Klasyfikacja i identyfikacja materiałów niebezpiecznych

Wszystkie przedmioty lub substancje posiadające cechy materiałów niebezpiecznych muszą być identyfikowane, klasyfikowane i nazwane unikatowymi standardowymi nazwami używanymi w przepisach ADR o przewozie towarów niebezpiecznych. Pełne nazwy i klasyfikacja znajduje sie w odpowiednich rozdziałach i tabeli w przepisach ADR. Poniżej podaję jedynie wybrane ogólne informacje o klasyfikacji materiałów niebezpiecznych.

Uwaga: Materiały niebezpieczne, które nie są dopuszczone do przewozu są wymienione lub zdefiniowane w podrozdziale 2.2.x.2 przepisów ADR dla każdej klasy.

Klasyfikacja materiałów niebezpiecznych

Materiały niebezpieczne są klasyfikowane w jednej z 13 klas. Każdy z materiałów posiada własną pozycję oznaczoną czteroliterowym numerem UN i jest przydzielony do jednej z trzech grup pakowania (PG). Te cztery informacje (UN, nazwa wg. ADR, klasa i PG) w zupełności wystarczą do identyfikacji każdego niebezpiecznego materiału.

Jak wyżej wspomniałem, poszczególne pozycje w różnych klasach zostały zaopatrzone w numer UN (ONZ). Stosowane są następujące rodzaje pozycji:

1. Pozycje indywidualne dla materiałów lub przedmiotów dobrze zdefiniowanych, w tym materiałów obejmujących szereg izomerów,

2. Pozycje ogólne dla dobrze zdefiniowanej grupy materiałów lub przedmiotów, które nie są pozycjami inaczej nie określone (i.n.o.),

3. Pozycje szczegółowe i.n.o., obejmujące grupę materiałów lub przedmiotów o zdefiniowanych właściwościach chemicznych lub technicznych, inaczej nie określone,

4. Pozycje ogólne i.n.o., obejmujące grupę materiałów lub przedmiotów mających jedną lub więcej właściwości niebezpiecznych, inaczej nie określone.

Materiały niebezpieczne są klasyfikowane na podstawie następującego uszeregowania pierwszeństwa stwarzanego zagrożenia:

1. materiały klasy 7 (z wyjątkiem materiałów promieniotwórczych w sztukach przesyłki wyłączonych, gdzie pierwszeństwo mają inne właściwości niebezpieczne);

2. materiały klasy 1;

3. materiały klasy 2;

4. materiały wybuchowe ciekłe odczulone klasy 3;

5. materiały samoreaktywne i materiały wybuchowe stałe odczulone klasy 4.1;

6. materiały piroforyczne klasy 4.2;

7. materiały klasy 5.2;

8. materiały klasy 6.1 lub klasy 3, które, na podstawie ich toksyczności inhalacyjnej, powinny być zaliczone do I grupy pakowania. Materiały spełniające kryteria klasyfikacyjne klasy 8 i mające toksyczność inhalacyjną dla pyłów i mgieł (LC50) w zakresie I grupy pakowania a toksyczność doustną lub dermalną tylko w zakresie III grupy pakowania lub mniejszą, powinny być kierowane do klasy 8;

9. materiały zakaźne klasy 6.2.

Jeżeli materiały lub przedmioty należące do różnych podklas klasy 1 załadowane są do tej samej jednostki transportowej, całość ładunku powinna być traktowana tak, jakby należał on do najniebezpieczniejszej z tych podklas (według następującego porządku: 1.1, 1.5, 1.2, 1.3, 1.6, 1.4).
Jeżeli materiały sklasyfikowane jako 1.5D przewożone są w tej samej jednostce transportowej z materiałami lub przedmiotami podklasy 1.2, to cały ładunek powinien być traktowany podczas przewozu tak, jakby należał do podklasy 1.1.

Klasy

Materiały niebezpieczne objęte tytułem klasy definiowane są na podstawie ich właściwości do odpowiedniej klasy. Zaklasyfikowanie materiału niebezpiecznego do klasy i do grupy pakowania wykonywane jest na podstawie kryteriów zawartych w podrozdziale 2.2.x.1 przepisów ADR. Przypisanie materiałowi lub przedmiotowi niebezpiecznemu jednego lub kilku zagrożeń dodatkowych dokonuje się na podstawie kryteriów klasy lub klas odpowiadających tym zagrożeniom, wymienionym odpowiednio w przepisach ADR. Poniżej podaję definicje i klasyfikacje wszystkich 13 klas materiałów niebezpiecznych w podziale na 9 grup.

1. Materiały wybuchowe

Grupa ta zawiera materiały wybuchowe i pirotechniczne wyszczególnione w 1 klasie i 6 podklasach.

Klasa 1 : Materiały i przedmioty wybuchowe

Materiały wybuchowe: materiały stałe lub ciekłe (lub mieszaniny materiałów) mogące wydzielać w wyniku reakcji chemicznej gazy o takiej temperaturze i ciśnieniu i z taką szybkością, że mogą powodować zniszczenia w otaczającym środowisku.
Materiały pirotechniczne: materiały lub mieszaniny materiałów przewidziane do wytwarzania efektów cieplnych, świetlnych, dźwiękowych, gazu lub dymu lub kombinacji tych efektów w wyniku bezdetonacyjnej, samopodtrzymującej się egzotermicznej reakcji chemicznej.

Podklasa 1.1
Materiały i przedmioty, które stwarzają zagrożenie wybuchem masowym.

Podklasa 1.2
Materiały i przedmioty, które stwarzają zagrożenie rozrzutem, ale nie wybuchem masowym.

Podklasa 1.3
Materiały i przedmioty stwarzające zagrożenie pożarem i małe zagrożenie wybuchem lub rozrzutem lub oba te zagrożenia, ale które nie stwarzają zagrożenia wybuchem masowym.

Podklasa 1.4
Materiały i przedmioty, które stwarzają tylko małe zagrożenie w przypadku zapalenia lub zainicjowania podczas przewozu.

Podklasa 1.5
Materiały bardzo mało wrażliwe stwarzające zagrożenie wybuchem masowym, które są na tyle niewrażliwe, że istnieje małe prawdopodobieństwo ich zainicjowania lub przejścia od palenia do detonacji w normalnych warunkach przewozu.

Podklasa 1.6
Przedmioty skrajnie niewrażliwe, które nie stwarzają zagrożenia wybuchem masowym.

2. Gazy

Klasyfikacja gazów obejmuje czyste gazy, mieszaniny gazów, mieszaniny jednego lub więcej gazów z jednym lub więcej innymi materiałami i przedmiotami zawierającymi takie materiały.

Gazami są materiały, które:

1. w temperaturze 50° C mają prężność par większą niż 300 kPa (3 bary); lub

2. są całkowicie w stanie gazowym w temperaturze 20° C pod ciśnieniem normalnym 101,3 kPa.

Klasa 2: Gazy

Materiały i przedmioty klasy 2 zaklasyfikowane do różnych pozycji pod 2.2.2.3, zaliczone są do jednej z następujących grup zgodnie z ich właściwościami niebezpiecznymi:

A duszące
O utleniające
F palne
T trujące
TF trujące, palne
TC trujące, żrące
TO trujące, utleniające
TFC trujące, palne, żrące
TOC trujące, utleniające, żrące

W Modelowych Przepisach ONZ, w Kodeksie IMDG oraz w Instrukcjach Technicznych ICAO dotyczących bezpiecznego transportu towarów niebezpiecznych drogą lotniczą, gazy zaliczane są, na podstawie zagrożenia dominującego, do jednej z trzech następujących podklas:

podklasa 2.1: gazy palne (odpowiadające grupom oznaczonym literą F);

podklasa 2.2: gazy niepalne, nietrujące (odpowiadające grupom oznaczonym literami A lub O);

podklasa 2.3: gazy trujące (odpowiadające grupom oznaczonym literą T, tzn. T, TF, TC,TO, TFC i TOC).

3. Materiały ciekłe zapalne

Klasa 3: Materiały ciekłe zapalne

Klasa 3 obejmuje materiały i przedmioty zawierające materiały tej klasy, które:

- są ciekłe zgodnie z kryterium podanym pod literą (a) w definicji "materiału ciekłego" w rozdziale 1.2.1;

- w temperaturze 50° C mają prężność par nie większą niż 300 kPa (3 bary) i nie są całkowicie w stanie gazowym w temperaturze 20° C i pod ciśnieniem normalnym 101,3 kPa; oraz

- mają temperaturę zapłonu nie wyższą niż 61° C (patrz rozdział 2.3.2 dotyczący odpowiedniego badania).

Klasa 3 obejmuje również materiały ciekłe oraz stopione materiały stałe o temperaturze zapłonu wyższej niż 61* C, które są przewożone lub dostarczone do przewozu w stanie podgrzanym do temperatury równej lub wyższej niż ich temperatura zapłonu. Materiały takie klasyfikowane są do UN 3256.

Klasa 3 obejmuje również materiały wybuchowe ciekłe odczulone. Materiały wybuchowe ciekłe odczulone są to materiały wybuchowe, które są rozpuszczone lub zawieszone w wodzie lub innych materiałach ciekłych w celu utworzenia homogenicznej ciekłej mieszaniny o zredukowanych właściwościach wybuchowych. Takie pozycje mają w tabeli A w dziale 3.2 numery: UN 1204, 2059, 3064 i 3343.

4. Materiały stałe zapalne

W tej grupie wyszczególniono 3 klasy:

Klasa 4.1: Materiały stałe zapalne, materiały samoreaktywne i materiały wybuchowe stałe odczulone

Klasa 4.1 obejmuje materiały i przedmioty zapalne, materiały wybuchowe odczulone, które są stałe zgodnie z kryterium podanym pod literą (a) w definicji "materiału stałego" w rozdziale 1.2.1 oraz materiały samoreaktywne ciekłe lub stałe.

Do klasy 4.1 należą następujące grupy:

- łatwo zapalne materiały stałe i przedmioty (patrz 2.2.41.1.3 do 2.2.41.1.8);

- materiały samoreaktywne stałe lub ciekłe (patrz 2.2.41.1.9 do 2.2.41.1.17);

- materiały wybuchowe stałe odczulone (patrz 2.2.41.1.18).

Klasa 4.2: Materiały samozapalne

Klasa 4.2 obejmuje:

- Materiały piroforyczne, wraz z mieszaninami i roztworami (ciekłymi lub stałymi), które w zetknięciu z powietrzem, nawet w małych ilościach, zapalają się w ciągu 5 minut. Spośród materiałów klasy 4.2 są one najbardziej podatne na samozapalenie; oraz

- Materiały i przedmioty samonagrzewające się, wraz z mieszaninami i roztworami, które w zetknięciu z powietrzem, bez dostarczenia energii z zewnątrz, są podatne na samonagrzewanie. Materiały te mogą ulegać zapaleniu tylko w dużych ilościach (wiele kilogramów) i po upływie długiego czasu (godzin lub dni).

Klasa 4.3: Materiały wytwarzające w zetknięciu z wodą gazy palne

Klasa 4.3 obejmuje materiały, które reagując z wodą wydzielają gazy palne mogące tworzyć z powietrzem mieszaniny wybuchowe, oraz przedmioty zawierające takie materiały.

5. Materiały utleniające i nadtlenki organiczne

W tej grupie wyszczególniono 2 klasy:

Klasa 5.1: Materiały utleniające

Klasa 5.1 obejmuje materiały, które same nie zawsze są palne, mogą jednak wskutek wydzielania tlenu powodować zapalenie lub podtrzymywanie palenia innego materiału, oraz przedmioty zawierające takie materiały.

Klasa 5.2: Nadtlenki organiczne

Klasa 5.2 obejmuje nadtlenki organiczne i formulacje nadtlenków organicznych.

Materiały klasy 5.2 dzielą się następująco:

P1 Nadtlenki organiczne, bez temperatury kontrolowanej

P2 Nadtlenki organiczne, temperatura kontrolowana.

Nadtlenki organiczne podatne są na rozkład egzotermiczny w normalnej lub podwyższonej temperaturze. Rozkład może być inicjowany przez: ciepło, kontakt z zanieczyszczeniami (np. kwasami, związkami metali ciężkich, aminami), tarcie lub uderzenie. Szybkość rozkładu wzrasta wraz z temperaturą i jest zróżnicowana w zależności od formulacji nadtlenku organicznego. W wyniku rozkładu mogą wydzielać się szkodliwe lub palne gazy albo pary.

6. Substancje toksyczne i zakaźne

W tej grupie wyróżniono 2 klasy:

Klasa 6.1 Materiały trujące

Klasa 6.1 obejmuje materiały, które są znane z doświadczenia lub które z punktu widzenia badań na zwierzętach można uznać, że w odpowiednio małych ilościach są zdolne podczas jednorazowego lub krótkotrwałego działania do spowodowania uszczerbku na zdrowiu człowieka, lub jego śmierci wskutek wdychania, przenikania przez skórę lub połknięcia.

Klasa 6.2 Materiały zakaźne

Klasa 6.2 obejmuje materiały zakaźne. Są one znane lub w uzasadniony sposób podejrzewane, że zawierają patogeny. Patogeny definiowane są jako drobnoustroje (włącznie z bakteriami, wirusami, riketsjami, pasożytami i grzybami) lub drobnoustroje rekombinowane (hybrydy lub mutanty), o których wiadomo lub są w uzasadniony sposób podejrzane, że wywołują choroby zakaźne u ludzi lub zwierząt. Dla potrzeb niniejszej klasy, wirusy, drobnoustroje, jak również przedmioty skażone nimi, powinny być uważane za materiały tej klasy.

7. Materiały promieniotwórcze

Materiał promieniotwórczy oznacza każdy materiał zawierający izotopy promieniotwórcze, w którym zarówno stężenie promieniotwórcze jak i całkowita aktywność w przesyłce przekraczają wartości określone pod 2.2.7.7.2.1 do 2.2.7.7.2.6 przepisów ADR.

Klasa 7: Materiały promieniotwórcze

W rozumieniu ADR następujące materiały promieniotwórcze nie należą do klasy 7:

1. materiały promieniotwórcze, które stanowią integralną część środka transportu;

2. materiały promieniotwórcze przemieszczane na terenie zakładu, gdzie podlegają one odpowiednim, obwiązującym tam przepisom bezpieczeństwa, jeżeli przemieszczanie ich nie dotyczy dróg publicznych i kolejowych;

3. materiały promieniotwórcze wszczepione lub wprowadzone do organizmu człowieka lub żywego zwierzęcia, w celach diagnostycznych lub leczniczych;

4. materiały promieniotwórcze znajdujące się w wyrobach powszechnego użytku, dopuszczonych do stosowania przez organ nadzoru, po ich sprzedaży końcowemu użytkownikowi;

5. materiały naturalne i rudy zawierające naturalnie występujące izotopy promieniotwórcze, które nie są przeznaczone do przetwarzania w celu wykorzystywania tych izotopów, pod warunkiem, że stężenie promieniotwórcze materiału nie przekracza dziesięciokrotnie wartości określonej pod 2.2.7.7.2.

Sztuki przesyłki i opakowania zbiorcze powinny być zaliczone do jednej z kategorii: I-BIAŁEJ, II-ŻÓŁTEJ lub III-ŻÓŁTEJ, zgodnie z warunkami określonymi w tabeli 2.2.7.8.4 i z następującymi wymaganiami:

1. dla określenia kategorii sztuki przesyłki lub opakowania zbiorczego, powinien być uwzględniony zarówno wskaźnik transportowy (TI) jak i poziom promieniowania na powierzchni. Jeżeli wskaźnik transportowy odpowiada warunkom jednej kategorii, a poziom promieniowania na powierzchni odpowiada warunkom innej kategorii, to sztuka przesyłki lub opakowanie zbiorcze powinny być zakwalifikowane do wyższej kategorii. W tym przypadku kategorię I-BIAŁĄ uważa się za najniższą;

2. wskaźnik transportowy powinien być określony zgodnie z procedurą podaną pod 2.2.7.6.1.1 i 2.2.7.6.1.2;

3. jeżeli poziom promieniowania na powierzchni jest większy niż 2 mSv/h, to sztuka przesyłki lub opakowanie zbiorcze powinno być przewożone na warunkach używania wyłącznego, z uwzględnieniem wymagań podanych pod 7.5.11, CV33(3.5) (a);

4. sztuka przesyłki przewożona w warunkach specjalnych powinna być zaliczona do kategorii III-ŻÓŁTEJ;

5. opakowanie zbiorcze, zawierające przesyłki przewożone w specjalnych warunkach, powinno być zaliczone do kategorii III-ŻÓŁTEJ.

Kategoria I BIAŁA
Przesyłki o wartości Wskaźnika Transportowego (TI) = 0 i o maksymalnym poziomie promieniowania nie większym niż 0,005 mSv/h.

Kategoria II ŻÓŁTA
Przesyłki o wartości Wskaźnika Transportowego (TI) wyższym niż 0 lecz nie większym od 1 i o maksymalnym poziomie promieniowania wyższym od 0,005 mSv/h lecz nie większym niż 0,5 mSv/h.

Kategoria III ŻÓŁTA
Przesyłki o wartości Wskaźnika Transportowego (TI) wyższym niż 1 lecz nie większym od 10 i o maksymalnym poziomie promieniowania wyższym od 0,5 mSv/h lecz nie większym niż 2 mSv/h.

Kategoria III ŻÓŁTA (przewożone na warunkach używania wyłącznego)
Przesyłki o wartości Wskaźnika Transportowego (TI) większej od 10 i o maksymalnym poziomie promieniowania wyższym od 2 mSv/h lecz nie większym niż 10 mSv/h

8. Materiały żrące

Materiały i przedmioty które atakują tkankę nabłonkową skóry lub błony śluzowej, oraz materiały, które w razie wycieku mogą uszkodzić lub zniszczyć inne towary lub środki transportu.

Klasa 8: Materiały żrące

Klasa 8 obejmuje materiały i przedmioty zawierające materiały niniejszej klasy, które wskutek działania chemicznego atakują tkankę nabłonkową skóry lub błony śluzowej, jeśli wejdą z nią w kontakt, oraz materiały, które w razie wycieku mogą uszkodzić lub zniszczyć inne towary lub środki transportu, a także mogą powodować inne zagrożenia. Tytuł niniejszej klasy obejmuje również materiały, które tworzą żrącą ciecz tylko w obecności wody, lub które wydzielają żrące pary lub mgły wobec naturalnej wilgoci powietrza.

9. Różne materiały i przedmioty niebezpieczne

Są to materiały i przedmioty, które podczas przewozu stwarzają zagrożenie inne niż materiały określone w pozostałych klasach.

Klasa 9: Różne materiały i przedmioty niebezpieczne

Materiały i przedmioty klasy 9 dzielą się następująco:

M1 Materiały, które wdychane w postaci drobnego pyłu, mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia
M2 Materiały i przyrządy, które w razie pożaru mogą tworzyć dioksyny
M3 Materiały wydzielające pary zapalne
M4 Akumulatory litowe
M5 Przedmioty ratownicze
M6-M8 Materiały zagrażające środowisku
M9-M10 Materiały o podwyższonej temperaturze
M11 Inne materiały stwarzające zagrożenie podczas przewozu, ale nie odpowiadające definicjom innych klas