Art. 31 starej ustawy PPM z 1965 – SN przyjął w kilku orzeczeniach, że nie odnosi się tylko do osób fizycznych, ale także do osób prawnych.

Ważna była zasada ogólna – właściwość prawa miejsca zdarzenia, z którego wynikła szkoda. Wyjątek uznany praktycznie na całym świecie – właściwość prawa wspólnego dla obu stron ojczystego i miejsca zamieszkania (koniunkcja tych przesłanek).

Było jeszcze kilka szczegółowych uregulowań w bilateralnych umowach podpisanych przez Polskę – tam również, zazwyczaj były zamieszczone regulacje odnoszące się do zobowiązań pozaumownych.

Jeszcze jedna rzecz, na którą godzi się zwrócić uwagę dotyczącą poprzedniego stanu prawnego. Art. 31 dotyczył zobowiązań pozaumownych – delikty, negotiorum gestio, bezpodstawne wzbogacenie – był bardzo pojemny.

Rozporządzenie Rzym II

Dążenie do ujednolicenia przynajmniej części prawa kolizyjnego pojawiło się w ue w roku 2004 – program haski został uchwalony, wykonanie tego programu haskiego zostały przygotowane właśnie te rozporządzenia Rzym I i Rzym II. Rzym II, przyjęta 11 lipca 2007, dla którego datę początkową stosowania 15 stycznia 2009 r. (z wyjątkiem art. 29, który jest stosowany od 11 lipca2008)

Data stosowania rozmija się z datą wejścia w życia. Jest to przyczyną wątpliwości, jakie prawo stosować do zdarzeń, które zdarzyły się między tymi datami? Już jest bogata literatura na ten temat, nawet TSUE wydał już orzeczenie w tej sprawie – przywiązujące wagę do daty rozpoczęcia stosowania. To oznacza, że sprzed daty stosowania konwencji będziemy stosowali art. 31 starej ustawy z 1965 r.

Jaki jest stosunek rozporządzenia do innych aktów normatywnych? Rozporządzenia ma pierwszeństwo przed krajowymi normami kolizyjnymi. Od daty rozpoczęcia stosowania rozporządzenia, art. 31 starej ustawy stracił swoje praktyczne znaczenie.

Art. 31 nie był jedyną krajową regulacją dotyczącą zobowiązań pozaumownych, mieliśmy jeszcze szczególne:

- art. 12 prawo lotnicze,

- art. 358 kodeks morski,

• Także te przepisy utraciły znaczenia z dniem 15 stycznia 2009 r.

Relacja między rozporządzeniem a konwencjami:

Podobnie jak to jest w przypadku Rzymu I. Trzeba dokonać rozróżnienia między konwencjami zawartymi między państwami członkowskimi UE, to w stosunku do takich konwencji rozporządzenia ma pierwszeństwo.

Przy tej relacji pomiędzy aktami wspólnotowymi a aktami międzynarodowymi, trzeba jednak zachować dużą ostrożność. Ponieważ przed rozporządzeniem Rzym I, obowiązywała konwencja rzymska 1980 r. – ona przyznawała pierwszeństwo wszelkim konwencjom. To było inne podejście, teraz jest dużo bardziej rozsądne.

Rzym II – art. 28 – ono ma pierwszeństwo tylko przed konwencjami podpisanymi przez strony wyłącznie będącymi również członkami UE. To nie dotyczy tylko konwencji bilateralnych, ale także multilateralnych, choć praktycznie to nie ma takiej umowy.

Konwencje z krajami nieczłonkowskimi UE, mają pierwszeństwo przed rozporządzeniem.

Jedna bardzo istotna konwencja multilateralna – Konwencja Haska 4 maja 1971”o prawie właściwym dla wypadków drogowych”. Ta konwencja obejmuje szereg państw, zarówno członków UE jak i nie członków UE, ona reguluje sporo kwestii objętych zasięgiem rozporządzenia, jednak ona ma pierwszeństwo przed rozporządzeniem. Stosuje się ją do „sytuacji konwencyjnych”, czyli do stanów faktycznych powiązanych z obszarami państw, które są stronami tej konwencji.

Ogólna charakterystyka rozporządzenia Rzym II

Zakres zastosowania:

• Czasowy – jest wyznaczony przez date rozpoczęcia stosowania.

• Zakres przedmiotowy – wyznacza go zwrot „zobowiązania pozaumowne”. Ta nazwa jest jednak trochę myląca. Bo nie jest tak, że z jednej strony mamy zobowiązania umowne Rozporządzenie Rzym I, a wszystko to, co nie jest zobowiązaniem umownym to jest Rzym II. Rozporządzenie Rzym II nie obejmuje zobowiązań z jednostronnych czynności prawnych. W nowej ustawie PPM jest przepis, który reguluje kwestię prawa właściwego dla takich zobowiązań.

1. Bezpodstawne wzbogacenie,

2. culpa in contrahendo (tu były problemy jak to zakwalifikować, czy do kontraktów, czy poza kontraktami)

3. delikt,

4. prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia.

Wyłączenia:

• Rozporządzenia nie stosuje się do (art. 1 ust. 1) spraw podatkowych, celnych, administracyjnych. Analogicznie jest w Rzym I. Trzeba zwrócić uwagę, że wyłączono w Rzym II odpowiedzialność Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego za zobowiązania powstałe z działania iure imperium – wykonywanie władzy publicznej. W ustawie PPM, jest przepis art. 35:

„Odpowiedzialność cywilna za działania i zaniechania organów wykonujących w danym państwie władzę publiczną podlega prawu tego państwa.”

Jest to unormowanie fragmentaryczne, nie reguluje działań iure imperium poza granicami danego państwa. Czyli jak nasi wojskowi zmalują jakiś czyn niedozwolony w Afganistanie, to art. 35 tego nie obejmuje. Tak samo jakby amerykańskie siły w Polsce stacjonujące coś zmalowały, to nie można zastosować art. 35. To jednak nie jest omyłka, że jest ta materia pominięta w ustawie. Takie kwestie są szczegółowo regulowane w porozumieniach międzynarodowych, które regulują stacjonowanie wojska na terenie obcego kraju.

• Jest jeszcze drugie wyłączenie – art. 1 ust. 2 ptk 1. – zobowiązania pozaumowne wynikające z naruszenia prawa do prywatności, naruszenia dóbr osobistych w tym zniesławienie.

Art. 16 ustawy PPM – obejmuje to, co wyłączono z regulacji Rzymu II.

Rozumienie pojęcia czynu niedozwolonego – w niektórych państwach jest bardzo wąskie, ograniczające się tylko do odpowiedzialności opartej na winie. W Polsce mamy prawda jeszcze Ryzyko. Rozporządzenie wyraźnie zaznacza, że chodzi o szerokie rozumienie deliktu.

Wyraźnie postanowiono, że rozporządzenie dotyczy także sytuacji, kiedy powstaje jedynie zagrożenie powstania szkody, odpowiedzialność prewencyjna, zapobiegawcza wyrządzenia szkody.

Zasięg uniwersalny rozporządzenia Rzym II (Rzym I też) – przepisy rozporządzenia wyłączają normę krajową. Rozporządzenia daje nam wskazówki, co do poszukiwania prawa właściwego we wszystkich przypadkach objętych zasięgiem przedmiotowym rozporządzenia. Nie interesuje nas wynik poszukiwań – może to być prawo chińskie, Urugwaju i etc. Rozporządzenia nie stosuje się tylko między państwami sygnatariuszami Rzymu II, a poza nimi normy krajowe – takie rozumienie jest błędne. Normy krajowe są po prostu wyłączone. Regulacja ma charakter jednolity, uniwersalny. [Niektórzy profesorowie źle to zrozumieli, ponieważ za ich czasów było pojęcie „sytuacji konwencyjnej”, która obowiązywała między sygnatariuszami konwencji, a tu jest inaczej, bo normy Rzymu II stosuje się także w kontaktach z państwami poza konwencyjnymi.] Reguluje to art. 3 konwencji.

Rozwiązania przyjęte w Rzymie II

Jeżeli dla jakiegoś zakresu jest przyjęty wybór prawa, do innych łączników (obiektywnych) sięgamy dopiero w braku wyboru prawa. Wybór prawa jest omówiony dopiero w art. 14 Rzymu II, jednak jest to przepis kluczowy.

Wybór prawa może być:

• Uprzedni – przed powstaniem zobowiązania. (przed deliktem sic!)

• Następczy – wybór po powstaniu zobowiązania.

Twórcy rozporządzenia zróżnicowali dopuszczalność wyboru uprzedniego i następczego, a mianowicie ograniczyli znaczenie dopuszczalność wyboru uprzedniego: Dopuścili go między profesjonalistami (przedsiębiorcy), klauzula wyboru prawa musi być swobodnie wynegocjowana.

Wybór następczy jak i uprzedni jest nieograniczony. W tym sensie, że można wybrać prawo dowolnego państwa. Ale tylko z praw obowiązujących.

Wiele jest spraw nieuregulowanych związanych z wyborem prawa, dużo lepiej jest to uregulowane w Rzymie I. Np. sprawa dopuszczalności wyboru częściowego lub złożonego – prof. twierdzi, że nie dopuszczalny jest taki wybór, musiałby być wyraźnie przyznany w konwencji, a nie jest.

Wybór prawa jest to czynność prawna prawa prywatnego międzynarodowego. Jakiemu prawo podlega ta czynność prawna? W Rzymie I jest to wyraźnie uregulowane. Tutaj nie jest uregulowana. Należy opierać się na tym, co jest w rozporządzeniu. Forma nie jest uregulowana, więc dowolna. Ale znowu wady oświadczenia woli? Profesor sugeruje, żeby stosować prawo wybrane merytoryczne.

Wybór prawa z 14stki jest dopuszczony dla wszystkich źródeł zobowiązań, jakie były wymienione w artykule drugim (delikt, culpa in contrahedno i td.).

Mamy jednak pewne wyłączenia. Istnieje niedopuszczalność wyboru prawa wyrażona w art. 6 ust. 4 – zobowiązania pozaumowne wynikłe z nieuczciwej konkurencji, art. 8 ust. 3 zobowiązania pozaumowne wynikłe z naruszenia prawa własności intelektualnej. Ciekawie sprawa wygląda w art. 7, który reguluje szkodę w środowisku naturalnym, tam wybór prawa jest, ale ograniczony. Twórcy rozporządzenia zezwoli poszkodowanemu na wybór podstawy prawnej swojego żądania. Może wybrać albo miejsce wystąpienia szkody, albo miejsce zdarzenia, które tą szkodę wywołało. Jest to wybór między regułą ogólną z art. 4, albo tym miejscem wystąpienia zdarzenia.

Rozwiązania przyjęte w braku wyboru prawa:

Delikty.

Z jednej strony mamy ogólne uregulowania zawarte w artykule 4.

No i szczególne uregulowania:

• art. 5 (odpowiedzialność za produkt),

• art. 6 (naruszenie wolnej konkurencji),

• art. 7 (szkody w środowisku),

• art. 8 (naruszenie własności intelektualnej),

• art. 9 (szkody zbiorowe).

Zasada ogólna z art. 4: ust. 1 – lex loci damni – właściwość prawa miejsca szkoda. Ust. 2 – wyjątek od ustępu 1. na rzecz prawa miejsca zwykłego pobytu w tym samym państwie. Dotyczy osób fizycznych i prawnych i jednostek nieposiadających osobowości prawnej, a wynika to z art. 23ego. Skoro jest to wyjątek, to w praktyce będzie miał pierwszeństwo przed ustępem 1. Ustęp 3 – reguła korekcyjna – kryterium najściślejszego związku. Jeżeli z okoliczności wynika, że stosunek zobowiązaniowy wynikły z deliktu jest bardziej związany z innym państwem niż państwo, na które wskazuje ust. 1 czy 2.

Idea ogólna przy negotiorum gestio i bezpodstawnym wzbogaceniu i culpa in contrahendo:

Twórcy rozporządzenia wychodzili z założenia, że bezpodstawne wzbogacenie może towarzyszyć stosunkom umownym. Brali pod uwagę to, że negotiorum gestio może towarzyszyć stosunkom umownym, że culpa in contrahendo może pojawić się w towarzystwie stosunku umownego. W związku z tym w art. 10 ust 1 co do bezpodstawnego wzbogacenia, art. 11 ust. 1 co do negotiorum gestio i art. 12 ust. 1 co do culpa in contrahendo wyciągnięto wnioski kolizyjne z tej możliwości ich powiazania z jakimś innym stosunkiem.

1. Pierwsza możliwość, którą tu przewidziano to oddanie prawu właściwemu dla tego jakiegoś stosunku, który uznaje się tu za ważniejszy z kolizyjnego punktu widzenia.

2. Druga możliwość, miejsce zwykłego pobytu w tym samym państwie. [w culpa in contrahendo jest to trochę inaczej ujęte, ale też o mniej więcej coś takiego chodzi]

3. Trzeci punkt jest ujęty dla każdego z nich inaczej:

1. przy bezpodstawnym wzbogaceniu ust. 3 art. 10 – miejsce wzbogacenia.

2. Negotiorum gestio – art. 11 ust. 3 – miejsce działania.

3. Culpa in contrahendo – art. 12 ust. 2 ptk a) – prawo państwa, w którym powstała szkoda.

1. Ostatnia możliwość to reguła korekcyjna: art. 10 ust. 4 art. 11 ust. 4 art. 12 ust. 3 (albo 2).

Zakres zastosowania statutu zobowiązania pozaumownego:

Wyliczenie jest przykładowe.

Szczególna regulacja – zagadnienie dotyczące przepisów wymuszających swoje zastosowanie, to zwłaszcza art. 16, ale on dotyczy tylko lex fori. Art. 17 dotyczy przepisów wymuszających swoje zastosowanie innych państw, ale on ma ograniczone zastosowanie, jako zasady bezpieczeństwa i postępowania.

Mamy wyłączone odesłanie w zakresie zobowiązań pozaumownych – art. 24.

Art. 26

Konwencja haska z 1971 dotyczy prawa właściwego dla wypadków drogowych. Ona ma pierwszeństwo przed rozporządzeniem. Ta konwencja jako regułę ogólną w art. 3 przyjęła lex loci delicto misi (czy jakoś tak) – właściwość prawa miejsca zdarzenia. Są jednak przewidziane wyjątki na rzecz prawa miejsca zarejestrowania pojazdów.