Wykład nr 7 21.11.2013
Temat: Przedsiębiorstwo, jako organizacja gospodarcza.
Istota i funkcje przedsiębiorstwa.
Rodzaje przedsiębiorstw.
Formy prawno-organizacyjne przedsiębiorstw.
Formy ugrupowań gospodarczych.
a) koncentracyjne.
b) kooperacyjne.
1. Istota i funkcje przedsiębiorstwa
Przedsiębiorstwo to podmiot gospodarujący prowadzący działalność produkcyjną lub usługową na własny rachunek i w celu osiągnięcia korzyści.
Nie wszystkie podmioty gospodarujące są przedsiębiorstwami. Są pewne podmioty, które prowadzą działalność gospodarczą, ale ich głównym celem nie jest zysk a inne cele.
Są tzw. organizacje „non profit”. Mogą osiągać zysk, ale to nie jest ich głównym celem. Są to różnego rodzaju fundacje, ale także instytucje np. szpital, żłobek, uczelnia.Przedsiębiorstwa to są organizacje działające dla zysku, dla celów komercyjnych. Ten zysk może być różnie rozumiany. W krótkim okresie lub w długim okresie. Wtedy to będzie inna strategia działania. To jest jedna z podstawowych cech tych przedsiębiorstw
Przedsiębiorstwa są z definicji samodzielnie decyzyjne, czyli są podmiotami autonomicznymi.
A niektóre z nich posiadają jeszcze dodatkowo tzw. osobowość prawną, tj. zdolność do podejmowania zdolności prawnych w sensie, jako przedsiębiorstwo, np. zawieranie umów, branie kredytów.
Są samodzielne ekonomicznie, czyli pokrywają wydatki związane z działalnością z własnych przychodów. Inaczej- są samofinansujące się a niedotowane.
Niekiedy samodzielność decyzyjna i ekonomiczna przedsiębiorstw jest ograniczona, kiedy przedsiębiorstwo łączy się z innym przedsiębiorstwami i tworzy inne ugrupowania.
Funkcje przedsiębiorstw :
a) wewnętrzne przedsiębiorstwa zależą one od specyfiki tego przedsiębiorstwa, np. w przedsiębiorstwie produkcyjnym jest to funkcja produkcyjna, ale też handlowa, finansowa, personalne, funkcje badawczo-rozwojowe.b) funkcje zewnętrzne, jakie przedsiębiorstwo spełnia wobec gospodarki- każde przedsiębiorstwo spełnia funkcję podażową, ale też funkcję popytową, bo każde przedsiębiorstwo kupuje, zatrudnia ludzi oraz funkcja społeczna. W przedsiębiorstwach ludzie się samorealizują, czyli pełnią różne funkcje, role.
Każde przedsiębiorstwo wymaga kierowania, zarządzania majątkiem, działalnością i kierownictwo może być jednoosobowe głównie w małych firmach, ale też wieloosobowe, może to być tzw. zarząd.
Cechą współczesnych dużych firm, przedsiębiorstw jest rozdzielenie tzw. funkcji własności od funkcji zarządzania, tzn. że tak naprawdę zarządzają niekoniecznie właściciele, tylko zarządzają nimi menagerowie.
Istotną cechą menagera jest przedsiębiorczość- to oznacza łączyć umiejętność z jednej strony operatywnego zarządzania w krótkim okresie, po drugie łączyć to z tzw. strategicznym zarządzaniem, czyli wyznaczania kierunków działania i podejmowania ryzyka związanego ze zmianami, innowacjami.
2. Rodzaje przedsiębiorstw.
Przedsiębiorstwa dzielimy:
Z punktu widzenia na formę własności :
- przedsiębiorstwa prywatne
- przedsiębiorstwa komunalne
- przedsiębiorstwa państwowe
Współcześnie z tego punktu widzenia rozróżnia się tzw. sektor publiczny i prywatny.
Sektor publiczny- zalicza się podmioty, w tym przedsiębiorstwa państwowe, komunalne
( będące własnością lokalnej społeczności), oraz przedsiębiorstwa o własności mieszanej, tj. takie gdzie przeważa własność państwowa lub komunalna.Sektor prywatny- zalicza się wszystkie przedsiębiorstwa prywatne, w tym różnego typu spółki, a także spółdzielnie ( są tzw. prywatną własnością grupową) a także przedsiębiorstwa o własności mieszanej, ale z przewagą własności prywatnej.
Ze względu na cel działania
Większość to są przedsiębiorstwa komercyjne, czyli działające dla zysku. Po drugie są przedsiębiorstwa użyteczności publicznej, gdzie zysk jest drugoplanowy. Najważniejsze jest pokrycie kosztów, np. PKP, telewizja publiczna, komunikacja miejska, wodociągi.
Ze względu na rodzaj działalności
Np. przemysłowe, budowlane, transportowe, usługowe, itd.
Obowiązuje w tym zakresie tzw. polska klasyfikacja działalności (PKD), która obecnie wzoruje się na europejskiej klasyfikacji działalności, w której występują sekcje, np. rolnictwo, leśnictwo.
W zależności od wielkości :
- przedsiębiorstwa małe
- przedsiębiorstwa średnie
- przedsiębiorstwa duże
Kryteria podziału w UE są jednolite i do małych zalicza się takie, które zatrudniają mniej niż 50 osób, w których obroty wynoszą nie więcej niż 10 milionów euro. W ramach tych małych wyróżnia się tzw. sektor mikro przedsiębiorstw, tzw. takie gdzie zatrudniają mniej niż 10 osób i których roczne obroty są nie większe od 2 milionów euro.
Rozróżnia się średnie przedsiębiorstwa, tj. takie, które zatrudniają od 50 do 249 pracowników i których roczne obroty wynoszą od 10 do 50 milionów euro.
Duże przedsiębiorstwa to są takie, które zatrudniają 250 lub więcej pracowników i których dochody wynoszą więcej niż 50 milionów euro.
W UE wyróżnia się sektor małych i średnich przedsiębiorstw, którego rozwój jest wspierany, przez różnego rodzaju instrumenty, w tym finansowe. Z ostatnim podziałem związany jest inny problem, zarówno małe jak i duże przedsiębiorstwa mają swoje określone cechy, które powodują, że te firmy są lepiej lub gorzej przystosowane do działania w pewnych dziedzinach, czy branżach.
W przeszłości istniały na ten temat pewne mody, np. do lat 80-tych dominowało przekonanie, że głównie duże firmy są efektywne i skuteczne. Szczególnie istotny jest tzw. efekt dużej skali działania-masowej produkcji.
Od lat 80-tych,a u nas 90-tych znów zaczęło dominować przekonanie, że głównie małe firmy są elastyczne, skuteczne i efektywne.
Prawda jest bardziej złożona. Każdy z tych rodzajów firm ma swoje cechy.
Zalety dużych firm to :
możliwość produkowania po niższych kosztach jednostkowych, czyli w przeliczeniu na jednostkę produktu, z uwagi na rozłożenie się tzw. kosztów stałych związanych z technologią, aparaturą, postępem technicyzm.
posiadają one kapitał na własną działalność badawczo-rozwojową i oryginalny postęp techniczny. Mogą rozwijać produkt, technologie.
mają one środki finansowe na działalność marketingową, która współcześnie jest warunkiem zaistnienia na rynku produktu, np. szczoteczki do zębów, pasty do zębów, przyprawy do potraw.
Wady dużych firm:
są mniej elastyczne, ale w dostosowywaniu się do zmiennych(ze względu na modę) i zindywidualizowanych potrzeb (zielona ściana w groszki).
są one zbiurokratyzowane i mają duże koszty zarządu, czyli mają ileś kierowników, ileś sekretarek, samochodów.
są sztywne w podejmowani decyzji- informacje z rynku musi przejść prze ileś ogniw, aby doszła do ogniwa decyzyjnego.
Zalety małych firm :
elastyczność , są bardziej elastyczne w dostosowaniu się do potrzeb.
mogą być innowacyjne, nawet bardziej niż duże, wtedy, kiedy ta innowacyjność zależy od ludzi od ich pomysłowości i zaangażowania a nie zależy od kapitału.
koszty zarządu biurokracji są relatywnie małe.
Wady małych firm:
z reguły mają one wyższe koszty jednostkowe, bo nie mają efektu masowej produkcji.
nie mają środków na działalność badawczo-rozwojową. Ma charakter naśladowczy.
nie mają środków na marketing.
Są takie dziedziny, gdzie głównie duże firmy mają szanse, np. lotnictwo.
Małe i średnie firmy mają szanse w usługach. W raz z rozwojem gospodarczym rosną dochody i przy wyborze produktów coraz mniejszą rolę odgrywa taniość, czyli cena, a coraz większą rolę odgrywa zróżnicowanie produktu i dostosowanie do potrzeb. A w związku z tym istotna staje się krótka seria. Stąd wzrasta pole na działania tych małych i średnich firm.
Duże firmy starają się uelastycznić swoje działanie i zmieniają strukturę działalności.
3. Formy prawno-organizacyjne przedsiębiorstw.
Są trzy podstawowe formy :
Przedsiębiorstwa indywidulane
To takie gdzie właścicielem jest jedna osoba, na której spoczywa pełna odpowiedzialność za działanie firmy. Odpowiada również własnym majątkiem osobistym. Są to z reguły małe firmy, ale są wyjątki. Mają wady i zalety małych firm. Takie firmy stosunkowo łatwo jest powołać, ale trudniej jest utrzymać taką firmę na rynku, z uwagi na wady. Stąd prawidłowością jest, że tego typu firm powstaje bardzo dużo, ale również prawie 50 % bankrutuje w pierwszym roku od powołania. A w drugim roku o 30-50%. Rozwój tego typu firmy jest bardzo istotny dla gospodarki, bo tworzą miejsca pracy.
Spółki
To jest taka forma gdzie z założenia jest więcej niż jeden właściciel.
Główne zalety spółek to :
1.pozwalają na większe zgromadzenie większego kapitału.
2. możliwość ograniczania ryzyka. Przy bardzo dużych przedsięwzięciach, gdzie jest bardzo duże ryzyko, jeżeli jest bardzo dużo właścicieli i każdy z nich ryzykuje tylko cząsteczkę swojego majątku a nie całym majątkiem możliwe jest zorganizowanie tego przedsięwzięcia, tylko dlatego że ryzykuje tylko małym majątkiem.
Rozróżnia się dwie podstawowe grupy spółek :
a) osobowe – to takie gdzie w łączeniu się podstawowe znaczenie mają osoby, zawód, względnie kontakty osobiste. Rozróżnia się tu trzy rodzaje spółek :
- cywilną (zwykłą), taką, którą się rejestruje w odpowiednim urzędzie, ale w przypadku, której wspólnicy, jeżeli nie postanowią inaczej to w równym stopniu zarządzają i odpowiadają za firmę pełnym swoim majątkiem.
- jawna, którą rejestruje się w specjalnym rejestrze sądowym, co wiążę się z większymi kosztami.
- komandytowa- występują dwa rodzaje wspólników, tzw. jawni – komandytariusze, którzy zarządzają, ale i w pełni odpowiadają za spółkę, drudzy wspólnicy nie jawni – komplementariusze to są ci, którzy w zamian za dodatkowy udział w kapitale mają prawo do podziału zysków. Nie mają prawa zarządzania i nie w pełni odpowiadają, czyli tylko swoim udziałem.
Główną cechą spółek osobnych jest to, że występuje w nich pełna odpowiedzialność majątkowa, czyli tez majątkiem osobistym, ale z wyjątkiem tych wspólników niejawnych. Druga cecha- występuje tutaj tylko jednorazowe opodatkowanie podatkiem dochodowym zysków. Płacą go wspólnicy od własnych dochodów.
b) kapitałowe
- zoo- są przystosowane do mniejszych przedsiębiorstw, bo skład własnościowy musi być zawsze znany, ustalony, nie może być anonimowy. Spółki te nie mogą zwiększać swojego majątku poprzez emisję publiczną akcji. Często ograniczona jest zbywalność swojego udziału. Zarządzanie w tych spółkach dokonuje się poprzez wybór zarządu większością głosów. Tzw. Rada Nadzorcza tylko dotyczy spółek bardzo dużych. Tam gdzie jest więcej niż 50 współwłaścicieli.
- akcyjne to takie, gdzie jest anonimowy kapitał akcjonariuszy. Zarządza tymi spółkami wybieralny zarząd, a także Rada Nadzorcza. Praktyczne znaczenie w tych spółkach ma tzw. pakiet kontrolny akcji, czyli to jest największa pula akcji zgormadzona w jednym ręku. Taki pewny pakiet kontrolny musi wynosić 50 % + jedna akcja. W praktyce ten pakiet kontrolny dający władzę może być mniejszy, ale pod warunkiem, że nikt nie ma więcej w jednym ręku.
Spółki kapitałowe mają osobowość prawną, w związku z tym są opodatkowane podatkiem dochodowym, jako podmioty prawne. A dodatkowo wspólnicy po podziale zysku płacą podatek dochodowy od swoich dochodów. Występuje tu podwójne opodatkowanie części dochodów. Pozytywną cechą jest to, że występuje w obu tych formach występuje ograniczona odpowiedzialność majątkowa. Opowiada się tylko majątkiem spółki.
Spółdzielnie
Jak forma są bardzo zbliżone do spółek kapitałowych, bo:
1) mają ograniczoną odpowiedzialność majątkową
2) mają swoją osobowość prawną
Różnice to jest to, że każdy członek spółdzielni niezależnie od wkładu kapitałowego dysponuje tylko jednym głosem. Przy powoływaniu spółdzielni bardzo istotny jest cel działania poza komercyjnego.
Rozróżnia się :
spółdzielnie użytkowników, np. spółdzielnie mieszkaniowe,
Spółdzielnie producentów, np. spółdzielnie mleczarskie,
Spółdzielnie kojarzą się z socjalizmem. Powstawały w pierwszej połowie XX w. w Anglii, żeby uniknąć wysokich marż handlowych.