SYSTEMY EKONOMICZNE PAŃSTW UE 04.05.2010
MIEJSCE EUROPY I UE WE WSPÓŁCZESNYM , ŚWIATOWYM SYSTEMIE GOSPODARCZYM c.d.
Rozwój gospodarki europejskiej w ujęciu historycznym :
O początkach gospodarki europejskiej można mówić od początku XVI stulecia – wtedy to w Europie Zachodniej i Północnej wprowadzono w życie pierwszy z bliskich współczesności kierunków polityki ekonomicznej - kierunek ten nazywamy merkantylizmem – polegał on na przyspieszonym rozwoju gospodarczym niektórych państw zachodnio – europejskich pod wpływem działań ze strony władzy państwowej. Władza starała się wzmocnić gospodarkę, aby nie mogła ona paść łupem najeźdźców i aby stwarzała szansę wypraw wojennych . przede wszystkim merkantylizm polegał na uprzemysłowieniu gospodarki , szczególnie na potrzeby armii. Tworzono przedsiębiorstwa „manufaktury” , które często pracowały dla potrzeb sektora militarnego, ale miały również wpływ na ogólny rozwój gospodarczy. Produkcja manufaktur była tańsza niż produkcja w ramach systemu rzemieślniczego, stanowiła ona duży postęp w rozwoju gospodarczym.
Przemysł stał się głównym działem gospodarki Europy Zachodniej, dzięki czemu Europa achodnia stała się najwyżej rozwiniętym regionem ówczesnego świata. Produkcja przemysłowa wymaga zbytu, wymaga odbiorców, ponieważ jest to produkcja masowa. Trudno było znaleźć zbyt wewnątrz kraju , więc rozwinął się handel zagraniczny. Ponieważ kraje zachodnie są położone nad morzem, to rozwinęła się gospodarka morska. Rozwój gospodarki morskiej dawał możliwość podporządkowania sobie rozległych terenów na nowo odkrytych kontynentach po wielkich odkryciach europejskich. Zdobyte imperia kolonialne były bogatym źródłem dostaw różnorodnych materiałów, surowców, nawet włącznie ze złotem.
Niezbędna była przede wszystkim infrastruktura transportowa dla gospodarki, manufaktur, fabryk i handlu.
Bardzo ważne było bezpieczeństwo działalności gospodarczej – trzeba było zapewnić wymagany poziom bezpieczeństwa, czyli trzeba było rozbudowywać wojsko, budować punkty oporu, wprowadzać armię pod osłoną , której realizowano penetrację gospodarczą, handlową. Korzystając z przewagi militarnej i technicznej oraz rozbudowanej infrastruktury starano się wykorzystać to dla rozwoju krajów zachodnioeuropejskich. Do państw, które dzięki tej polityce wyszło na przód całego świata należą :
Niderlandy,
Francja , Hiszpania
niektóre państwa niemieckie,
Portugalia , Wielka Brytania
Wschodnia Europa tą drogą nie poszła , wprost przeciwnie – przemysł był bardzo słaby, manufaktur prawie wcale nie było - wyjątkiem były Czechy. Kraje Wschodnie zajmowały się przede wszystkim rolnictwem.
Rewolucja przemysłowa XIX wieczna – wysoki poziom gospodarczy zdobyty w okresie poprzednim w XVI wieku zaowocował m.in. wysokim poziomem nauki i techniki. Nauka i technika jest w pewnym sensie funkcją gospodarki. Rewolucja przemysłowa wprowadziła nowe wynalazki takie jak maszyna parowa (Anglia), Szkoła ekonomii (również Anglia), itd. Dodatkowo w tym okresie wytwarza się gospodarka atlantycka – po wschodniej i zachodniej stronie Atlantyku ; konkurent Europy zachodniej np. USA wzorując się przede wszystkim na Wielkiej Brytanii.
W Europie Wschodniej jeden kraj zaaplikował terapię takie jak kraje zachodnioeuropejskie, a była to Rosja, ale nawet i ona nie była w stanie dorównać.
Przemieszczanie się kapitałów zachodnioeuropejskich, które miały miejsce głównie od połowy XIX wieku – głównie W. Brytania, ale też inne kraje zachodnie korzystając ze swoich przewag konkurencyjnych eksportowały nie tylko towary, ale też kapitał, starając się o to, aby dzięki temu kapitałowi zapewnić sobie dostawy niedrogich i gwarantowanych surowców mineralnych, rolnych, itd. Inwestowano, więc w obszarach kolonialnych głównie po to, aby zdobyć sobie zaplecze surowcowe i tego też dokonano. Kapitały, które te państwa posiadały i których było dużo, po zainwestowaniu mogły przynieść wielokrotne dochody , większe niż w swoim kraju. Zwłaszcza W. Brytania stała się centrum gospodarczym całego świata. Taka sytuacja panowała do początku XX stulecia – potem zaszły zmiany w gospodarce europejskiej; okazało się , że za Atlantykiem jest poważny konkurent. Podczas, gdy rozwój gospodarczy uległ zahamowaniu w skutek wydarzeń wojennych , gospodarka zachodniej Europy w okresie międzywojennym była słabiej dynamiczna niż gospodarka USA. Europa Zachodnia straciła więc przodującą pozycję. Po II WŚ dzięki integracji Europejskiej zdołała w dużym stopniu odbudować stracone pozycje; stała się ważnym elementem światowego systemu gospodarczego , ale nie najważniejszym i nie najsilniejszym.
Ukształtował się układ tzw. triady – 3 obszary wysoko rozwinięte:
Europa zachodnia
Ameryka północna, a w tym zwłaszcza Stany Zjednoczone
Daleki Wschód – Azja południowa i Wschodnia. Najpierw głównym graczem była Japonia, potem wyrosły tygrysy azjatyckie (Tajwan, Korea S. , Singapur, itd.)
Fazy rozwoju:
Faza wyprzedzania :
-w nowożytnej historii Europy to dominacja Holandii – początek XVI wieku do lat 70 XVII wieku.
Faza wyrównywania :
-Inne kraje chcące wyrównać poziomowi Holandii to Francja, Hamburg i Nadrenia oraz Anglia.
-Później wyprzedzenie brytyjskie od końca XVIII do połowy XIX wieku.
-Następnie wyrównywanie do W. Brytanii zwłaszcza przez Niemcy jeśli chodzi o wyrównanie Europy, a jeśli chodzi o świat to wyrównanie przez USA.
-XX wiek – to wyprzedzenie amerykańskie.
-Połowa XX wieku – wyrównywanie ze strony dalekiego wschodu zwłaszcza Japonii.
Wskaźniki statystyczne :
jeśli wziąć pod uwagę strukturę produktu globalnego wytworzonego we wszystkich krajach świata w 2007 roku wynosił 64 biliony 909,7 mld .
Nafta (USA, Canada, Meksyk) – przypada ¼ światowego PKB.
Na UE w składzie 27 państw przypada -> 22,8 % .
Na Chiny przypada 10,9 % światowego PKB, na Japonię 6,6 %, na Indię 4,8%.
Europa środkowo - wschodnia wytwarzała -> 2,6 % PKB.
Podsumowując Udział całej dziesiątki -> 2,6 % PKB.
*Według kursu walut :
Nafta wytwarza 29,5%
USA – 23,2 %
Na UE - 30,9%
Na kraje Europy środkowo –wschodniej – 2,1%
Na wspólnotę niepodległych państw 3,1% (a wg parytetu 4, 5%)
Ponad 70% światowej produkcji skoncentrowanych jest w tej triadzie.
A na całą resztę świata pozostaje około 20%.
Panuje polaryzacja – rozwarstwienie, zróżnicowanie poziomu gospodarczego. Udział triady w światowej produkcji ciągle rośnie.
*W 2007 roku, jeśli wziąć pod uwagę kryterium PKB wg parytetu siły publicznej na jednego mieszkańca :
1. Lichtenstein – 85 382 tys. $
2.Luksemburg
3. Demokratyczna Republika Kongo
W 1997 roku :
1. USA
*Zróżnicowanie gospodarcze jest o wiele większe na innych obszarach świata niż w UE.
*W UE PKB na jednego mieszkańca licząc , że przeciętnie na 1 mieszkańca PKB = 100, to:
1. Luksemburg – 276, 4% w stosunku do średniej
2. Irlandia – 146 % w stosunku do średniej
.
.
Najmniejszy wskaźnik osiągnęła Bułgaria – 38, 1 % w stosunku do średniej*We Wspólnocie niepodległych państw (niedawne ZSRR) – poziom rozwoju gospodarczego był w ZSRR wyrównany.
1. Federacja rosyjska – 9,9 tys. $
.
.
Tadżykistan – 1,2*UE jest jedynym obszarem świata, które wbrew ogólnoświatowej tendencji do polaryzacji, ma tu miejsce nie polaryzacja, a tzw. spójność, czyli wyrównywanie tego poziomu gospodarczego.
*Francja, Włochy, Niemcy – ekonomiczne mocarstwa Europy.
Unia Europejska problem rozwiązania poziomu gospodarczego nie tylko na poziomie państw, ale także na poziomie regionów
Region Paryża, Madrytu, Barcelony, Lizbony, Aten – najbardziej rozwinięte.
Zróżnicowanie przebiega nie tylko na poziomie geograficznym, ale również według poziomu urbanizacji.
Zróżnicowania gospodarcze można analizować w różnych wymiarach – istotnym wymiarem jest wymiar przedsiębiorstw. We współczesnym świecie występuje takie zjawisko, że produkcja koncertuje się na obszarach triady, a z drugiej strony na korporacjach transnarodowych – są to duże przedsiębiorstwach działające w kilkudziesięciu krajach i dysponujące dochodami większymi niekiedy, niż cały dochód narodowy. Większość z tych korporacji posiada swoje siedziby w Stanach Zjednoczonych , co powoduje , że Stany górują nad np. Europą Wschodnią. Nieliczne korporacje mają swoje siedziby w Europie Zachodniej, a w Europie Wschodniej żadna. Obecnie prawdopodobnie te korporacje kontrolują około ¾ światowego handlu zagranicznego.