PEDAGOGIKA ANTYAUTORYTARNA

Pedagogika antyautorytarna - prąd w naukach o wychowaniu, który ukształtował się w opozycji do różnych odmian autorytaryzmu i totalitaryzmu w świecie, w tym przede wszystkim w procesie kształcenia i wychowania młodego pokolenia.

Teorie wychowania antyautorytarnego lokują się pomiędzy ideą wychowania wolnego od represji, od kar, od zewnętrznych (społecznych) przymusów, od autorytetów, a ideologią wychowania rewolucyjnego, prowadzącego do zmiany społeczno-politycznej w społeczeństwie, do zmiany kultury pedagogicznej i politycznej z totalitarnej (np. patriarchalnej, autorytarnej) na podmiotową i demokratyczną.

Można tu wyróżnić dwa nurty:

• polityczny

• edukacyjny.

Nurt polityczny w pedagogice antyautorytarnej

Cel: wolna osobowość jednostek ludzkich w wolnym społeczeństwie.

Wychowanie - element walki klasowej do rewolu­cyjnej zmiany społeczeństwa z kapitalistycznego na socjalistyczne, z klasowego na bezklasowe, z totalitarnego na demokratyczne, obywatelskie.

Theodor W. Adorno

• Ostrzegał przed możliwością powtórzenia się Oświę­cimia jako „barbarzyństwa przeciwko wszelkiemu wychowaniu”,

• Apelował o poszukiwanie nowych idei edukacyjnych i nowej etyki - „etyki przeżycia”.

• Fundamentalną zasadą pedagogiki - zasada „wycho­wania po Oświęcimiu”.

• Edukacja - czynnikiem samoregulacji społecznej,

• Wychowanie do krytycznej autorefleksji.

Dwa możliwe źródła totalitarnej przemocy:

• wychowanie we wczesnym dzieciństwie,

• ogólna oświata.

Przesłanki narodowego socjalizmu:

• Rozpad ustalonych autorytetów”.

• Zanik więzi międzyludzkich.

• Gotowość trzymania z władzą i zewnętrznego podporządkowania się jej.

• Kompleks różnicy kulturowej.

• Patogenny i wypaczony stosunek do ciała.

• Sprzyjanie tym dyscyplinom sportowym.

• Ślepa identyfikacja z kolektywem.

• Ideał surowości, dyscypliny w wychowaniu.

• Ludzie o „urzeczowionej świadomości”.

• Ludzie fetyszyzujący technikę

• Namawianie w toku pierwotnej socjalizacji do miłości.

Nurt edukacyjny

• następstwo buntu pokolenia 1968 r.

• neguje tradycyjne, autorytarne wychowanie i na­uczanie

• upomina się o partnerskie relacje między doros­łymi a dziećmi.

• zorientowana na swobodny rozwój osobowości dziecka.

• skierowana przeciwko wychowaniu represyj­ne­mu, przeciwko tabuizacji sfer życia dziecka i do­ros­łych.

• występuje przeciwko zasadzie autorytetu, posłu­szeństwa i konformizmu.

• współpraca między wychowawcą a wychowan­kiem - wynik symetrycznych relacji, wzajemnego dialogu, partnerstwa i poczucia bezpieczeństwa.

• wychowawca nie potrzebuje stosować środków przemocy fizycznej czy presji psychicznej, by osiągnąć zamierzony cel.

Aleksander Sutherland Neill (1883—1973).

• Natura dziecka jest dobra od urodzenia.

• Praktycznie wszystkie dzieci są źle wychowane

• Wolność w wychowaniu jest możliwa i nie musi się za nią kryć jakakolwiek chęć do manipulowania dzieckiem.

• Wychowawcy powinni zaufać immanentnej tendencji do rozwoju i wzrostu organizmu oraz osobowości dziecka.

• Celem wychowania jest „wolny” człowiek, istota w pełni szczęśliwa, żyjąca w harmonii z pokoleniem ludzi dorosłych i starszych.

• Wolność oznacza prawo do czynienia tego wszystkiego, co danej osobie sprawia radość, ale tylko na tyle, na ile nie zagraża to wolności innych osób.

„To szkoła powinna przystosowywać się do ucz­niów, a nie na odwrót”.

W szkole w Summerhill dzieci mogły korzystać z praw:

• wolności, bycia sobą, samostanowienia i samoregulacji, nieskrępowanego rozwoju;

• odpowiedzialności za samego siebie, za swoje czyny, za swoje uczucia i emocje, za swoją wiedzę i wolę;

• życia bez przemocy fizycznej i psychicznej ze strony innych;

• autoekspresji (np. poprzez taniec, teatr, muzykę, malarstwo, ruch i komunikację);

• miłości, akceptacji i uznania ich takimi, jakimi są;

• prywatności osobistej i rzeczowej;

• humoru i radości;

• oświecenia seksualnego i do własnego seksualizmu;

• wsparcia i pomocy ze strony innych osób.

Wychowanie permisywne

Benjamin Spock (1903—1998).

Idea szczęśliwego rodzicielstwa i wychowania dzieci:

• Rezygnacja z tradycyjnej surowości, ku optymizmowi, ufności i samodzielności.

• Cieszenie się obecnością i rozwojem własnych dzieci,

• Łączenie w okresie rodzicielstwa radości z racjonalną troską o życie dzieci i umiejętnością budzenia poczucia odrębności i niezależności.

• Podstawowym czynnikiem stymulującym rozwój każdego dziecka jest obdarzanie go miłością, wzmacnianie w sposób naturalny jego rozwoju, zaciekawień i zainteresowań światem, budzenie w nim entuzjazmu i satysfakcji z działania oraz uczenie odpowiedzialności i inicjatywy.

• Rodzina: partnerska, oparta na wzajemnym zaufaniu i fundamentach duchowych, na miłości i dobroci, na poszanowaniu godności każdego jej członka, na podziale obowiązków i umiejętności solidarnego współdziałania.

• Wychowanie wolne od kar cielesnych.

Pedagogika antyautorytarna w praktyce

Szkoły antyautorytarne - oparte na trzech zasadach:

• Przezwyciężenie władczych postaw dorosłych wobec dzieci

• Rezygnacja z kanonu tradycyjnych treści kształcenia na rzecz ich wyboru

• Nawiązywanie przez nauczycieli w trakcie procesu uczenia się w szkole do możliwości i codziennych doświadczeń dzieci.

Krytyka wychowania antyautorytarnego:

• restauruje kontrowersyjne idee;

• przenosząc akcent w wychowaniu na osobiste zadowolenie jednostki z własnego życia, wpędza ją w osamotnienie i niezdolność do życia w grupie społecznej;

• skupiając się na obronie wolności jednostki, stanowi często niedostateczne zabezpieczenie przed atakami autorytarnych osobowości;

• rozbudza skłonności do dewiacji w sferze życia intymnego człowieka, przyznając dzieciom prawo do heteroseksualnych zabaw i wiedzy o życiu seksualnym ludzi dorosłych;

• upowszechnia styl liberalny w wychowaniu, co uniemożliwia wyrobienie u dzieci samodyscypliny oraz prowadzi do zdziczenia zachowań i obyczajów;

• przecenia w wychowaniu dziecka rolę jego własnej dynamiki rozwojowej, samostanowienia;

• sprzyja tworzeniu prywatnych, elitarnych i drogich szkół dla dzieci establishmentu, pomija zaś dzieci ze środowisk robotniczych;

• prowadzi do kryzysu systemu demokratycznego, w którym antyautorytarnie wychowane pokolenie nie jest zainteresowane aktywnym uczestnictwem w życiu politycznym państwa;

• przyczynia się do wzrostu patologicznych zachowań wśród młodzieży oraz wychowania dzisiejszych neofaszystów, nie dotrzymuje też swoich normatywnych obietnic, gdyż nadal mamy do czynienia z urzeczowieniem osób, utratą sensu, anomią i pseudokomunikacją;

• krytykując autorytety, wychowuje w skłóceniu z poprzednią generacją, przerywając nić ciągłości i wzajemnego zaufania;

• przyznając prawa dzieciom do samo- i współ­stanowienia, prowadzi do upadku roli nauczy­ciela i spadku autorytetu rodziców.

1

---