Znaczenie instytucji we współczesnej gospodarce

Współczesne rozumienie instytucji

Stabilny, ceniony i powtarzający się wzór zachowania [Huntington 1968, s. 12]

„Instytucje są wytworzonymi przez ludzi ograniczeniami, które kształtują strukturę ludzkich interakcji” [North2006, s. 554]:

◦Ograniczenia formalne (np. reguły, prawa, konstytucje)

◦Ograniczenia nieformalne (np. konwencje, normy zachowań)

◦Sposoby ich narzucania i egzekwowania

Rozumienie instytucji

Instytucje to określony zestaw formalnych inieformalnych ograniczeń zachowań, procedur oraz norm zachowań, dzięki którym możliwe jest wyznaczenie granic tworzenia i egzekwowania zasad i regulacji, warunkujących relacje pomiędzy jednostkami, grupami i organizacjami

Instytucją nie będą indywidualne przyzwyczajenia i nawyki, choćby miały miejsce podczas wykonywania standardowych procedur operacyjnych

Zagadnienia interesujące współczesnych instytucjonalistów

Zainteresowanie pojęciem instytucji (podejście do instytucji, powstawanie, funkcjonowanie i wpływ instytucji na procesy społeczno-gospodarcze)

Zmiany instytucjonalne (m.in. tempo i charakter zmian, upadek instytucji)

Interakcje instytucji z graczami (organizacjami i jednostkami)

Geneza ekonomii instytucjonalnej

Za założycieli tego nurtu uważa się trzech badaczy: T. Veblena, J. R. Commonsaoraz W. Mitchella

Pierwsze użycie terminu „instytucja” w literaturze ekonomicznej miało miejsce w 1918 r. na konferencji American EconomyReview

W. H. Hamilton wygłosił wówczas referat pt. „The InstitutionalApproachto EconomicTheory”. Argumentował wnim, że w ekonomii należy zwrócić uwagę na znaczenie instytucji

Od tego momentu krótkotrwały rozkwit rozpatrywania zjawisk ekonomicznych w kontekście instytucjonalnym

Współczesne odrodzenie ekonomii instytucjonalnej

Przełom XX i XXI w.

Przyczyny wynikające z praktyki ekonomicznej (reformy ustrojowe w krajach o gospodarkach centralnie zarządzanych, przemiany na rynkach wschodzących, np. wChinach, kryzys finansowy końca pierwszego dziesięciolecia XXI w.)

Zmiany zachodzące w ekonomii głównego nurtu (brak sukcesów ekonomii neoklasycznej i tej wywodzącej się z tradycji keynesowskiej w zakresie eksplantacji ipredykcji zjawisk gospodarczych)

Dwa nurty współczesnej ekonomii instytucjonalnej

Neoinstytucjonalizm, nawiązujący do „starej” ekonomii instytucjonalnej (w kontekście nauki ekonomii –ekonomia neoinstytucjonalna)

Nowy instytucjonalizm (w kontekście nauki ekonomii –nowa ekonomia instytucjonalna nawiązująca do ekonomii neoklasycznej)

Dwa istotne założenia:

◦Znaczenie instytucji dla badań ekonomicznych

◦Wykorzystanie narzędzi ekonomicznych do eksploracji uwarunkowań instytucjonalnych

Umiejscowienie NEI w ekonomii

Cztery poziomy analizy w ramach nauk społecznych zaproponowane przez O. E. Williamsona:

◦Otoczenie społeczne

◦Otoczenie instytucjonalne

◦Instytucje

◦Problemy alokacji zasobów oraz zatrudnienia

Przedmiot zainteresowania NEI

Przedmiotem zainteresowań nowej ekonomii instytucjonalnej są przede wszystkim procesy zachodzące na poziomach 2. i 3

Ten nurt badawczy koncentruje się więc na otoczeniu instytucjonalnym oraz instytucjach zajmujących się procesami współzarządzania

Geneza pojęcia koszty transakcyjne

Arystoteles, A. Smith–koszty transportu ograniczające możliwości prowadzenia handlu oraz różnice w cenach tych samych produktów w różnych krajach

Przełom XIX i XX w.: „tarcie” –przeszkody przy ustalaniu cen między nabywcą a sprzedawcą

Konieczność uwzględnienia „tarcia” w teoriach ekonomicznych doprowadziło do powstawania sformułowania „koszty transakcyjne” [Hardt2009]

Geneza pojęcia koszty transakcyjne

Lata 70. XX w. –powrót do wcześniej niedocenianych, przedwojennych badań R. Coase’a

R. Coasezastanawiał się, dlaczego w gospodarce wolnorynkowej robotnik nie sprzedaje produktów i usług bezpośrednio na rynku, lecz staje się podwładnym zarządzającego przedsiębiorstwem

R. Coasedoszedł do wniosku, że ci ostatni unikają kosztów niektórych negocjacji oraz szacowania cen transakcji. W rezultacie forma organizacyjna, którą jest przedsiębiorstwo, wypiera układ rynkowy. Zarazem rosną jednak koszty funkcjonowania przedsiębiorstwa i odsłaniają się granice jego ekspansji

Teoria kosztów transakcyjnych

Lata 70. XX w. –O. E. Williamson–kontynuator myśli R. Coase’a

Zajmował się m.in. znaczeniem oszczędności oraz form organizacyjnych w procesach kontraktowania

Zauważył on, że osiągnięcie wspomnianych oszczędności jest możliwe dzięki powiązaniu różniących się atrybutami transakcji ze strukturami zarządzania

Teoria kosztów transakcyjnych

Ceny nie dają wystarczających informacji na rynku

W związku z tym pojawia się zainteresowanie instytucjami rynkowymi

Oszczędzania kosztów transakcyjnych jest głównym celem i skutkiem funkcjonowania ekonomicznych instytucji kapitalizmu

Pojawia się zatem różne pośrednie między rynkiem a przedsiębiorstwem formy organizacyjne (np. venture capital, seedcapital, PPP)

Rodzaje kosztów transakcyjnych

Koszty transakcyjne ex ante(koszty projektowania, negocjowania i zabezpieczania umowy), które są związane z rodzajem wytwarzanych dóbr i usług

Koszty transakcyjne ex post(koszty niedostosowania, koszty renegocjacji, koszty założenia i koszty bieżące związane ze strukturami zarządzania rozstrzygającymi spory, koszty składowania zabezpieczającego wykonanie zobowiązań), które mogą być rozumiane jako koszty utworzenia, zarządzania i operowania strukturą [Williamson1998, s. 389-390]

Alternatywne mierniki rozwoju społecznego

Plan prezentacji

Wybrane miary rozwoju społeczno-gospodarczego na poziomie kraju

Wybrane miary rozwoju społeczno-gospodarczego na poziomie jednostek terytorialnych

Inne źródła danych służące ocenie wybranych aspektów dot. rozwoju

Miary rozwoju społeczno-ekonomicznego kraju

Produkt Krajowy Brutto (PKB)

Miara wielkości produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze na terytorium danego kraju

Miara aktywności gospodarczej

Dobry wskaźnik ogólnego kierunku postępu społeczno-gospodarczego

Nie uwzględnia różnych aspektów rozwoju społeczno-gospodarczego (np. z zakresu edukacji i zdrowia)

Inne niż PKB miary rozwoju –przykłady syntetycznych wskaźników

PKB wg PPS: USA, Chiny, Indie, Japonia, Niemcy, Rosja, Brazylia, W. Brytania, Francja

Wskaźnik Szczęśliwej Planety (ang. Happy Planet Index–HPI) –w jakim stopniu ludzkie życie można określić jako szczęśliwe i długie w stosunku do kosztów środowiskowych

Wskaźnik Żyjącej Planety (ang. LivingPlanet Index–LPI) –miara stanu różnorodności biologicznej

Wielowymiarowy Wskaźnik Ubóstwa (ang. TheMultidimensionalPovertyIndex–MPI) –uwzględnia się aspekty związane ze zdrowiem, edukacją oraz standardem życia (jak HDI)

Wskaźnik Rozwoju Społecznego (ang. HumanDevelopment Index, HDI)

Wskaźnik Szczęśliwej Planety

Średnia trzech wskaźników:

◦Subiektywna satysfakcja z życia

◦Oczekiwana długość życia

◦Ślad ekologiczny na osobę

HPI: Kostaryka, Wietnam, Kolumbia, Belize, salwator

Wskaźnik Rozwoju Społecznego (HDI)

Wskaźnik Rozwoju Społecznego jako odpowiedź na niedostatek informacji, które dostarcza PKB

HDI łączy PKB z miarami dot. zdrowia i poziomu edukacji

Za pomocą HDI i pokrewnych wskaźników można mierzyć poziom rozwoju na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym

Wskaźnik Rozwoju Społecznego (HDI)

Miara rozwoju społecznego zaproponowana przez dwóch ekonomistów: Pakistańczyka Mahbubaul Haqaoraz hindusa AmartyaSena

1990 r. –publikacja pierwszego raportu o rozwoju społecznym UNDP

HDI wskazuje wskazując kluczowe kwestie, które powinny być wspierane przez państwo: warunki życia, poziom edukacji oraz zdrowie obywateli

Wskaźnik Rozwoju Społecznego (HDI)

Pomiar trzech istotnych elementów życia odzwierciedlających rozwój społeczny:

◦Długości życia (zdrowie),

◦Wiedzy (edukacja)

◦Standardu godnego życia (poziom dochodu –zamożności)

Od 1990 r. indeks modyfikowany, ale podstawy pozostały bez zmian

Wskaźnik Rozwoju Społecznego (HDI)

Wskaźniki tworzące indeks HDI:

◦Oczekiwana długość życia w momencie urodzenia

◦Wskaźnik edukacji:

średnia liczba lat edukacji odbytej przez osoby w wieku 25 lat i starsze

oczekiwana liczba lat edukacji dla 5-letnich dzieci rozpoczynających proces kształcenia

◦Dochód narodowy na 1 mieszkańca w USD według parytetu siły nabywczej (PPP $)

Wskaźnik Rozwoju Społecznego (HDI)

Obliczanie HDI:

◦Średnia geometryczna trzech tworzących go wskaźników

◦𝐻𝐷𝐼=pierw 3 st (𝐿𝐸𝐼∗𝐸𝐼∗𝐼𝐼)

4 grupy krajów:

◦Bardzo wysoki poziom rozwoju społecznego

◦Wysoki poziom rozwoju społecznego

◦Przeciętny poziom rozwoju społecznego

◦Niski poziom rozwoju społecznego

Norwegia, Australia, USA, Holandia, Niemcy

Mierniki rozwoju na poziomie terytorialnym

Omawiane wcześniej wskaźniki (za wyjątkiem PKB) nie odnoszą się do rozwoju na poziomie regionalnym i lokalnym

Miary rozwoju jednostek terytorialnych

Wskaźnik na poziomie regionalnym i lokalnym

Wskaźnik Lokalnego Rozwoju Społecznego (LHDI)

Ang. LocalHuman Development Index –wskaźnik wykorzystywany do mierzenia poziomu rozwoju społecznego na szczeblu lokalnym i regionalnym

W Polsce LHDI publikowany na poziomie województw i powiatów

Wskaźnik Lokalnego Rozwoju Społecznego (LHDI)

Nieco zmodyfikowany w stosunku do HDI, ale bada te same wymiary rozwoju

Składa się z trzech wskaźników cząstkowych, które odzwierciedlają trzy wymiary rozwoju: zdrowie, edukacja, zamożność

LHDI -zdrowie

Wskaźnik zdrowia:

Wskaźnik przeciętnego trwania życia (oczekiwane trwanie życia noworodka)

Zagregowany współczynnik zgonów (zagregowany współczynnik zgonów z powodu nowotworów i chorób układu krążenia)

LHDI -edukacja

Wskaźnik edukacji:

Wskaźnik edukacji przedszkolnej (odsetek dzieci w edukacji przedszkolnej: przedział wiekowy 3–4 lata)

Wskaźnik wyników egzaminu gimnazjalnego (średnia z wyników egzaminu gimnazjalnego: tylko dla części matematyczno-przyrodniczej)

LHDI -zamożność

Wskaźnik zamożności:

Średni poziom zamożności mieszkańców mierzony np. przy wykorzystaniu danych o przeciętnych miesięcznym dochodzie rozporządzalnym na 1 osobę

Woj.: Mazowieckie, Małopolskie, pomorskie, wielkopolskie

Pow.:Warszawa, piaseczyński, pruszkowski,warszawski zachodni, krakow,poznan rzeszow,

Pow2:piotrkowski, ostrołęcki, włoszczowski, nowomiejski, makowski

Inne źródła danych służące ocenie aspektów rozwoju

Źródła danych

Instytucje gromadzące i przetwarzające dane (np. GUS, EUROSTAT, OECD) –wcześniejsze zajęcia

Poza danymi generowanymi przez te instytucje źródłami informacji dot. danego obszaru (sektora) mogą być m. in.:

◦Projekty badawcze (np. ESPON)

◦Rankingi międzynarodowe (np. ranking innowacyjności European Regional Innovation Scoreboard)

◦Rankingi krajowe (np. atrakcyjność inwestycyjna regionów, szkoły wyższe, firmy innowacyjne, wyniki egzaminów w szkołach ponadpodstawowych)

ESPON

Projekt badawczy dot. różnych obszarów (sektorów) przede wszystkim w państwach UE

ESPON 111. Potential for polycentric development in Europe. Project report:

◦Ranga zespołu miejskiego według badań ESPON

◦Europejskie Metropolitalne Obszary Wzrostu (MEGAs)

◦Węzły globalne (paryz, londyn)

◦Kategoria I –Motory Europy (Amsterdam Barcelona Berlin Bruksela Dusseldorf Frankfurt Hamburg Kolonia Kopenhaga Madryt Mediolan Monachium Rzym Stuttgart Sztokholm Wiedeń Zurych) 17

◦Kategoria II –Silne MEGAs (Ateny Dublin Genewa Goeteborg Helsinki Manchester Oslo Turyn) 8

◦Kategoria III –Potencjalne MEGAs (Aarhus Antwerpia Bergen Berno Bilbao Birmingham Bolonia Bratysława Brema Budapeszt Edynburg Glasgow Lille Lizbona Luksemburg Lyon Malmö Marsylia Neapol Nicea Palma de Majorka Praga Rotterdam Tuluza Walencja Warszawa) 26

◦Kategoria IV –Słabe MEGAs (Bordeaux Bukareszt Cork Gdańsk-Gdynia Genua Katowice Kraków Le Havre Ljubljana Łódz Porto Poznań Ryga Sewilla Sofia Southampton Szczecin Tallin Timisoara Turku Wilno Wrocław Valetta ) 23

ESPON 1.2.1., Transport services and networks: territorial trends and basic supply of infrastructure for territorial cohesion. Project report

◦Wskaźnik dostępności transportowej regionów (powietrzna, kolejowa, drogowa, multimodalna)

European Regional Innovation Scoreboard

Wskaźniki Innowacyjności Regionu

Ranking poziomu innowacyjności regionów unijnych, zbudowany z wykorzystaniem syntetycznego Wskaźnika Innowacyjności Regionu (RRSII, RevealedRegionalSummaryInnovationIndex); wskaźnik ten skonstruowany został na podstawie siedmiu wskaźników –odpowiednio przeliczanych w celu agregacji do poziomu wskaźnika syntetycznego

Podwskaźniki:

◦pozycja danego regionu w kraju: Wskaźnik Krajowej Innowacyjności Regionu (RNSII, RegionalNational SummaryInnovationIndex)

◦pozycja regionu w Europie: Wskaźnik Europejskiej Innowacyjności Regionu (REUSII, RegionalEuropeanSummaryInnovationIndex)

Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski

Coroczny ranking Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową

Atrakcyjność inwestycyjna ogółem, w tym:

◦Dostępność transportowa

◦Zasoby i koszty pracy

◦Rynek zbytu

◦Infrastruktura gospodarcza

◦Infrastruktura społeczna

◦Poziom bezpieczeństwa powszechnego

◦Aktywność wobec inwestorów

Atrakcyjnosc inwest, slaskie, dolnoslaskie, mazow, małoop,wielko, pomor, zachodniopomo,

Rankingi dot. różnych aspektów działalności gospodarczej

Liczba siedzib największych przedsiębiorstw (Rzeczpospolita)

Rankingu 500 najbardziej innowacyjnych firm (Dziennik Gazeta Prawna)

Ranking wybranych parków technologicznych

Instytucje szkoleniowe zarejestrowane w bazie „Syriusz”

Rankingi dot. szkół wyższych

Liczba szkół wyższych w rankingu

◦Wprost

◦Rzeczpospolita i Perspektywy

Uczestnictwo w programie Erasmus

◦Liczba uczelni w regionie uczestniczących wprogramie Erasmus

◦Liczba wyjazdów studentów

◦Liczba przyjazdów studentów zagranicznych

Publikacje i cytowania głównych ośrodków akademickich

◦Wskaźnik liczby publikacji (ustalany na podstawie „listy filadelfijskiej”) i cytowań na 1 mln mieszkańców:

Uniwersytety

Politechniki

Akademie medyczne

Dane dot. szkół ponadpodstawowych

Wyniki egzaminów końcowych w szkołach ponadpodstawowych

Wyniki egzaminu gimnazjalnego

◦Średni wynik uczniów wczęści humanistycznej (w %)

◦Średni wynik uczniów wczęści matematyczno-przyrodniczej (w %)

Zdawalność egzaminu maturalnego (w%przystępujących do egzaminu)

Ranking liceów