zazwyczaj na nauczaniu, w którym dominuje podręcznik i nauczyciel; nie ma tutaj sytuacji współpracy uczniów, gdyż praca zespołowa nie jest tutaj brana pod uwagę; w tej organizacji nie ma również miejsca na indywidualizację pracy poszczególnych uczniów, zarówno tych bardziej zdolnych jak i przejawiających problemy w nauce czy zachowaniu

o        nieodpowiednie przygotowanie kadry nauczycielskiej

Efektywne metody wychowania i kształcenia

Aby szkoła mogła realizować swoje podstawowe funkcje tj. wychowawczą, opiekuńczą i dydaktyczną musi poszukiwać tzw. efektywnych metod wychowania i kształcenia. Metody te zniwelowałyby podstawowe wady propagowanego sposobu nauczania w szkole. Natomiast szkoła po zastosowaniu tychże metod mogłaby :

- eliminować czynniki lękotwórcze, stanowiące elementy różnego rodzaju procedur dyscyplinujących, a także towarzyszących szkolnym rytuałom kontroli i oceny uczniów przez nauczycieli;

- w jak największym stopniu zastąpić metody „nadawania i utrwalania” informacji metodami wymagającymi dialogu nauczycieli z uczniami i uczniów między sobą;

- w jak największym stopniu zastąpić zadania odtwórcze stawiane uczniom – zadaniami wymagającymi twórczych, innowacyjnych postaw i zachowań;

- przez zwiększenie zakresu samorządności uczniów we wszystkich sytuacjach szkolnych pozwolić im na praktyczne uczenie się i podejmowanie decyzji;

- zaczynając od wewnątrzszkolnych dyskusji i samokształcenia nauczycieli stać się stopniowo lecz konsekwentnie zmieniać style kierowania wychowawczego w szkole, tj. dotychczas rozpowszechniony styl paternalistyczny zastąpić stylem partnerskim;

- uznać w praktyce zasadę jedności kształcenia i wychowania, nie przez sztuczne łączenie treści intelektualnych z moralno- społecznymi i politycznymi, lecz przez traktowanie rozwoju osobowości ludzkiej jako procesu integralnego.

Są to tylko niektóre możliwości uczynienia szkoły „otwartym rynkiem ofert” wobec konieczności zaspokajania potrzeb psychicznych, społecznych i intelektualnych młodzieży. Takie projekty i oczekiwania nie mogą być już uważane za utopię pedagogiczną a zastosowanie tych metod we wszystkich placówkach oświatowych w Polsce możliwe do spełnienia. Przecież realizacja tych postulatów była możliwa w placówkach prowadzonych przez np. J. Korczaka, Celestyna czy A. Kamińskiego.

Rola wychowawcy

W całym procesie wychowania niezastąpioną rolę pełni osoba specjalnie powołana dla realizacji określonych celów wychowawczych, czyli nauczyciel i wychowawca. Zawód nauczyciela jest bardzo specyficzny, głównie z uwagi na fakt, iż nie można określić konkretnych kompetencji bądź zamkniętego systemu zasad i metod działania, które owszem - istnieją i są bardzo potrzebne, lecz każdy nauczyciel dokonuje samodzielnego wyboru, które z nich stosować będzie w określonych sytuacjach.

Aby osiągnąć skuteczność zabiegów dydaktyczno - wychowawczych w szkole i w środowisku wychowawca - nauczyciel winien posiadać:

- umiejętność planowania i organizowania działalności wychowawczej i dydaktycznej,

- umiejętności kierownicze; pobudzanie własnej aktywności wychowanków i dyskretne kierowanie ich działaniem,

- umiejętność nawiązywania pozytywnych kontaktów z uczniami, w tym także więzi emocjonalnej na drodze wzajemnego zaufania i sympatii,

- umiejętności współdziałania z innymi ludźmi (rodzice, członkowie rady),

- umiejętność samokształcenia, podnoszenia kwalifikacji. Powyższe cechy nie stanowią jednak właściwości wrodzonych nauczy­ciela, lecz są to umiejętności i cechy nabyte poprzez wyuczenie się odpo­wiednich sposobów zachowania i działań składowych się na skuteczną pracę dydaktyczno - wychowawczą z uczniem.

Statystyki

Dane : Główny Urząd Statystyczny.

Dane : Główny Urząd Statystyczny.

Uczniowie w szkołach ponadgimnazjalnych dla młodzieży Wyszczególnienie	Zasadnicze szkoły zawodowe	Licea ogólnokształcące	Licea profilowane	Technika
	2006/2007	2007/2008	2006/2007	2007/2008
Ogółem	229170	235647	732908	715245
Mężczyźni	163818	167148	290701	278883
Kobiety	65352	68499	442207	436362

Dane : Główny Urząd Statystyczny.

Bibliografia:

· Łobocki M., ABC wychowania, Wydawnictwo Marii Curie – Skłodowskiej, Lublin 2003.

· Smarzyński H., Szkoła jako środowisko wychowawcze, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa – Kraków 1987.

·  Radlińska H., Pedagogika społeczna, Wydawnictwo Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1961.

· Śliwierski B., Program wychowawczy szkoły, Wydawnictwa Szkole i Pedagogiczne, Warszawa 2003.

·  Wroczyński R., Pedagogika społeczna, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1985.

· Meighan R., Socjologia edukacji, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 1993.

· Pilch T., Pedagogika społeczna. Człowiek w zmieniającym się świecie, Wydawnictwo Żak, Warszawa 2003.