• Układ wydzielania wewnętrznego

• UKŁAD WYDZIELANIA WEWNĘTRZNEGO

• Hormony to substancje regulujące pracę poszczególnych narządów.

• Pod względem chemicznym hormony można podzielić na:

• - aminokwasowe i peptydowe - zbudowane z jednego lub wielu aminokwasów lub związków do nich podobnych. Taką budowę ma zdecydowana większość hormonów

• - steroidowe - powstające w wyniku przekształceń cholesterolu, potocznie nazywane sterydami. Należą tu hormony płciowe i hormony kory nadnercza (tzw. kortykoidy).

• Hormony wydzielane są w bardzo niewielkich ilościach.

powstają w specjalnych komórkach gruczołowych. Komórki te mogą być:

- rozproszone wśród innych komórek budujących narządy. Wtedy ich wydzieliny dostają się do przestrzeni między komórkami wypełnionej płynem tkankowym i nazywane są hormonami tkankowymi. Działanie hormonów tkankowych ogranicza się przeważnie do sąsiednich komórek;

• UKŁAD WYDZIELANIA WEWNĘTRZNEGO

• dokrewne nie posiadają przewodów wyprowadzających, produkowane przez nie hormony uwalniane są wprost do krwi.

• UWAGA! Ponieważ gruczoły dokrewne są podstawową strukturą układu wydzielania wewnętrznego w praktyce terminy gruczoł dokrewny i gruczoł wydzielania wewnętrznego traktowane są jako synonimy.

• Hormony uwolnione do krwi krążą wraz z nią po całym organizmie. Mimo to działają tylko na wybrane narządy. Komórki tych narządów posiadają odpowiednie receptory wiążące się z określonym rodzajem hormonu. Układ receptor - hormon tworzą pasujące do siebie elementy, podobnie jak enzym - substrat albo przeciwciało - antygen. Przyłączenie się hormonu do receptora inicjuje w komórce szereg przemian, których skutkiem jest określona reakcja komórki.

• Wybiórcze działanie hormonów wynika z różnej wrażliwości narządów na ich obecność. Tylko komórki posiadające specyficzne dla danego hormonu receptory mogą zareagować na jego obecność.

• Gruczoły dokrewne mogą być:

• - czyste, których komórki produkują wyłącznie hormony, np. przysadka mózgowa, tarczyca

• - mieszane, które poza hormonami produkują też inne substancje, np. trzustka jest jednocześnie gruczołem dokrewnym i trawiennym.

• .

• HORMONY

TABELA 1

Gruczoł	Hormony	działanie	Rodzaj h.	Niedoczynność	Nadczynność
Tarczyca	Tyroksyna,	Wzrost tempa metabolizmu
	Trójjodotyronina		Amino	U dorosłych – wole i obrzęki kretynizm	Uczucie gorąca i nadmierne pocenie się, choroba Basedowa
	Kalcytonina	Zwiększa poziom Ca we krwi	Polipep
Przytarczyce	parathormon	Zmniejsza poziom Ca we krwi	Polipep	tężyczka	Łamliwość kości
Grasica	tymozyna	Zwiększa poziom odporności
Trzustka: komórki α	glukagon	Podwyższenie poziomu cukru we krwi	Polipep
komórki β	Insulina	Obniżenie poziomu cukru we krwi	Białko	Cukrzyca typu I (isulinozależna)	Hipoglikemia

• Ilość hormonów we krwi, jako substancji regulujących różne ważne procesy życiowe, musi być precyzyjnie kontrolowana. Podstawowe mechanizmy regulacyjne to:

• zasada ujemnego sprzężenia zwrotnego

• antagonistyczne działanie hormonów

• kontrola ze strony układu nerwowego.

• Zasada ujemnego sprzężenia zwrotnego

• Ten sposób regulacji odnosi się do hormonów wydzielanych przez gruczoły kontrolowane przez przysadkę mózgową za pomocą hormonów tropowych. Gruczoły te to:

• - tarczyca - jej praca jest stymulowana przez hormon tyreotropowy (TSH),

• - kora nadnerczy - pobudzana przez hormon kortykotropowy (ACTH),

• - jajniki i jądra - pobudzane przez hormony gonadotropowe: hormon pęcherzykowy (FSH) i luteinizujący (LH).

• Przysadka mózgowa poddana jest z kolei kontroli podwzgórza, które, uwalniając określone hormony, pobudza lub hamuje jej działanie, pośrednio wpływając na pracę gruczołów.

• wysoki poziom tyroksyny we krwi wpływa hamująco na pracę gruczołów nadrzędnych: podwzgórza i przysadki mózgowej

• - podwzgórze wydziela hormon hamujący pracę przysadki

• - przysadka, hamowana dwoma sposobami (przez podwzgórze i przez wysoki poziom tyroksyny) przestaje wydzielać TSH

• - tarczyca pod wpływem braku TSH przestaje produkować tyroksynę

• - podwzgórze, rejestrując obniżający się poziom tyroksyny we krwi, rozpoczyna wydzielanie hormonu pobudzającego pracę przysadki

• - przysadka, pobudzana przez podwzgórze i stymulowana niskim poziomem tyroksyny we krwi, rozpoczyna wydzielanie TSH

• - wzrastający poziom TSH działa na tarczycę, która rozpoczyna wydzielanie tyroksyny

• Zasada antagonistycznego działania hormonów na przykładzie insuliny i glukagonu:

• - wysoki poziom glukozy we krwi jest sygnałem dla komórek trzustki (komórki β) do wydzielania insuliny

• - pod wpływem insuliny komórki wątroby rozpoczynają syntezę glikogenu

• - poziom glukozy we krwi spada

• - niski poziom glukozy we krwi jest sygnałem dla komórek trzustki (komórki α) do produkcji glukagonu

• - pod wpływem glukagonu komórki wątroby rozkładają glikogen i uwalniają glukozę do krwi

• - poziom glukozy we krwi rośnie.

• Kontrola ze strony układu nerwowego

• Bezpośredni wpływ układu nerwowego na wydzielanie hormonów można zaobserwować na przykładzie adrenaliny. Jest ona produkowana przez rdzeń nadnerczy pod wpływem bodźca nerwowego idącego z mózgu. W pracy innych gruczołów wpływ układu nerwowego jest pośredni, niemniej układ hormonalny w całości jest poddany jego kontroli.

• Mechanizm sytuacji stresowej

• Czynnik środowiskowy wywołujący reakcję stresową to stresor.

• Przykłady najczęściej spotykanych stresorów:

• - poczucie zagrożenia i towarzyszące mu uczucia lęku i niepokoju

• - przeciążenie nadmiarem obowiązków

• - utrata bliskiej osoby

• - zmiana miejsca zamieszkania

• - niemożność wywiązania się z podjętego zadania lub zrealizowania własnych planów życiowych.

• W reakcji stresowej współuczestniczą układy nerwowy i hormonalny.

• Stres:

• Etapy stresu:

• Etap I: stadium alarmowe

• stres

• Etapy stresu:

• Etap I: stadium alarmowe

• Zadziałanie stresora wywołuje w organizmie stan zagrożenia. W takiej sytuacji następuje:

• 1. pobudzenie współczulnej części układu nerwowego

• 2. wyrzut adrenaliny z rdzenia nadnerczy do krwi.

• Obydwie reakcje mają na celu podniesienie sprawności fizycznej, psychicznej i intelektualnej, ale na początku gwałtowna mobilizacja wywołuje stan lekkiej dezorganizacji w organizmie. Objawia się to nierównomierną pracą serca (uczucie szybkiego bicia na przemian z uczuciem zamierania), gwałtownym wzrostem ciśnienia krwi (szum w uszach), uczuciem niemożności wykonania ruchu itp. Stan ten trwa kilka, kilkanaście sekund, po czym organizm przestawia się na pracę w stanie podwyższonej gotowości.

• Czasami, gdy działający stresor jest odpowiednio silny, już w stadium alarmowym zaobserwować można reakcje uboczne, np.:

• gwałtowne zblednięcie skóry, spowodowane skurczem naczyń krwionośnych w skórze i jej odpływem do mięśni i mózgu

• - uczucie „jeżenia się włosów”, a w miejscach słabiej owłosionych pojawianie się „gęsiej skórki” - jest to reakcja będąca pozostałością po zwierzęcych przodkach człowieka (zwierzęta stroszą włosy w celu wystraszenia przeciwnika - wydają się wtedy większe i groźniejsze)

• - rozluźnienie niektórych mięśni np. gardła (ucisk w gardle), a w skrajnych przypadkach zwieraczy cewki moczowej i odbytu.

• Niektóre z tych objawów mogą utrzymywać się w następnym etapie reakcji stresowej.

• Etap II - stadium adaptacji

• Jest to stan, w którym efekty działania adrenaliny i współczulnego układu nerwowego są ustabilizowane i organizm jest w stanie gotowości do działania. Obserwujemy wtedy:

• - przyspieszenie akcji serca i podniesienie ciśnienia krwi, co powoduje przyspieszenie transportu tlenu i substancji odżywczych

• - przyspieszenie oddechów i rozszerzenie oskrzelików prowadzące do zwiększenia ilości pobieranego tlenu

• - rozpad glikogenu i uwalnianie glukozy z wątroby, a tym samym podnoszenie jej poziomu we krwi

• - rozszerzenie źrenic mające na celu poprawę widzenia

• - rozszerzenie naczyń krwionośnych w mięśniach poprawiające ich sprawność

• - rozszerzenie naczyń krwionośnych w mózgu prowadzące do podwyższenia koncentracji, szybszego kojarzenia i mobilizacji psychiki.

• Działanie adrenaliny jest krótkotrwałe, zostaje ona dość szybko rozkładana w organizmie. Jej rolę przejmuje drugi hormon stresu - kortyzol, którego zadaniem jest podtrzymywanie stanu mobilizacji.

• Jeśli czas stresu jest krótki, poziom obydwu hormonów szybko opada, a organizm, po podjęciu i zakończeniu określonego działania wraca do równowagi. Mówimy wtedy o stresie krótkotrwałym. Taki stres, dzięki ogólnej mobilizacji organizmu, często pozwala odnieść sukces, np. wygrać zawody czy też dobrze zdać egzamin.

• jeśli mimo podjętych działań, stresor nie znika, lub pojawiają się inne nowe czynniki, wysoki poziom kortyzolu utrzymuje się, a organizm przechodzi w stan stresu długotrwałego.

• Etap III - stadium wyczerpania

• Utrzymujący się przez dłuższy czas wysoki poziom kortyzolu zaczyna negatywnie oddziaływać na organizm:

• - następuje obniżenie odporności organizmu, tym samym zwiększa się podatność na infekcje

• - obniża się sprawność działania płuc i serca, co prowadzi do deficytu tlenowego w organizmie

• - pojawiają się kłopoty z koncentracją, następuje osłabienie pamięci, a także utrata kontroli nad emocjami, przejawiające się agresywnym zachowaniem

• - rozregulowaniu ulega praca układu pokarmowego, obniża się też pH w żołądku, co prowadzi do choroby wrzodowej

• - zmiany metaboliczne sprzyjają rozwojowi miażdżycy i chorobie nadciśnieniowej.

• Antagonistyczne działanie hormonów

• Czynnikiem regulującym wydzielanie hormonów jest poziom określonej substancji we krwi. W ten sposób regulowane jest wydzielanie hormonów:

• - insuliny i glukagonu - czynnikiem regulującym jest poziom glukozy we krwi

• - kalcytoniny i parathormonu - czynnikiem regulującym jest poziom wapnia we krwi.

• Zasada antagonistycznego działania hormonów na przykładzie insuliny i glukagonu:

• - wysoki poziom glukozy we krwi jest sygnałem dla komórek trzustki (komórki β) do wydzielania insuliny

• - pod wpływem insuliny komórki wątroby rozpoczynają syntezę glikogenu

• - poziom glukozy we krwi spada

• - niski poziom glukozy we krwi jest sygnałem dla komórek trzustki (komórki α) do produkcji glukagonu

• - pod wpływem glukagonu komórki wątroby rozkładają glikogen i uwalniają glukozę do krwi

• Znajomość objawów zaburzeń hormonalnych w pracy kosmetyczki

• Trądzik ,łojotok ( norma okresie dojrzewania) w wieku 40 lat może sugerować zaburzenia hormonalne ( testosteron ↑ ,estrogeny ↓)

• Przesuszona skóra –możliwe przyczyny- ↓ progesteronu ,estrogeny w normie, bądź odwrotnie. Również przyczyną trądzika różowatego mogą być zaburzenia wydzielania hormonów płciowych.

• Przebarwienia i plamy na skórze

• -jasne plamy-zaburzenia w funkcjonowaniu przysadki

• -ciemne plamy(brązowe) w zgięciach łokci i nadgarstków-niedoczynność k. nadnerczy

• Wzmożone pocenie się-nadczynność tarczycy

• Skóra blada , ze skłonnością do rozstępów- obrzmiała twarz niedoczynność tarczycy

• Nadmierne owłosienie- ↑ testosteronu u kobiet, u mężczyzn zbyt małe owłosienie ↑ estrogenów

• Wypadanie włosów-

• włosy suche łamliwe -niedoczynność tarczycy,

• Włosy przetłuszczone ,łojotok -w wyniku zaburzeń wydzielania jajników i hormonów nadnerczy u kobiet-łysienie typu męskiego

• Leczenie m zaburzeń hormonalnych zajmuje się ginekolog ,endokrynolog