Wykład nr. 5 07.11.2013
Temat: Rynki finansowe.
Rynek pieniądza.
a) Istota i funkcje pieniądza
b) Ewolucja form pieniądza oraz systemów pieniężnych
c) Czynniki wpływające na wartość pieniądzad) System bankowy- rodzaje banków i ich funkcje, kredyty i oprocentowanie
Rynek kapitałowy.
Istota i funkcje
Rodzaje papierów wartościowych
Rynek pierwotny i wtórny
Podmioty na tym rynku
Ryzyko na tym rynku i sposoby jego ograniczania
Formy lokaty pośredniej kapitału i ich ocena.
1.Rynek pieniądza
a) Istota i funkcje pieniądza
Pieniądz to jest inaczej środek wymiany, albo powszechny ekwiwalent.
To prawnie uznany i powszechnie akceptowany środek płatniczy.
Pieniądz współczesny jest symbolem wartość tzn. sam w sobie nie musi posiadać jakiejś istotnej wartości. Pieniądz powstał bardzo dawno.
Funkcje pieniądza
służy do mierzenia wartości i pełni tą funkcję idealnie tzn. nie potrzeba mieć pieniądza, ale wystarczy znać jego wartość, żeby mierzyć wartość jakiś dóbr,
służy do wymiany, np. w handlu,
pełni funkcję płatniczą, tzn. również służy do płatności jednostronnych, np. mandat, darowizna,
służy jako środek tezauryzacji czyli środek gromadzenia wartości;
współczesne pieniądze w małym stopniu nadają się do gromadzenia w długich okresach,
niektóre pieniądze (waluty) pełnią rolę pieniądza światowego i są to przede wszystkim waluty wymienialne, cieszące się dużą wiarygodnością; waluty te zastąpiły złoto.
Współcześnie istnieją dwa rodzaje pieniądza, które mają takie samo znaczenie i funkcje:
pieniądz gotówkowy- realnie możemy schować do portfela.
pieniądz bezgotówkowy (bankowy, kredytowy, żyrowy)- istnieje, dzięki zapisom na kontach bankowych.
Kiedy pieniądz właściwy źle spełnia swoje funkcje np. z uwagi na bardzo dużą inflację to pojawiają się substytuty pieniądza i ucieczka od pieniądza właściwego. Tymi substytutami są takie dobra, które charakteryzują się dużą płynnością, tzn. łatwo je sprzedać.
b) Ewolucja form pieniądza oraz systemów pieniężnych
Pieniądz jest efektem rozwoju cywilizacji ludzkiej i zmieniał i zmienia się wraz z rozwojem tej cywilizacji. Zmieniają się nie tylko formy, ale także systemy pieniężne tzn. zasady jego funkcjonowania w społeczeństwie.
Pierwszy etap w rozwoju ludzkości to jest wymiana towar za towar.
Pierwszy pieniądz- pieniądz towarowy- gdzie jakiś towar zaczyna funkcjonować, jako powszechny ekwiwalent. Zaczyna pełnić rolę pośrednika wymiany. Niekiedy były to produkty użyteczne, np. sól. Ale także towary symboliczne, np. muszelki. Zawsze były to towary rzadkie, trudno dostępne.
Kiedy funkcje pieniądza przejmują kruszce metali z uwagi na trwałość i właściwości fizyko-chemiczne.
Pojawienie się pełnowartościowego pieniądza monetarnego, zaczęto bić monety, które miały gwarantować, że mamy do czynienia z określonym kruszcem i wagę tego kruszcu. Były one z wizerunkiem władców.
Pierwsze monety podobno były wybite przez króla Krezusa w Ligii.
Regale mennicze-prawo bicia monet.
Pojawienie się niepełnowartościowego pieniądza monetarnego, tzn. występuje tutaj już rozbieżność między nominałem monet a ich rzeczywistą wartością. Tego typu pieniądz pojawił się w wyniku działalności tych władców, którzy mieli prawo do bicia monet. W Polsce okres takiego funkcjonowania jest w okres Kopernika stąd prawo Greshama- Kopernika -Prawo to informowało, że kiedy funkcjonują dwa rodzaje pieniądza, pieniądz lepszy, czyli cięższy zawierający więcej kruszcu i gorszy lżejszy to wówczas pieniądz gorszy wypiera z obiegu pieniądz lepszy i w obiegu pozostaje ten gorszy.
Pojawiają się banknoty. Początkowo był wydawane przez banki. Ten pieniądz się upowszechnił pod koniec XVII w. I wtedy prawo do jego emisji przejęło państwo. W drugiej połowie XX pojawił się „plastikowy pieniądz”-karty płatnicze.
Rewolucje systemów pieniężnych
System pieniężny jest to jednolite w danym kraju zasady funkcjonowania pieniądza określające np. nazwę pieniądza głównego i zdawkowego, ilość i zasady jego emisji itp.
Tego typu jednolite zasady w Europie zaczęto kształtować dopiero w XVIII w.
Początkowo był to system pieniądza kruszcowego (głównie złota i srebra) a z czasem już tylko głównie złota. System ten polegał na tym, że można było emitować taką ilość pieniądza w formie banknotów czy monet, na którą było pokrycie w złocie. Każdy obywatel mógł w banku wymienić banknoty czy inne pieniądze na złote monety. W XIX w szybki rozwój przemysłu spowodował, że produktów na rynku przybywało w bardzo dużym tempie, a złota znacznie wolniej.
Stąd od drugiej połowy XIX w ma miejsce tzw. niepełny system pieniądza złotego. Nie ma już pełnego pokrycia w złocie, ale wymienialność zostaje zachowana. Taka sytuacja trwa do wybuchu I wojny światowej.
W tzw. okresie międzywojennym istnieje system pieniądza złotego sztabowo- dewizowego. Tzn. nie ma już wymienialność na złoto dla przeciętnego człowieka a jedynie w relacjach między rządowych. Z czasem złoto zostaje zastąpione dewizami. Dewizy to są inaczej papiery wartościowe, tj. dokumenty, w których podmiot z jednego kraju zobowiązuje się do uregulowania określonych należności w stosunku do podmiotu z innego kraju, np. weksle.
Po II wojnie światowej ma miejsce system pieniądza papierowego, tzn. takie, który nie jest powiązany ze złotem. Jego emisja nie zależy od zapasów złota. Nie oznacza to, że wcześniej nie używano banknotów !! Najdłużej jednak wymienialność na złoto po II wojnie światowej zachował dolar amerykański do 1971 roku, chociaż była to wymienialność deklaratywna i tylko w relacjach z innym krajami. Lata 70 są nazywane latami kryzysu walutowego.
c) Czynniki wpływające na wartość pieniądza
Współcześnie wartość pieniądza zależy od relacji między ilością wyemitowanego pieniądza a poziomem rozwoju gospodarczego, tj. ilością produkowanych dóbr i usług. Jeżeli gospodarka się szybko rozwija, produkuje się więcej dóbr i usług a ilości pieniądza byśmy nie zwiększali to wartość pieniądza będzie rosła. Jeżeli mamy stagnację ( z okresu na okres produkcja się nie zmienia, a bardzo duży jest dodruk pieniądza to wartość pieniądza maleje.
Wzór 1
Pieniądz w gospodarce pełni funkcję zbliżoną do krwi. Tak jak krew musi docierać do wszystkich komórek i musi ciągle krążyć. Pieniądz jest w ciągłym obrocie.
d) System bankowy- rodzaje banków i ich funkcje, kredyty i oprocentowanie
Na rynku pieniądza bardzo ważną rolę pełnią banki, które są pośrednikami w obrocie pieniądza. Pieniądz jest tutaj sprzedawany w formie kredytów.
Banki pełnią bardzo ważną rolę, ponieważ umożliwiają koncentrację często drobnych i przejściowo tylko wolnych sum i mogą je przekształcać w środki przeznaczone na cele inwestycyjne.
Współcześnie w poszczególnych krajach banki są wzajemnie powiązane ze sobą i tworzą pewien system, który składa się z :
1) banku centralnego i
2 ) pozostałych banków tzw. banków komercyjnych czyli działających dla zysku.
Bank centralny jego funkcje i instrumenty, którymi się posługuje:
to taki bank, który działa w imieniu państwa i oddziałuje na cały rynek pieniężno-kredytowy.
Jest to bank dla innych banków. W tym banku mogą wziąć kredy banki komercyjne.
To jedyny bank emisyjny tzn .ma monopol w zakresie emisji pieniądza gotówkowego.
Jest to bank, który pełni szereg funkcji w odniesieniu do państwa w tym rządu, np. prowadzi rachunki budżetu państwa, oddziałuje na rynek walutowy, dba o rezerwy walutowe.
Jest to bank, który oddziałuje na inne banki, banki komercyjne i pełni w stosunku do nich funkcje kontrolno- nadzorcze.
Ten bank ma do dyspozycji trzy główne instrumenty:
BC-bank centralny- tzw. Rada Polityki Pieniężnej określa poziom oprocentowania, ale kredytów które mogą zaciągać banki komercyjne w banku centralnym. To oprocentowanie pośrednio wpływa na oprocentowanie ustalane w bankach komercyjnych. To oprocentowanie określane przez Radę Polityki Pieniężnej musi być relatywnie niskie, żeby bankom komercyjnym się opłacało wziąć ten kredyt i udzielać ich dalej.
Jeżeli to oprocentowanie rośnie to dostępność do pieniądza i podaż do pieniądza będzie mniejszy.
I odwrotnie.
Bank centralny ustala tzw. stopę rezerw bankowych, która ma już charakter obligatoryjny w stosunku do banków komercyjnych. Jeżeli ta stopa rezerw rośnie to pieniądz jest mniej dostępny.
Stopa rezerw bankowych ma chronić przed upadłością.
Operacje na otwartym rynku, które polegają na sprzedaży przez bank i banki w imieniu państwa papierów wartościowych takich jak obligacje i bony skarbowe. Są to takie papiery, które się sprzedaje z góry określonym oprocentowaniem i terminem wykupu, np. dwuletnie obligacje.
sprzedaż > wykupu
Jeżeli w danym roku ta sprzedaż papierów wartościowych jest większa niż przypadających na ten rok sum wykupów to na rynku zmniejsza się ilość pieniądza. Jeśli jest przewaga wykupu nad sprzedażą, to te pieniądze idą do ludzi z dodatkiem oprocentowania, czyli zwiększa się ilość pieniądza.