RODZINA JAKO ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE - WYBRANE ZAGADNIENIA. PERSPEKTYWA PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ. 

Rodzina - różne ujęcia teoretyczne - perspektywa interdyscyplinarna. 

- ujęcie prawne : grupa osób pomiędzy którymi zachodzą stosunki / związki ( formalno - prawne więzi ) małżeńskie i pokrewieństwa.

- Para małżeńska posiadająca dzieci

- ujęcie psychologiczne :  interpersonalny system stosunków i powiązań poszczególnych członków, determinowany ich cechami osobowości i zachowania.

- Grupa osób - układ więzi emocjonalnych. Związki emocjonalne, poczucie wspólnoty, miejsce zaspokajania podstawowych potrzeb psychicznych, kolebka rozwoju osobowości każdego członka a zwłaszcza dziecka.

"grupa ludzi bliskich sobie, zjednoczonych jakąś formą regularnego współuczestnictwa i wzajemnej zależności" / Rembowski /

- ujęcie socjologiczne : mała grupa społeczna, mikrostruktura społeczna, pierwotna grupa socjalizacji ( normy i wartości społeczne i sposoby zachowania ) rządząca się własnymi i nie powtarzającym wzorem i cechami funkcjonowania, posiadająca swój system wewnętrznej organizacji, o indywidualnych cechach strukturalnych ( układ pozycji ) wzorach wypełniania ról, sposobach kontroli, grupa osób które łączy silna więź międzyosobnicza 

Pewna liczba jednostek pozostających w określonych rolach i pozycjach w stosunku do siebie, która ma własny system wartości oraz normy regulujące zachowania

" grupa oparta na stałych wzorach postępowania i wzorach wzajemnych oddziaływań " / Szczepański /

- ujęcie pedagogiczne : rodzina - podstawowe środowisko opiekuńczo wychowawcze. złożony układ czynników o charakterze strukturalnym, rzeczowym, materialnym, społecznym i kulturowym, który determinuje przebieg i efekty procesu wychowania

układ oddziaływań ( wychowawczych ) przebiegających w oparciu o warunki materialno - rzeczowe i na podłożu stosunków społeczno - kulturowych tej grupy, które w różny sposób pod względem intensywności i jakości wpływają na przebieg i rezultaty ...  ...tu mam lukę.

- instytucja wychowawcza(regulowana jest przez oczekiwania społeczne), której funkcjonowanie wyznaczają normy społeczne wypełnia funkcję : opieki i wychowania : zaspokajanie potrzeb rozwojowych, indywidualnych i kierowanie / wspieranie rozwoju społeczno - kulturowego oraz zaspokaja potrzeby społeczne ( prokreacja, funkcja ekonomiczna, funkcja socjalizacji, funkcja opiekuńczo-wychowawcza, funkcje kulturowe itp. ) 

- ujęcie pedagogiki chrześcijańskiej : duchowe zjednoczenie wąskiego grona osób, skupionych we wspólnym gospodarstwie ( ognisku domowym) aktami wzajemnej pomocy i opieki, oparte na wierze w prawdziwą lub domniemaną łączność biologiczną, tradycję rodzinna i społeczną. (Adamski)

- ujęcie polityczne : para osób będąca małżeństwem lub nie, ich potomstwo, przodkowie potomstwa lub krewni każdego z nich lub któregokolwiek z dzieci, jeśli tylko mieszkają razem lub podtrzymują związki wynikające z uprzedniego pozostawania we wspólnocie. 

Podejście w rozważaniach nad rodziną - pedagogika społeczna:

1. Rodzina - grupa społeczna :pierwsza, pierwotna, ( przeważają więzi osobowe) znaczenie dla rozwoju jednostki jest niepowtarzalne ( "czym skorupka za młodu nasiąknie", „niedaleko jabłko od jabłoni” )

Na tle innych grup: specyficzny sposób akcesu nowych członków, wyraźny podział pokoleniowy, intymność stosunków i siła więzi, wspólnota zamieszkania, znaczenie tradycji rodzinnej w kształtowaniu obrazu. 

wychowanie (rozwojowe) znaczenie jej cech jako grupy:struktura, stosunki i interakcje w rodzinie, więzi rodzinne ( zwłaszcza uczuciowe ), występujące role i ich wzory, normy i organizacja życia rodzinnego, standardy zachowań i środki kontroli członków, mechanizmy wpływu socjalizującego, "kultura " rodziny, itp. 

1. 2. Rodzina -instytucja społeczna .

* jej stanowienie i obraz regulują określone mniej lub bardziej ( np. regulacjami prawnymi ) normy i wartości dotyczące rodziny, jej życia i jej członków. 

*spełnia określone funkcje na rzecz społeczeństwa jak i swoich członków. 

Analizie podlegają najczęściej sposoby i rezultaty sprawowania funkcji przez rodzinę i jej członków oraz charakter społecznej dysfunkcjonalności rodziny. 

Funkcje rodziny jako środowiska wychowawczego:

1.wyspecjalizowane ukierunkowane działania rodziny i jej poszczególnych członków w zakresie zaspakajania potrzeb indywidualnych i społecznych

2. działania o systematycznym charakterze 

3. działania wynikające z bardziej lub mniej uświadamianych sobie powinności - społecznych oczekiwań. 

4. podejmowane ze względu na obowiązujące normy i wzory. ogólne czynności mające na celu wywołać pożądane skutki - zaspokajać określone potrzeby ( psychiczne, emocjonalne, społeczne i ekonomiczne ) swych członków oraz określone oczekiwania społeczeństw.  

Funkcje rodziny - M.ZIEMSKIEJ

prokreacyjna ( wydzielona już seksualna ) dostarcza nowych członków dla siebie i społeczeństwa i w sposób sankcjonowany społecznie zaspakaja potrzeby seksualne
ekonomiczna ( dawniej prokreacyjna ) zaspokaja potrzeby materialne i bytowe członków, 

usługowo - opiekuńcza, dostarcza opieki fizycznej i usług ( wyżywienie, odzież, czystość otoczenia, higiena ) członkom zwłaszcza tym, którzy nie są zdolni do samodzielnego ich zaspokajania ( dzieci, osób starszych, chorzy) 

socjalizacyjna ( w tym wychowawcza ) przekazuje podstawowe normy i wartości danego społeczeństwa, wprowadza w jego kulturę - moralność, zwyczaje i obyczaje a jednocześnie kontroluje członków i wdraża we współżycie społeczne i kontrolę społeczną. Wychowawcza - w sensie zamierzonych oddziaływań, przekazywania wartości, wdrażania w życie i kształtowania cech.  
psychohigieniczna - zaspokajanie potrzeb emocjonalnych ( miłość, przynależność, uznanie, szacunek i bezpieczeństwo ) ale też rekreacyjnych i towarzyskich.

wg  TYSZKI - materialno - ekonomiczna ; prokreacyjna ; legalizacyjno - kontrolna ; opiekuńczo - zabezpieczająca ; klasowo - stratyfikacyjna ; kulturalna ; rekreacyjno - seksualna ; towarzyska ; emocjonalno -ekspresyjna.

wg DYCZEWSKIEGO - emocjonalno - integracyjna ; prokreacyjna ; wychowawcza ; socjalizacyjna ; gospodarcza ; religijna ; opiekuńczo - zabezpieczająca ; legalizacyjno  - kontrolna ; rekreacyjno - towarzyska. 

1. Rodzina - podstawowe środowisko wychowawcze.

eksponuje się cechy funkcjonowania rodziny o silnym znaczeniu wychowawczym ( czynniki wpływu wychowawczego ) i rodzinę jako układ powiązanych tych cech i zjawisk:
~ relacje pomiędzy rodzicami a dziećmi, postawy rodzicielskie , style wychowania, cele wychowania, aspiracje edukacyjne, kultura pedagogiczna rodziców, błędy wychowawcze, zagrożenia wychowawcze w rodzinie, dysfunkcjonalność wychowawcza rodziny, itp.

Zmienność form życia rodzinnego i funkcji rodziny - determinanty.

Zmienność czasowa obrazu rodziny jako środowiska wychowawczego ; różne oblicza rodziny w różnych okresach historycznych.przedindustrialne, okresu uprzemysłowienia, przemysłowe, poprzemysłowe, rozwiniętych społeczeństw informatycznych. 

 Zależność od społeczeństwa w którym rodzina żyje ; ram prawnych , kontekstu społeczno - kulturowego, ogólnych warunków ekonomicznych, jakie dane społeczeństwo/środowisko stwarza rodzinie:

- rodziny różnych środowisk ( rodzin wielkomiejskich, małomiasteczkowe, wiejskie )

- rodziny różnych kultur ( europejskie, arabskie, dalekiego wschodu, itd. )

JAKIE ZJAWISKA CYWILIZACYJNE ZMIENIŁY RODZINĘ ??

ROZWÓJ MEDYCYNY- regulacja płodności, utrzymanie przy życiu, wydłużenie życia osłabił determinizm biologiczny w życiu rodziny "uwolnienie" kobiety od przymusowego macierzyństwa, mniejsza śmiertelność członków rodziny (dzieci, starszych), oddzielenie funkcji seksualnej od prokreacyjnej

UPRZEMYSŁOWIENIE, URBANIZACJA I ROZWÓJ SPOŁECZEŃSTWA POPRZEMYSŁOWEGO - zmiana charakteru pracy, wzrost potrzeb i motywacji, wykształcenia, rozwój i zróżnicowanie aspiracji życiowych członków rodziny, praca i kariera zawodowa kobiet, egalitaryzacja pozycji męża i żony.

DEMOKRATYZACJA I PRAWA CZŁOWIEKA - zmiana układu pozycji w rodzinie, autonomizacja i indywidualizacja jednostek, emancypacja dzieci w rodzinie( swoboda wyboru, wykształcenia, małżonka, wzrost i zróżnicowanie aspiracji życiowych itp. ) emancypacja kobiet, zmiana charakteru więzi i wartości trwałości rodziny.

RUCHLIWOŚĆ SPOŁECZNA ( migracje środowiskowe i międzykulturowe ) heterogenizacja społeczeństw, wielokulturowość społeczeństw, upowszechnienie się różnych stylów życia.

ROZWÓJ SEKTORA USŁUG -  przyjęcie wielu funkcji opiekuńczo - wychowawczych, zadań, czynności wykonywanych przez różne instytucje i firmy. 

ROZWÓJ INSTYTUCJI EDUKACYJNYCH I MERYTOKRATYZM EDUKACYJNY - wzrost aspiracji edukacyjnych, heterogenizacja członków rodziny pod względem wykształcenia, niżej wykształcony mąż.

ROZWÓJ ŚRODKÓW PRZEKAZU INFORMACJI - dyfuzja kultur, wzorów życia rodzinnego, norm, stylów ale też indywidualizacja jednostek, rozwój postaw hedonistycznych, konkurencyjność "wyścig szczurów" 

ROZWÓJ NOWOCZESNYCH ŚRODKÓW KOMUNIKACJI - ( telefony komórkowe, Internet ) zmiana charakteru kontaktów, osłabienie więzi, nowe formy kontroli dzieci.

DYNAMIKA ŻYCIA - tempo życia, zmienność jako podstawowe cechy współczesności ( transformacje, rewolucje )

CO NASTĄPIŁO ??

1. zmiana spostrzegania praw przyznawanych poszczególnym członkom rodziny

2. spadek dzietności - model rodziny nuklearnej

3. zmiana postaw wobec trwałości małżeństwa - luźny stosunek do stabilizacji

4. zmiana postaw wobec imperatywu posiadania dzieci

5. zmiana ról każdej z płci w małżeństwie

6. zmiana postaw wobec małżeństwa - różne oczekiwania co do jego roli i zadań

7. zmiana stosunku do dziecka - dziecko jako "dobro" konkurencyjne wobec innych osób nie jako dobro produkcyjne i zabezpieczenie lecz jako dobro konsumpcyjne ( miłość, radość, satysfakcja)

8. odejście od życia wspólnotowego ( małżeństwa i rodziny ) ograniczającego autonomię preferowanie nowoczesnych stylów życia proponujących wolność (np. życie razem lecz obok – LAT, single, ko habitaty, samotne rodzicielstwo)