Zagadnienia na Obronę Licencjatu - Zagadnienia z metodologii badań pedagogicznych.

1.Procedura postępowania badawczego.

Proces badania naukowego to następujące kolejno po sobie w sposób systematyczny i planowy działania, począwszy od sformułowania problemu po przeprowadzenie badań i analizę wyników. Na każdym z etapów wykonuje się konkretne czynności pozwalające na jego ukończenie i przejście do kolejnego.

H. Muszyński wyróżnia następujące etapy postępowania badawczego:

FAZA KONCEPCJI

• Postawienie i sformułowanie problemu (problemów) badań,

• Sprecyzowanie hipotezy roboczej (lub hipotez),

• Wyłonienie i zdefiniowanie zmiennych,

• Dobór wskaźników do poszczególnych zmiennych,

• Dobór odpowiednich metod badawczych i opracowanie technik badań,

• Opracowanie procedury badań.

FAZA BADAŃ

• Przeprowadzenie badań,

• Uporządkowanie materiałów i ich analiza,

• Analiza teoretyczna uzyskanego materiału i wyprowadzenie wniosków.

2. Istota problemu badawczego.

Problem badawczy - rodzaj zadania (sytuacji), którego podmiot nie może rozwiązać za pomocą posiadanego zasobu wiedzy. Jego rozwiązanie jest możliwe dzięki czynności myślenia produktywnego, które prowadzi do wzbogacenia wiedzy przedmiotu. Problem badawczy to tyle, co pewne pytanie lub zespół pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie. W sformułowaniu problemu badawczego wyróżniamy 3 terminy: sytuacja problemowa (świadomość braku kompletnej wiedzy, stan niepokoju), problem (logiczne ujęcie przeżywanej niewiedzy); pytanie problemowe (gramatyczna konstrukcja wyrażająca sytuację problemową i będąca zarazem językowym odpowiednikiem problemu).

3. Zmienne i wskaźniki ( pojecie i rodzaje).

Wskaźnik jest to właściwość, fakt, zdarzenie, stan lub proces, które są możliwe do zaobserwowania oraz na podstawie, których można poznać, iż wystąpiło dane zjawisko czy cecha.

W pedagogice przez pojęcie wskaźnika rozumiemy pewne własności, które są połączone stałym związkiem o charakterze bezwyjątkowej lub statystycznej regularności z pewnymi innymi własnościami, które nie podlegają bezpośredniej obserwacji oraz pozwalają stwierdzić obecność jednych własności na podstawie występowania drugich. Zatem wskaźnik jest pewną właściwością, która mówi nam, iż badane zjawisko miało miejsce.

Wyróżniamy:

• Wskaźniki definicyjne ukazują rodzaj powiązania wskaźnika ze wskazywaną przez niego wartością; dzięki nim definiuje się cechy stanowiące przedmiotem badania, gdzie dobór wskaźnika do zjawiska polega na zdefiniowaniu zjawiska wyrażanego przez wskaźnik (np. do zmiennej, jaką jest agresja wskaźniki definicyjne dobierać się będzie na podstawie cech agresji zawartych w jej definicji)

• Wskaźniki empiryczne mają miejsce w przypadku, gdy cecha wskazywana oraz wskaźnik są obserwowalne, przez co relacja zachodząca pomiędzy wskaźnikiem i cechą wskazywaną jest związkiem empirycznym, rozstrzygalnym bezpośrednio w oparciu o dokonane obserwacje

• Wskaźniki inferencyjne nie definiują zjawiska wskaźnikowego oraz nie są obserwowalne; o tym, iż dane zjawisko miało miejsce wnioskuje się pośrednio (na przykład, drżenie rąk podczas egzaminu może wskazywać na zdenerwowanie).

Zmienne w badaniach naukowych stanowią próbę uszczegółowienia problemów badawczych, które należy rozwiązać oraz wymagających potwierdzenia lub odrzucenia hipotez. Wyróżnia się następując rodzaje zmiennych: ilościowe i jakościowe; ciągłe i skokowe; zależne i niezależne; główne i poboczne; kontrolowane i niekontrolowane; pośredniczące.

• Zmienne ilościowe mają miejsce w badaniach, w których przedmiot stanowią mierzalne właściwości przedmiotów. Najczęściej występują one w naukach ścisłych takich jak fizyka, matematyka czy statystyka.

• Zmienne jakościowe natomiast nie poddają się pomiarowi; można jedynie stwierdzić ich występowanie lub ich brak. Przykładem zmiennych jakościowych może być: płeć osób badanych; pochodzenie społeczne; zainteresowania literackie; poglądy polityczne; sympatie; przekonania religijne itp.

• Zmienna niezależna to taka zmienna, za pomocą, której wyjaśnia się zmiany w obrębie zmiennej zależnej. Zmienna niezależna wyjaśnia dane zjawisko oraz powoduje zmiany w wartości zmiennej zależnej, stanowi ona zakładaną przyczynę tych zmian (jak sama nazwa wskazuje, zmienna zależna "zależy" od zmiennej niezależnej).

• Zmienne zależne mogą się znajdować w sferze oddziaływania zmiennych niezależnych, na które nie można mieć wpływu. Zmienne te mogą zarówno sprzyjać jak i utrudniać w występowaniu badanego zjawiska i noszą one miano zmiennych pośredniczących. Zwracają one uwagę, iż istnieją również inne istotne przyczyny badanego zjawiska, które nie zostały nieuwzględnione w badaniach. Przykładami zmiennych pośredniczących mogą być: stan zdrowia badanej osoby; nastawienie ucznia do szkoły; sympatia do nauczyciela.

3. Interpretacja hipotezy.

Hipoteza, zwana także przypuszczeniem, jest propozycją odpowiedzi na pytania zawarte w problemach badawczych. Jest to jednak oczywiście odpowiedź wstępna, przypuszczalna, której prawdziwość ma być potwierdzona w podejmowanym badaniu. Hipoteza nie różni się, więc kształtem gramatycznym od zdania obserwacyjnego, na którego to treść składa się opis faktu naukowego. Jedyna różnica jest jedynie to iż nie wiemy czy jest to prawda czy fałsz.

Hipoteza ukierunkowuje nam badania na problemy ważne, a w pedagogice hipoteza spełnia role także ochronną, ograniczającą ryzyko podejmowania badań zagrażających dobru badanych wychowanków.

Jednak żeby hipoteza mogła tę barierę ochronną stanowić, musi spełnić następujące warunki:

• Tłumaczyć w sposób dostateczny znane fakty.

• Musi być możliwa do zweryfikowania przez konsekwencje, które z niej wynikaj..

• Musi dotyczyć istotnych dla danej nauki zdarzeń i ma moc teorio twórczą.

• Musi być zdaniem wysoce prawdopodobnym, którego słuszność wstępna polega na tym, że jest zdaniem niesprzecznym z udowodnionymi już twierdzeniami danej dyscypliny naukowej.

3. Sposoby interpretacji wyników badań.

Opracowanie wyników badań wymaga fachowych umiejętności. Opracowanie wyników badań jest równie ważne, co ich gromadzenie. Uporządkowanie zgromadzonego materiału badawczego jest równoznaczne z jego opisem. Podlegają mu zazwyczaj tylko te dane empiryczne, które są istotne z punktu widzenia problemów, jakie badacz zamierza rozwiązać, i hipotez, jakie pragnie potwierdzić lub odrzucić. Po stabelaryzowaniu i graficznym przedstawieniu materiału badawczego oraz rejestrze i charakterystyce tych jego fragmentów, których nie da się przedstawić liczbowo, przystępuje się do analizy jakościowej i ilościowej. Jedna i druga zakłada porównanie ze sobą różnych zgromadzonych ze sobą uprzednio zgromadzonych danych empirycznych, ukazanie między nimi relacji, jak również szukanie dla nich uzasadnień na gruncie znanych doświadczeń pedagogicznych i założeń teoretycznych oraz wyciąganie z analizowanych danych wniosków ogólnych i zarysowanie możliwości praktycznego ich zastosowania. Analiza jakościowa i ilościowa umożliwia rozpoznanie istotnych cech badanej rzeczywistości. Opracowanie wyników badań jest tylko wtedy poprawne, gdy nie ogranicza się jedynie do zwykłego ich uporządkowania, ale w równej niemal mierze obejmuje swym zasięgiem zarówno analizę jakościową i ilościową. Ważne jest także poprawne wyciąganie wniosków ogólnych i szczegółowych z dokonanego opisu i analizy materiału badawczego w tym także wniosków praktycznych.

3. Znaczenie badań i analiz jakościowych w procedurze badawczej.

• Badania jakościowe poniekąd uzupełniają badania ilościowe

• Częściowo wyrównują słabe strony badań ilościowych

• Nie narzucają one badanym języka odpowiedzi, dzięki czemu badacz może poznać dodatkowe aspekty badanego problemu

• Umożliwiają poznanie badanego zjawiska w przekroju dynamicznym i rozwojowym

• Dzięki nim można łatwo dotrzeć do złożoności i osobliwości niektórych badanych zjawisk

• Umożliwiają poznanie szerszego konteksty badanych zjawisk i rozpoznanie ich w warunkach naturalnych

• Partnerskie traktowanie osób badanych i liczenie się z ich kompetencjami ze względu na bezpośredni charakter przeprowadzanych badań.

3. Sposoby weryfikacji założeń hipotetycznych – tu nie piszę odpowiedzi, gdyż chodzi o metody narzędzia i techniki badawcze – pokrótce omówić, co to jest i wskazać jak wpłynęły na potwierdzenie lub nie zakładanej hipotezy.

9. Organizacja i przebieg badań.

Proces badania naukowego to następujące kolejno po sobie w sposób systematyczny i planowy działania, począwszy od sformułowania problemu po przeprowadzenie badań i analizę wyników. Na każdym z etapów wykonuje się konkretne czynności pozwalające na jego ukończenie i przejście do kolejnego.

H. Muszyński wyróżnia następujące etapy postępowania badawczego:

FAZA KONCEPCJI

• Postawienie i sformułowanie problemu (problemów) badań,

• Sprecyzowanie hipotezy roboczej (lub hipotez),

• Wyłonienie i zdefiniowanie zmiennych,

• Dobór wskaźników do poszczególnych zmiennych,

• Dobór odpowiednich metod badawczych i opracowanie technik badań,

• Opracowanie procedury badań.

FAZA BADAŃ

• Przeprowadzenie badań,

• Uporządkowanie materiałów i ich analiza,

• Analiza teoretyczna uzyskanego materiału.

9. Sposoby doboru populacji do badań.

• Losowy dobór osób badanych – dobór osób z określonej populacji w sposób przypadkowy, a nie świadomy

• Celowy dobór osób badanych – dobór osób badanych z danej populacji dokonuje sam badacz.

W badaniach pedagogicznych przydatny jest zwłaszcza prosty, systematyczny i warstwowy dobór osób badanych:

• Prosty dobór – dokonanie numeracji każdej z osób z określonej populacji na karteczkach, następnie jest losowanie tylu karteczek ile potrzebnych jest osób do badania

• Systematyczny dobór – polega np. na zakwalifikowaniu do badań, co trzeciego ucznia z klasy wg numeracji w dzienniku.

• Warstwowy dobór – dobór tej samej liczby badanych z kilki grup z rozróżnieniem Np. na płeć, wiek.

10.Metody badań w pedagogice.

Cytując za A. Kamińskim metodę badań będziemy rozumieli, jako „zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu badawczego”. Można powiedzieć, że są to ogólne schematy postępowania, czynności służących do znalezienia odpowiedzi na dręczące nas pytania w ramach badanego zjawiska.

S. Nowak metody badawcze określa, jako „typowe, powtarzalne sposoby zbierania, opracowywania, analizy i interpretacji danych empirycznych, służące do uzyskiwania maksymalnie uzasadnionych odpowiedzi na stawiane w nich pytania”. Najprościej metodę badawczą można wytłumaczyć, jako zbiór norm i reguł postępowania badawczego przede wszystkim w celu głębszego poznania.

H. Muszyński podkreśla, że „wybór odpowiednich metod badawczych musi następować w wyniku dokładnej analizy każdej zmiennej osobno oraz w następstwie dokonanego doboru do niej odpowiedniego wskaźnika. Można w ten sposób ustalić, która metoda najsilniej oddziałuje na daną zmienną i dobrać najlepszą w takim przypadku metodę.

Według W. Zaczyńskiego „metoda badania naukowego jest to celowy, planowy, obiektywny, dokładny i wyczerpujący sposób poznania danego wycinka rzeczywistości, stosowany intencjonalnie z przestrzeganiem określonych założeń metodologicznych.

Wyróżniamy następujące metody badań:

• Eksperyment pedagogiczny – bada zależności między celowo dobranymi oddziaływaniami dydaktyczno – wychowawczymi a skutkami powstałymi w wyniku tychże oddziaływań.

• Monografia pedagogiczna – jej przedmiotem są instytucje wychowawcze, a konkretnie ich struktura, zasady i efektywność działań i opracowanie koncepcji ulepszeń.

• Metoda Indywidualnych Przypadków – analiza jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawczych i życiowych.

• Metoda Sondażu diagnostycznego – polega na gromadzeniu informacji o problemach interesujących badacza najczęściej za pomocą kwestionariusza ankiety, za pomocą, którego badani, czyli respondenci wyrażają swoją opinię na dany temat.

11. Techniki badań w pedagogice.

Techniką badań według A. Kamińskiego są „czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów”. Zatem dobór techniki badawczej warunkowany jest przez wybór metody. Poza tym technika badawcza opiera się raczej na pojedynczych czynnościach, natomiast na metodę badawczą składa się szereg działań. Czynności te w sensie logicznym są pojęciami podporządkowanymi w stosunku do metody, a sensie rzeczowym o znacznie węższym zakresie niż metoda. Technika badawcza ogranicza się do czynności pojedynczych lub pojedynczo jednorodnych.

Technika badań to czynność poznawcza, to najczęściej angażujący proces badaczy i innych ludzi.

• Obserwacja - według Tadeusza Pilcha obserwacja jest czynnością badawczą, polegającą na gromadzeniu danych drogą postrzeżeń. To czynność celowa i planowa. Te cechy odróżniają obserwację naukową od obserwacji codziennej.

• Wywiad – rozmowa badacza z respondentem/ami według np. przygotowanego wcześniej kwestionariusza

• Ankieta - Badania ankietowe polegają na zadawaniu pytań respondentom za pomocą kwestionariusza ankiety, jako narzędzia badawczego. Pytania są na ogół w formie pisemnej, a przeprowadzana ankieta zazwyczaj jest anonimowa. Rzadko, kiedy mamy do czynienia z ankietą jawną. Warto zauważyć, że anonimowość ankiety sprzyja szczerym odpowiedziom respondentów. Chciałabym zwrócić uwagę na wymagania, jakie stawia się badaniom ankietowym. Są one, moim zdaniem istotne przy konstruowaniu kwestionariusza ankiety: przede wszystkim należy dobrać odpowiednie osoby do badania; pytania powinny być przede wszystkim zrozumiałe, gdyż respondent nie ma możliwości na wyjaśnienia od osoby prowadzącej badania; ankieta powinna dotyczyć wąskiego zagadnienia; istotna jest także forma zadawanych pytań. Należy używać formy grzecznościowej, czyli do dzieci i młodzieży zwracamy się przez dużą literę: Ty, Wy; natomiast do osób dorosłych przez Pan, Pani, Państwo; unikajmy bezosobowych form zwracania się; istotna jest kolejność zadawanych pytań, tzn. pierwsze pytania powinny stymulować do odpowiedzi na kolejne i nie utrudniały odpowiedzi na nie. W związku z tym najpierw zadajemy pytania o charakterze ogólnym przechodząc do pytań bardziej szczegółowych; należy dbać o staranny wydruk zestawu pytań, jakość papieru i układ graficzny pytań, mimo że nie zawsze przywiązywana jest waga do tego wymagania przez osobę badającą; w przypadku pytań otwartych zostawmy na tyle wolnego miejsca, by respondent mógł swobodnie wyrazić swoją opinię na dane pytanie czy zagadnienie; zbyt duża liczba pytań może zniechęcić do uczestnictwa w badaniu, jednak ich za mała liczba może nie dać odpowiedniego obrazu badanego np. zjawiska. Dlatego kierując się intuicją badacza, należy ograniczyć je do niezbędnego minimum.

• Badanie dokumentów – polega na analizie dokumentów i innych ważnych informacji na temat danego zjawiska, procesu, sytuacji, faktu bądź prowadzonego przypadku.

• Techniki socjometryczne – Zgadnij, kto? Plebiscyt życzliwości i niechęci W ujęciu J.L. Moreno zasługuje na specjalną uwagę. Jej wartość dla pedagogiki polega na tym, że umożliwia ona wyodrębnienie tych jednostek w grupie, które wymagają szczególnej opieki wychowawczej. Pozwala racjonalnie organizować grupy robocze dla wykonania określonych zadań, harmonizować nieoficjalnie życie grupy z jej życiem oficjalnym, ułatwia wyodrębnienie z grupy tej osoby, która ciesząc się zaufaniem wszystkich członków, może spełniać kierownicze funkcje - przewodniczącego samorządu klasowego, szkolnego itp., ułatwia obserwowanie w strukturze społecznej grupy zmian, zachodzących pod wpływem oddziaływania zmiennych kontrolowanych w określonym czasie, umożliwia wymierne, ilościowe porównywanie grup i podgrup pod różnymi względami ich struktury wewnętrznej, stopnia integracji w wymiarze czasu i przestrzeni, pozwala obserwować losy jednostek na tle grupy tzn. zmian ich statusu socjometrycznego, ilościowe przekształcanie się więzi psychologicznych z innymi członkami grupy.

12. Narzędzia przyporządkowania technik badawczych.

Według T. Pilcha i T. Bauman narzędzie to „przedmiot służący do realizacji wybranej techniki badań”. Warto także zauważyć, że technika jest czynnością, natomiast narzędzie badawcze jest rzeczą i „służy do technicznego gromadzenia danych z badań:

• Kwestionariusz ankiety i wywiadu

• Test socjometryczny

• Arkusz obserwacji

• Skale

13. Sposoby oceniania rezultatów badań – tu podejrzewam ze chodzi o wyciąganie wniosków itd. Każdy musi to sobie sformułować na własne potrzeby + omówić cechy badawcze takie jak: obiektywność, trafność i rzetelność w ocenie badań.

14. Ważność terenu badań w procedurach badawczych.

To problem polegający na wyborze odpowiedniego terytorium badań, jak również określonej placówki, na terenie, której chcemy zbadać dane zjawisko nas interesujące. Teren badań jest pojęciem obejmującym nie tylko ściśle określone terytorium, ale również odpowiednie placówki czy instytucje działające w wybranym wycinku rzeczywistości. Wybór terenu badań zdaniem T. Pilcha to przede wszystkim typologia wszystkich zagadnień, cech i wskaźników, jakie muszą być zbadane, odnalezienie ich na odpowiednim terenie, u odpowiednich grup społecznych lub w układach i zjawiskach społecznych i następnie wytypowanie rejonu, grup zjawisk i instytucji, jako obiektów naszego zainteresowania. Wybór terenu badań w głównej mierze zależy od rodzaju problemów, jakie zmierzamy rozwiązać.

15. Cechy badawcze.

• Obiektywność – to stopień niezależności dokonanego badania od różnego rodzaju okoliczności sytuacyjnych, w jakich miało ono miejsce oraz osoby, która je przeprowadzała i analizowała.

• Rzetelność – wyraża się w stopniu dokładności, z jaką mierzy się wyniki badań. Rzetelnością określa się taką procedurę badań, która w sposób możliwie dokładny bada określone zjawisko.

• Trafność – trafność metod badawczych polega na tym, że są one jak w największym stopniu dostosowane do pomiaru określonego przedmiotu badań.