Pedagogika antyautorytarna
Pedagogika antyautorytarna jest prądem w naukach o wychowaniu, która została ukształtowany w opozycji do różnych odmian autorytaryzmu i totalitaryzmu w świecie, w tym przede wszystkim w procesie kształcenia i wychowania młodego pokolenia. Nie ma jednej pedagogiki czy teorii wychowania antyautorytarnego, gdyż te lokują się pomiędzy ideą wychowania wolnego od represji, od kar, od społecznych (zewnętrznych) przymusów, od autorytetów a ideologią wychowania rewolucyjnego, prowadzącego do zmiany społeczno- politycznej w społeczeństwie, do zmiany kultury pedagogicznej i politycznej z totalitarnej (np. patriarchalnej, autorytarnej) na podmiotową i demokratyczną.
W pedagogice antyautorytarnej wyróżnia się dwa nurty:
Polityczny
Edukacyjny.
Nurt polityczny
Przedstawiciele nurtu politycznego zabiegają o wolną osobowość jednostek ludzkich w wolnym społeczeństwie. Traktują zatem wychowanie jako element czy środek walki klasowej do rewolucyjnej zmiany społeczeństwa z kapitalistycznego na socjalistyczne, z klasowego na bezklasowe lub z totalitarnego na demokratyczne, obywatelskie.
W Europie do prekursorów tej pedagogiki w aspekcie politycznym (antytotalitarnym) i o charakterze zadośćuczynienia zalicza się wybitnego humanistę i filozofa- Theodora W.Adorno, który opublikował w 1966 r. esej Wychowanie po Oświęcimiu. Jako jeden z pierwszych postawił niemieckich pedagogów przed potrzeba rozliczenia się z własnego zaangażowania w pedagogikę przemocy i zobowiązał ich moralnie do kreowania pedagogiki miłości i tolerancji. Fundamentalną zasadą tej pedagogiki powinna być, jego zdaniem, zasada „wychowania po Oświęcimiu”, przeciwstawiająca się społeczeństwu totalitarnemu, faszystowskiemu na rzecz tworzenia społeczeństwa wolności, równości, sprawiedliwości i szczęścia.
Apelując o wychowanie po Oświęcimiu, Theodor Dorno zwrócił uwagę na dwa możliwe źródła totalitarnej przemocy- z jednej strony na wychowanie we wczesnym dzieciństwie, z drugiej strony na ogólną oświatę, stwarzającą taką duchową, kulturalna i społeczną atmosferę, by nie powtórzyły się więcej czasy grozy. Do narodowego socjalizmu doszło bowiem, jego zdaniem, dzięki zaistnieniu takich przesłanek, jak:
Rozpad ustalonych autorytetów okresu cesarstwa
Zanik więzi międzyludzkich
Gotowość trzymania z władzą i zewnętrznego podporządkowania się jej
Kompleks różnicy kulturowej
Patogenny i wypaczony stosunek do ciała
Sprzyjanie tym dyscyplinom sportowym, które bazują na wyzwalaniu i eksponowaniu agresji, brutalności i sadyzmu, szczególnie u ludzi, którzy sami nie poddają się sportowemu wysiłkowi i dyscyplinie, lecz SA jedynie widzami.
Ślepa identyfikacja z kolektywem, w tym pierwsze doświadczenia w szkole
Ideał surowości, dyscypliny w wychowaniu
Ludzie o „urzeczowionej świadomości”, o charakterze manipulacyjnym- to osoby o pasji organizatorskiej, niezdolne do jakichkolwiek bezpośrednich doświadczeń, jałowe emocjonalnie, nadmiernie realistyczne, opanowane żądzą robienia czegoś bez wnikania w treść działania.
Ludzie fetyszyzujący technikę. Których miłość jest zaabsorbowana przez przedmioty czy maszyny jako takie.
Namawianie w toku pierwotnej socjalizacji dziecka w formie rozkazującej do miłości, do powinności kochania jako elementu ideologii, która utrwala chłód we wzajemnych stosunkach.
Nurt edukacyjny
Przedstawiciele tego nurtu wystąpili przeciwko zasadzie autorytetu, posłuszeństwa i konformizmu. Autorytet pedagoga powinien być- w ich przekonaniu- wynikiem dwustronnej interakcji, w przebiegu której obie strony wzajemnie się szanują, uznają i ufają sobie. Współpraca między nimi jest wynikiem symetrycznych relacji, wzajemnego dialogu, partnerstwa i poczucia bezpieczeństwa. Wychowawca nie potrzebuje zatem przemocy fizycznej czy presji psychicznej, żeby osiągnąć zamierzony cel.
Do prekursorów tego typu wychowania na świecie zalicza się Aleksandra Sutherlanda Niella, Janusza Korczaka, Benjamina Spocka czy Thomasa Gordona.
A. Sutherland Neill w 1924 r. założył antyautorytarną szkołę internatem pod nazwą Summerhill, a w 1926 r. wydał swoją pierwszą książkę Dziecko trudne, 1936 r. - That Dreadful School, a w 1960 wydał Smmerhill:A Radical Approach to Child Reaing.
Zdaniem A.S. Neilla praktycznie wszystkie dzieci są źle wychowane, gdyż tylko nieliczne z nich dorastają w rodzinie, która gwarantowałaby im wolność, możliwość bycia sobą, autentycznego wyrażania własnych przeżyć i doznań bez agresji wobec innych osób. One musza zatem ciągle coś odreagować, maja problemy z własną tożsamością i światem własnych uczyć. Ich rodzice wcale nie są od nich mniej nieszczęśliwi, a co gorsza, nie uświadamiają sobie tego, iż w toku wychowania przekazują dzieciom swoją nienawiść, poczucie bezsilności, kompleksy i gotowy scenariusz opresyjnego rozwiązywania problemów międzyludzkich.
Swój negatywny udział w pseudowychowaniu dzieci mają także nauczyciele, którzy jeszcze silniej niż rodzice wykorzystują swoją instytucjonalną przewagę nad uczniami.
Przesłaniem Neilla nie jest narzucenie społeczności dorosłych dziecięcej wizji świata czy jego interesów, ale wbudowanie ich w harmonie wzajemnych stosunków.
Celem wychowania jest „wolny” człowiek, istota w pełni szczęśliwa, żyjąca w harmonii z pokoleniem ludzi dorosłych i starszych. Wychowanie powinno być rozwijaniem i wspieraniem zainteresowań oraz ciekawości dziecka, gdyż dzięki temu może ono być w pełni sobą, szczęśliwe.
Wolność dla Neilla oznaczała prawo do czynienia tego wszystkiego, co danej osobie sprawia radość, ale tylko na tyle, na ile nie zagraża to wolności innych osób. To w jego szkole dzieci mogły korzystać z takich praw, jak prawo do:
Wolności, bycia sobą, samostanowienia i samoregulacji, nieskrępowanego rozwoju,
Odpowiedzialności za samego siebie, za swoje czyny, za swoje uczucia i emocje, za swoja widzę i wolę,
Życia bez przemocy fizycznej i psychicznej ze strony innych,
Autoekspresji,
Miłości, akceptacji i uznania ich takimi, jakimi są,
Prywatności osobistej i rzeczowej,
Humoru i radości,
Oświecenia seksualnego i do własnego seksualizmu,
Wsparcia i pomocy ze strony innych osób.
To właśnie A.S. Neill jest autorem hasła, które stało się zarazem myślą przewodnią antyautorytarnych reformatorów systemów szkolnych : „ to szkoła powinna przystosować się do uczniów, a nie na odwrót”.
Wychowanie permisywne
Promotorem permisywizmu był amerykański pediatra Benjamin Spock (1903-1998). Wydana przez niego w 1946 r. książka Dziecko- pielęgnowanie i wychowanie doczekała się przekładów na 38 języków.
Promował w niej ideę szczęśliwego rodzicielstwa i wychowania dzieci bez tradycyjnej surowości, ku optymizmowi, ufności i samodzielności. Apelował o cieszenie się obecnością i rozwojem własnych dzieci, o łączenie w okresie rodzicielstwa radości z racjonalna troską o ich życie i umiejętnością budzenia poczucia odrębności i niezależności.
Rodzice antyautorytarna to właśnie tacy, którzy zanim wyrażą swój sprzeciw wysłuchają dziecko ze zrozumieniem; zamiast narzucać mu własne stanowisko, przedyskutują z nim w sposób demokratyczny najbardziej sporne sprawy.
Pedagogika antyautorytarna w praktyce
Dzięki temu kierunkowi rozwinął się ruch awangardy pedagogicznej, wychowania antyautorytarnego, propagujący wyzwolenie dotychczas zniewolonych dzieci i młodzieży od autorytarnych nauczycieli i rodziców. Zaczęto zakładać szkoły wolne, zalicza się do nich szkoły montessoriańskie, szkoły steinerowskie ( typu Waldorf), szkoły freinetowskie, a także szkoły bez tytularnego usytuowania nazwiska twórcy ich pedagogicznej koncepcji, jak Wolna szkoła we Frankfurcie nad Menem, szkoła Laboratorium w Bielefeld, szkoła Podstawowa Glocksee w Hanowerze czy Autorska Szkoła Samorozwoju we Wrocławiu.
Główne zasady tych szkół:
Przezwyciężenie władczych postaw dorosłych wobec dzieci i całkowita likwidacja tradycyjnej „ pedagogizacji dzieciństwa i szkoły”
Rezygnacja z kanonu tradycyjnych treści kształcenia na rzecz ich wyboru opartego na globalnych uwarunkowaniach życia i na rzecz dalece posuniętej samodzielności organizowania procesu uczenia się przez dzieci,
Nawiązywanie przez nauczycieli w trakcie procesu uczenia się w szkole do możliwości i codziennych doświadczeń dzieci, by przy okazji zadań edukacyjnych rozwiązywać wspólnie ich problemy życiowe i likwidować instytucjonalne bariery w wychowaniu pomiędzy szkołą, rodziną i środowiskiem życia.