Historię wędrówek – podróży głównie do miejsc kultu religijnego, dla naprawy zdrowia, zdobycie wiedzy oraz dla przyjemności, możemy podzielić na kilka okresów: podróżowanie w starożytności, w czasach średniowiecza, renesansu i czasach nowożytnych.

Sięgając do starożytnych kultur odbywano wędrówki w różnych celach, takich jak odwiedzanie miejsc świętych, dla wypoczynku i zdrowia lub dla przyjemności. Znaczną grupę wędrowców stanowili kupcy i rzemieślnicy a ich opowieści o poznanym świecie zachęcały innych do podróży odkrywczych. Wędrowcom – turystom potrzebna była odpowiednia infrastruktura turystyczna tj. drogi, obiekty żywieniowe i noclegowe. Już w tym okresie pojawiła się kadra obsługi podróżnych: przewodnicy, a nawet „policja turystyczna”. Byli to urzędnicy państwowi, którzy mieli ułatwiać przybyszom odbywanie podróży po kraju¹.

Podróżujący wymagali ochrony prawnej, dlatego też w starożytności wytworzyły się pewne zwyczaje, a następnie przepisy prawne, które chroniły podróżujących. W Grecji była to instytucja prywatnych gospodarzy, zwana „proxenii” a w Rzymie rozwinęła się forma opieki patrona nad podróżującymi². Głównym celem odbywanych podróży było poznawanie świata, co uchodziło za niezbędną część edukacji. Odwiedzane były więc centra architektoniczne Egiptu przez mieszkańców Mezopotamii i odwrotnie, tereny między Eufratem i Tygrysem, odwiedzane były przez Egipcjan. W Grecji odwiedzano zaś świątynie Apollina w Delfach oraz Olimpie, gdzie co cztery lata odbywały się igrzyska sportowe poświęcone Zeusowi³. Dla przyjezdnych budowano zajazdy i gospody. Podróżowano głównie drogą morską, która była najłatwiejszym, a często jedynym sposobem przemieszczania się z miejsca na miejsce. W Grecji bowiem nie budowano dróg, ponieważ nie było centralnego ośrodka władzy, tylko niezależne miasta.

Już w starożytności odbywano wędrówki w celach leczniczych. W Egipcie rozwinęła się sieć ośrodków medycznych, gdzie leczono ziołami, lekami produkowanymi z różnych surowców, a także przeprowadzono operacje. Podobnie leczono również w innych krajach. Na obszarach Cesarstwa Rzymskiego powstały liczne uzdrowiska⁴.Rzymianie przemieszczali się po rozległych terytoriach swojego państwa, a trzeba dodać, że warunki podróżowania, jak na owe czasy były dobre. Rozległe obszary imperium, pokrywała bowiem sieć bitych dróg, a także zajazdów. Wszędzie akceptowano rzymskie monety, a język łaciński był w powszechnym użyciu⁵.

W średniowieczu podróże powiązane były przede wszystkim z celami religijnymi, handlowymi i edukacyjnymi. W tym okresie mieliśmy do czynienia z częstymi wojnami, epidemiami i zastojem ekonomiczno – gospodarczym, powodującym niszczenie dróg i obiektów noclegowych.

Chrześcijanie pielgrzymowali najczęściej do Rzymu, Jerozolimy i Santiego de Compostela. W krajach islamskich odbywano pielgrzymki zwłaszcza do Mekki, Medyny i Kairuanu. W celach religijnych podróżowali także wyznawcy buddyzmu i hinduizmu, natomiast w celach handlowych w szczególności kupcy arabscy, którzy przemierzali ogromne przestrzenie Azji i Afryki.

Dla zapewnienia bezpieczeństwa zaczęto powoływać zakony rycerskie, np. w Jerozolimie – Jonitów. W XII wieku powstał zakon Templariuszy, który działał w Jerozolimie jako Straż Świątyni, a we Francji, Hiszpanii, Portugalii i Niemczech jako strażnicy mieszkający w komandoriach. A wędrowcy mogli w nich przenocować, odpocząć i zjeść posiłek⁶.

W wieku XII i XIII zaczęły się wędrówki studentów do miast uniwersyteckich, najpierw we Włoszech, następnie we Francji oraz Niemczech. Podróżowali również rzemieślnicy po naukę do znanych mistrzów malarzy, rzeźbiarzy, itp. Do poznania nowych terenów przyczyniły się bez wątpienia wyprawy krzyżowe, a także książka Morco Polo „Opisanie świata” – będąca plonem wędrówki jaką odbył do Chin⁷. W XIV wieku pojawiły się pierwsze obiekty noclegowe, tak zwane hospitium, które można uznać za pierwowzór dzisiejszych hosteli. W wyniku rozwoju bazy noclegowej powstał w 1356 cech hotelarzy w Wenecji, a następnie w Sienie, Rzymie i Florencji.

Koniec średniowiecza to era odkryć geograficznych Krzysztofa Kolumba, Vasco da Gamy, Amerigo Vespucciego i Ferdynanda Magellana. Poszerzyły one wiedze o świecie i przyczyniły się do wzrostu liczby podróżujących.

W okresie renesansu nastąpił rozwój życia kulturalnego, co spowodowało większe zainteresowanie podróżami w celach poznawczych. Odwiedzane są głównie Włochy, stąd tez w 1550 roku opracowany został przez Leandra Albertiego przewodnik po tym kraju⁸.

Wiek XVII uważano za czas szczególnego rozwoju wojaży w celach: poznawczych, zdrowotnych, wypoczynkowych oraz dla przyjemności. W tym okresie rozwinęły się również uzdrowiska: Bath w Anglii, Spa w Belgii, Mirenbad i Karlsbad w Czechach, Baden-Baden w Niemczech, Evian we Francji i inne. W Rosji car Piotr I wydał nawet akt prawny, regulujący zakładanie uzdrowisk⁹.

W wielu krajach również samo podróżowanie stawało się coraz łatwiejsze dzięki rozwojowi regularnych linii dyliżansowych, wzdłuż których powstawały zajazdy i gospody zapewniające podróżnym noclegi i wyżywienie.

W okresie odrodzenia dzieci arystokratów angielskich odbywały podróże po Europie. Często przez okres kilku lat dla poszerzenia swej wiedzy o świecie. Była to tak zwana „wielka podróż” – Grand Tour. Były to wyjazdy podejmowane głównie w celach edukacyjnych i poznawczych. Nie brały w nich udziału kobiety. Młodym arystokratom towarzyszyli nauczyciele, artyści i lekarze. Podróże Grand Tour były w zasadzie obligatoryjne. Ocenia się, że uczestniczyło w nich około 15 – 20 tysięcy turystów brytyjskich rocznie, a szczyt wyjazdów przypadł na połowę XVIII wieku. Zjawisko Grand Tour było niewątpliwie jednym z najważniejszych wydarzeń whistorii turystyki, a niektórzy badacze uznają je wręcz za początek współczesnej turystyki. Najczęściej udawano się do Włoch i Francji, ale odwiedzano też inne kraje europejskie. Wielu Anglików przebywało wtedy a Alpach i podejmowano próby zdobywania najwyższych szczytów. Był to zatem początek rozwoju wielu miejscowości górskich, które z czasem przekształciły się w ośrodki turystyczne. Najbardziej spektakularny był rozwój Chamonix we Francji, które z małej osady pasterskiej rozwinęło się w główne centrum turystyki i alpinizmu w Alpach. Dzięki położeniu u stóp Mont Blanc, Chamonix stało się przede wszystkim miejscem, z którego podejmowano próby zdobycia tego najwyższego alpejskiego szczytu. Pod koniec XVII wieku zaczęto uważać, że woda morska ma lecznicze właściwości, stąd też małe wioski rybackie w Anglii, przekształcały się nadmorskie kurorty¹⁰.

Pod koniec XVIII wieku zapoczątkowana w Anglii tak zwana rewolucja przemysłowa związana z mechanizacją produkcji tkanin bawełnianych i wełnianych, przyniosła wielkie zmiany gospodarcze i społeczne w Europie Zachodniej i Ameryce Północnej. Jej skutkiem była też urbanizacja związana z migracją ludności wiejskiej do miast. W związku z tym w omawianym okresie jednym z istotnych motywów wyjazdów wielu mieszkańców miast była chęć wypoczynku w znanym sobie środowisku wiejskim¹¹.

Omawiając historię turystyki nie można pominąć ważnych odkryć geograficznych dokonanych w XVIII i XIX wieku, dzięki którym zniknęły ostatnie białe plamy na mapach świata. Najwybitniejszym żeglarzem i odkrywcą w tym okresie był James Cook, który odbył trzy wyprawy dookoła świata, odkrył liczne wyspy na Oceanie Spokojnym oraz wschodnie wybrzeża Australii. W Afryce najważniejszych odkryć dokonali: Mungo Park (ustalenie biegu rzeki Niger), Davis Livingstone (m.in. odkrycie wodospadu Wiktorii, jezior: Niasa, Mueru, Banguela, i źródeł Konga), Henry Morton Stanley (m.in. zbadanie źródeł Nilu, przebycie rzeki Kongo od źródeł do Atlantyku, odkrycie gór Ruwenzori) i John Hanning Speke (odkrycie jeziora Tanganika, wraz z Richardem Burtonem, oraz Jeziora Wiktorii). Odkrycia i badania w Azji Środkowej i Północnej to oczywiście to głownie zasługa Rosjan. Nie można też pominąć udziału w nich Polaków (K. Bohdanowicz, A. Czekanowski, J. Czerski, B. Grąbczewski).

Od połowy XIX wieku w Wielkiej Brytanii i we Francji pojawiły się ustawy regulujące czas pracy i skracającego w wymiarze dziennym i tygodniowym. Ta sytuacja wpłynęła bardzo pomyślnie na rozwój „ruchu turystycznego”. W tym bowiem okresie zaczęto coraz częściej zaczęto używać słów: turysta, turystyka. Rozwój tego ruchu dało się zauważyć szczególnie na wybrzeżu Morza Śródziemnego we Francji. Lazurowe Wybrzeże w 1863 roku uzyskało połączenie kolejowe z resztą kraju, co spowodowało bardzo znaczny napływ turystów nie tylko z zagranicy, ale i samych Francuzów. Rozwój w tym rejonie Francji zdecydował o znacznym wzroście infrastruktury turystycznej. Zwiększyła się liczba hoteli, pensjonatów. Rozwinęły się także inne ośrodki we Francji (Vichy, Evain, Chamonix), a także w Niemczech i Wielkiej Brytanii ¹².

Na przełomie XIX i XX wieku notuje się rozwój turystyki międzykontynentalnej między Europą i Ameryką Północną. Wokół między dużych aglomeracji miejskich w sprzyjających warunkach przyrodniczych, nad wodami i środowiskami leśnymi powstawały osiedla letniskowe. Szybki rozwój turystyki spowodował konieczność stworzenia form organizacyjnych oraz norm postępowania, które obowiązywały zarówno turystów jak i pracowników turystyki. Najbardziej fascynowały turystów wysokie góry.¹³

W XIX i XX wieku dotychczasowa turystyka mająca charakter elitarny, przekształciła się stopniowa w turystykę masową. Jej upowszechnienie następuje dzięki rozwojowi środków transportu, przemysłu, urbanizacji, wydłużenia się wolnego czasu, a także dzięki wzrostowi poziomu oświaty i świadomości społecznej.

Momentem przełomowym w rozwoju turystyki było pojawienie się mechanicznych środków transportu, czyli kolei żelaznych i statków parowych, które uczyniły podróż krótszą, wygodniejszą i tańszą.¹⁴ Stało się to możliwe dzięki skonstruowaniu maszyny parowej, która znalazła zastosowanie w transporcie kolejowym i morskim.

Równocześnie z kolejami pojawiły się pierwsze parowce, które wkrótce wyparły statki żaglowe. Statki parowe pozwoliły kilkakrotnie skrócić czas podróży morskich. Podróż przez Atlantyk z Wielkiej Brytanii do Stanów Zjednoczonych uległa skróceniu z około 20 do 7 dni. Silniki parowe zastąpiono wkrótce silnikami diesla i w pierwszej połowie XX wieku już prawie wszystkie statki morskie miały napęd spalinowy. Duże znaczeni dla transportu towarowego, ale w pewnym stopniu również pasażerskiego, miało zbudowanie w 1869 roku Kanału Sueskiego, który skracał czas podróży z Europy do Indii o ponad 50%¹⁵.

Kolejne wynalazki, które zrewolucjonizowały transport, wiązały się ze skonstruowaniem samochodu i samolotu. Rozwój transportu samochodowego przypadł na początek XX wieku, ale ważniejsze wynalazki w tej dziedzinie pojawiły się już pod koniec XIX wieku. Zasadnicze znaczenie przemysłu samochodowego miało zbudowanie silnika spalinowego przez Gottlieba Daimlera w 1885 roku oraz zastosowanie ogumienia pneumatycznego przez braci Michelin w 1895 roku. Produkcję samochodów na wielką skalę zapoczątkował Henry Ford, zakładając w 1903 roku w Detroit w Stanach Zjednoczonych fabrykę samochodów¹⁶.

Rozwój motoryzacji wymagał budowy sieci dróg bitych , w tym najdogodniejszych z nich – autostrad. W 1924 roku w północnych Włoszech zbudowano pierwszą autostradę na świecie łączącą Mediolan z Varese. W Europie sieć autostrad powstała już w okresie międzywojennym. Upowszechnienie samochodu wpłynęło w ogromnym stopniu na wzrost ruchu turystycznego, umożliwiając indywidualne podróżowanie do miejsc dotychczas niedostępnych.

Rozwój pasażerskiego transportu lotniczego przypadł na okres po II wojnie światowej. Wiązało się to z zastąpieniem w latach 50 samolotów śmigłowych przez samoloty odrzutowe, które były znacznie szybsze i ekonomiczniejsze. Ponadto od tego czasu szybko zwiększał się udział lotów czarterowych.

W XIX wieku głównie dzięki rozwojowi transportu, znacznie zwiększyła się liczba osób podróżujących. Zrodziło to potrzebę organizacji wyjazdów przez wyspecjalizowane biuro podróży. Pierwsze takie zostało założone przez Thomasa Cooka w 1841 roku w Leicester w Anglii. Cook stał się sławny między innymi dzięki zorganizowaniu pierwszej wycieczki wyczartyrowanym pociągiem z Leicaster do Loughborough, organizacji wyjazdów na wystawę światową w Paryżu, wyjazdów do Szwajcarii, Włoch, Egiptu, Stanów Zjednoczonych a nawet dookoła świata na statku „Oceanic”¹⁷.

Głównymi miejscami odwiedzanymi przez turystów w XIX wieku były miasta historyczne, tereny nadmorskie, uzdrowiska i obszary górskie. Nadal największe zainteresowania budziły miasta Włoskie (Rzym, Florencja, Wenecja), oraz Francuskie (Paryż, Mersylia).

Dzięki tak ogromnemu rozwojowi turystyki i usług z tym związanych na początku XX wieku powstały pierwsze instytucje państwowe dla koordynacji działań dotyczących ruchu turystycznego, kolejno w Nowej Zelandii, Austrii, Francji, Hiszpanii, Portugalii, Szwajcarii i Holandii.

Pierwsza wojna światowa spowodowało regres w turystyce. Po jej zakończeniu zahamowanie szybko minęło i obok rozwiniętych obszarów nadmorskich ( głównie wybrzeże Morza Śródziemnego) rozbudowała się baza turystyczna w Alpach, promowana przez organizację I Olimpiady Zimowej¹⁸.

W okresie międzywojennym szybko zaczęły powstawać wyciągi narciarskie, ale przede wszystkim był to początek budowy stacji narciarskich. Pierwszymi wysokogórskimi ośrodkami narciarskimi powstałymi w tym okresie były: Sestiriere we Włoszech, Alpe d’Hucz, Meribel i Le Revard we Francji. Pierwsza generacja nowych ośrodków została więc zbudowana jeszcze przed II wojną światową w wysokich partiach górskich ponad granicą stałego osadnictwa, gdzie panują dobre warunki do jazdy na nartach.

W okresie międzywojennym również coraz większą rolę w turystyce wypoczynkowej zaczęły odgrywać tak zwale wsie letniskowe. Często były to miejscowości położone w regionach atrakcyjnych pod względem przyrodniczym. Wiele miejscowości pełniących funkcje wypoczynkowe pojawiło się w strefach podmiejskich dużych miast. Zjawisko to wystąpiło między innymi w okolicy Paryża, Berlina, Wiednia, Pragi, Warszawy i Łodzi.

W drugiej połowie lat 30 XX wieku nastąpiła zarówno ożywienie krajowego i międzynarodowego ruchu turystycznego. Coraz częściej odwiedzano Norwegie, Szwecje, Grecje, Japonie, Indie Holenderskie oraz posiadłości francuskie w Afryce południowej. Największy rozwój krajowego ruchu turystycznego w tym okresie notowano głównie w Niemczech, Włoszech i Szwajcarii, a także w ZSRR, gdzie miało to charakter turystyki socjalnej¹⁹.

Niewątpliwe duże znaczenie dla wzrostu ruchu turystycznego miał rozwój form turystyki, takich jak: narciarstwo zjazdowe, podróże statkami turystycznymi w regionie mórz: Śródziemnego, i Karaibskiego, czy też wyjazdy związane z kongresami, wystawami, targami, festiwalami, imprezami sportowymi, i innymi.

W ostatnich latach zachodzą istotne zmiany w sposobach wypoczynku i kierunkach wyjazdów turystycznych. Przede wszystkim na znaczeniu tracą dotychczasowe regiony, np. w Hiszpanii – Costa Brava, gdzie w latach 60 i 70 zbudowano hotele, które nie odpowiadają już gustom współczesnym turystom. Również zauważa się stagnację w wielkich ośrodkach sportów zimowych w Alpach. Jest to związane między innymi ze wzrostem liczby osób uprawiających „łagodne formy” turystyki, a także otwieraniem się nowych rynków turystycznych w krajach Trzeciego Świata.

Od lat 80 pojawiają się idee harmonijnego rozwoju turystyki (turystyki zrównoważonej i ekoturystyki) znajdujące coraz więcej zwolenników. Widoczne są także tendencje do dzielenia urlopów na wyjazdy w różne miejsca, np. do miejscowości nadmorskich, górskich, do miast zabytkowych i parków narodowych.

W ostatnich latach w rozwoju turystyki pojawiły się zagrożenia spowodowane przez terroryzm. Z najtragiczniejszych wydarzeń należy wymienić atak terrorystyczny w Stanach Zjednoczonych 11 września 2001 roku na World Trade Center, atak na turystów na wyspie Bali (2002 rok) oraz atak na turystów w Egipcie. Na turystyce międzynarodowej negatywnie odbiły się też katastrofy naturalne. Ogromne szkody w grudniu 2004 roku wyrządziło tsunami na Oceanie Indyjskim, którego skutkiem było wiele ofiar wśród ludności miejscowej oraz wśród turystów wypoczywających na wybrzeżach w krajach Azji Południowo – Wschodniej²⁰.

Pojedyncze, sporadyczne wyjazdy Polaków w świat datują się od początku naszej państwowości. Podróżowano jedynie w celach handlowych, dyplomatycznych i religijnych. Na początku Xi wieku istniały kontakty z lotaryńską ojczyzną królowej Rychezy, żony mieszka II, posłowie Władysława Hermana, jak podaje Gall Anonim, dotarli do Prowensji, Benedykt Polak, mnich z Wrocławia, przewędrował Azję, towarzysząc legatowi papieskiemu w stolicy Wielkiego Chana – Karakorum.

Młodzież w XIV – XVI wieku wyjeżdżała na studia uniwersyteckie przeważnie do Włoch, za czasów Kazimierza Wielkiego kilkudziesięciu studentów znalazło się w Boliwii i Padwie. Spośród zachowanych opisów podróży najbardziej znany jest diariusz Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła, zwanego Sierotką, z podróży odbytej w 1582 roku do Ziemi Świętej – Peregrynacja albo pielgrzymowanie do Ziemi Świętej. W relacjach z podróży zawarte też są informacje o krajobrazach i życiu mieszkańców²¹.

Powstanie uniwersytetu w Krakowie rozszerzyło naukowe kontakty profesorów i studentów. Wielu wychowanków Wszechnicy Jagiellońskiej, jak Kopernik lub Grzegorz z Sanoka, pogłębiało zdobytą wiedzę na uczelniach w innych krajach.

Od drugiej połowy XVIII wieku podróżowano już znacznie częściej. Przyczyniły się do tego wydarzenia polityczne, zwłaszcza rozbiory Polski, które spowodowały liczną emigrację do Europy Zachodniej. Ponadto wśród osób wyjeżdżających w tym czasie dużą grupę stanowili podróżnicy udający się zagranicę w celach badawczych i poznawczych. W XIX wieku głośne były zwłaszcza podróże Wacława Rzewuskiego na Bliski Wschód i Jana Potockiego do Turcji, Egiptu, Maroka²².

Wiek XIX uznaje się najczęściej w krajach europejskich za początek narodzin masowej turystyki. Był to okres powstawania pierwszych organizacji turystycznych, pierwszych przedsiębiorstw turystycznych (np. pierwsze biuro podróży T. Cook) oraz okres kształtowania się czynników sprzyjających rozwojowi ruchu turystycznego. Polska w tym czasie była w bardzo trudnej sytuacji. Otóż w latach 1772, 1793,1795 doszło do pierwszego, drugiego i trzeciego rozbioru Polski. Na ponad 120 lat ziemie ówczesnej Polski stały się częścią Rosji, Prus i Austrii. Historia polskiej turystyki do 1918 roku związana była zatem z rozwojem turystyki w tych krajach²³.

Dzięki Komisji Edukacji Narodowej zwrócono uwagę na potrzebę poznawania przez Polaków własnego kraju, jego przyrody, historii i kultury. Dzięki temu wiek XIX stał się okresem rozwoju: geologii, geografii, biologii i etnografii, które dawały podstawę do rozwoju krajoznawstwa, i turystyki²⁴.

W tym okresie największy wpływ na rozwój turystyki w Polsce mieli Stanisław Staszic, Julian Ursyn Niemcewicz i Wincenty Pol. Popularyzatorem piękna Tatr był Tytus Chałubiński. Do historii polskiej turystyki przeszły m.in.: założenie w 1800 roku przez Izabelę Czartoryską w Puławach pierwszego muzeum, czy opis przeżyć z wędrówek po Tatrach zamieszczony w 1805 roku przez Stanisława Staszica w książce "O ziemiorództwie gór dawnej Sarmacji a później Polski". Natomiast Julian Ursyn Niemcewicz był pisarzem i autorem prac historycznych ( m. in. „Podróże historyczne po ziemiach polskich od 1811 do 1828). Podróżował po Polsce, Europie Zachodniej i Wschodniej²⁵.

Nieco później badania ziem polskich prowadzili Wincenty Pol i Oskar Kolberg. Wincenty Pol był znanym geografem i poetą, twórcą pierwszej katedry geografii w Polsce założonej w 1849 roku w Uniwersytecie Jagiellońskim i autorem wielu opracowań geograficznych dotyczących Polski. Odbył wiele podróży po ziemiach polskich, najwięcej w Karpatach, gdzie prowadził badania geograficzne: „Północny wschód Europy” czy „Rzut oka na północne stoi Karpat”. Natomiast Oskar Kolberg był etnografem i muzykologiem. W czasie licznych wędrówek po kraju zabrał bogaty materiały etnograficzne, w tym melodie ludowe. Był autorem między innymi takich dzieł jak: „Pieśni ludu polskiego”. Do popularyzatorów krajoznawstwa i turystyki w tym okresie należeli też: Ludwik Zejszner – geolog i propagator ruchu ochrony przyrody oraz Eugeniusz Janota – taternik, badacz Karpat i autor przewodnika pt. „Przewodnik w wycieczkach na Babią Górę, do Tatr i Pienin ²⁶.

W 1873 roku powstało Galicyjskie Towarzystwo Tatrzańskie. Tę właśnie datę przyjmują badacze za początek polskiej turystyki. Główne cele Towarzystwa były badania geologiczne gór polskich i popularyzacja, budowa schronisk górskich, ochrona przyrody i wspieranie twórczości góralskiej. Podczas organizowanych przez Towarzystwo wycieczek recytowana była poezja oaz śpiewane pieśni patriotyczne. W 1874 roku wybudowano pierwsze schronisko w polskich górach – nad Morskim Okiem, a w kolejnych latach w Dolinie Roztoki, Dolinie pięciu Stawów Polskich oraz na Hali Gąsienicowej. W roku 1909, wybitny taternik, żeglarz i pisarz generał Mariusz Zaruski założył Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe²⁷.

Pod zaborem rosyjskim do rozwoju turystyki najbardziej przyczyniło się utworzone w Warszawie w 1906 roku Polskie Towarzystwo Krajoznawcze. Kielecki oddział PTK powstał w roku 1908 i od początku działał bardzo intensywnie: organizowano odczyty, wycieczki, prace badawcze i muzeum. Głównym celem PTK było organizowanie wycieczek i odczytów również wśród młodzieży, ochrona przyrody ojczystej i zabytków oraz wpajanie zachowań patriotycznych. Na terenie zaboru powstały również elitarne stowarzyszenia, umożliwiające uprawianie innych turystyki kwalifikowanej, między innymi Warszawskie Towarzystwo Wioślarskie i Warszawskie Towarzystwo Cyklistów. Ze względu na sytuację polityczną panującą na ziemiach polskich pod zaborem pruskim, niemożliwe było tworzenie organizacji o charakterze patriotycznym. Jedyne stowarzyszenia, jakie mogły powstawać, to organizacje sportowe (np.: Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”) i to właśnie one prowadziły działalność turystyczno-krajoznawczą²⁸.

Wiek XIX to kres dynamicznego rozwoju uzdrowisk. Wcześniej na ziemiach polskich istniały nieliczne kurorty, między innymi: Cieplice Śląskie i Lądek, Kudowa i Iwonicz oraz Duszniki, Jedlina²⁹.

Innym typem miejscowości wypoczynkowych były w tym czasie kąpieliska nadmorskie. Najwcześniej, bo od końca XVI wieku zaczął rozwijać się Sopot, w którym wypoczywali bogaci mieszkańcy Gdańska z czasem budując własne rezydencje.

W tym okresie zapisał się też w historii jako okres rozwoju turystyki górskiej, zwłaszcza Tatr i Pienin. Spośród wsi najlepiej rozwijało się Zakopane, które z czasem stało się dużym ośrodkiem turystycznym, letniskowym i uzdrowiskowym. Stało się do dzięki doprowadzeniu linii kolejowej z Krakowa do Chabówki a następnie do samego Zakopanego. Rezultatem wybudowania linii kolejowych był zwiększony ruch turystyczny i następnie budownictwo pensjonatów i hoteli. Głównymi miejscami odwiedzanymi przez turystów było Morskie Oko i Dolina Kościeliska. Turyści także docierali do Pienin, gdzie największą atrakcją turystyczną był spływ Dunajcem, organizowany już w połowie XIX wieku³⁰.

Na przełomie XIX i XX wieku dużym ośrodkiem ruchu turystycznego stał się Kraków, co miało związek z rozbudzeniem świadomości narodowej i wzrostem zainteresowania miejscami historycznymi. W okresie międzywojennym uwidacznia się wzrost ilości podróży o charakterze wypoczynkowym i krajoznawczym. Przyczyniły się do tego brak barier w podróżowaniu po Polsce, które występowały w czasie zaborów, a także ustawy o czasie pracy i płatnych urlopach.

W latach 1921-1938 frekwencja w uzdrowiskach i letniskach wzrosła z ok. 90 tys. do 650 tys. Głównymi celami wyjazdów o charakterze poznawczym stały się Karpaty oraz miasta historyczne tj. : Warszawa, Kraków, Lwów, Wilno, Poznań. Niewątpliwie ogromne zasługi dla rozwoju turystyki trzeba przypisać Polskiemu Towarzystwu Tatrzańskiemu i Polskiemu Towarzystwu Krajoznawczemu. Pierwsze z nich dalej budowało schroniska górskie oraz zwiększało sieć szlaków. Zostały zbudowane między innymi kolejki linowe na Kasprowy Wierch (1936 r.), Gubałówkę (1938 r.) i Górę Parkową w Krynicy (1937 r.). Również Polskie Towarzystwo Krajoznawcze miało osiągnięcia: budowało schroniska, organizowało wycieczki, wydawało przewodniki, mapy, a także zakładało biblioteki i muzea krajoznawcze³¹.

Druga wojna przyniosła ogromne zniszczenia i kompletny zastój w turystyce. Także okres powojenny nie sprzyjał rozwojowi idei turystyki z uwagi na postawę i działania rządu komunistycznego. Dopiero po 1950 roku następuje poprawa tej sytuacji. W tymże roku dochodzi do utworzenia Polskiego Towarzystwa Turystyczno – Krajoznawczego. Reaktywowane są też biura podróży, coraz więcej organizacji propaguje idee uprawiania turystyki i krajoznawstwa (między innymi Związek Harcerstwa Polskiego). Rozbudowuje się siec hoteli, schronisk, tworzone są nowe drogi i sieć połączeń kolejowych oraz autobusowych³².

Na przełomie XIX i XX stulecia wyłania się nowa gałąź turystyki sportowej — narciarstwo. Dokonano przez to zwiększenie liczby taterników i narciarzy na szlakach górskich, co spowodowało nasilenie wypadków w górach, zarówno latem jak i zimą. Śmierć znanego kompozytora Mieczysława Karłowicza pod lawiną dawało impuls do zorganizowania jeszcze jednej agendy Towarzystwa Tatrzańskiego, Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego. Prowadzone początkowo przez podróżnika, marynarza i pisarza, Mariusza Zaruskiego, a później w latach międzywojennych przez Józefa Oppenheima, pogotowie uratowało setki istnień ludzkich, a znak jego, błękitny krzyż, stał się symbolem ofiarności i poświęcenia. Śmierć nie oszczędzała zresztą i szeregów pogotowia. Listę ratowników, którzy stracili życie ratując innych zaczyna góral, przewodnik Klimek Bachleda³³.

Na przełomie lat 80-tych i 90-tych, po wolnych wyborach, zaczął się proces przemian społeczno-politycznych i gospodarczych. Do gospodarki turystycznej, jak i do całej gospodarki Polski, wprowadzono zasady wolnorynkowe. Turystyka występująca w formie socjalnej została zastąpiona jej komercyjną wersją. Przemiany spowodowały spadek zamożności społeczeństwa, co oczywiście odbiło się na wyraźnym zmniejszeniu wyjazdów o charakterze wypoczynkowych. Dzięki otwarciu granic rósł zagraniczny ruch turystyczny, jednak motywy tej turystyki były jak najbardziej przyziemne. Polacy podróżowali w tym czasie za granicę przede wszystkim w celach zarobkowych³⁴.

Do dalszego rozwoju polskiej turystyki przyczyniła się Unia Europejska, której fundusze można było przeznaczyć np.: na promocję, kształcenie kadr czy rozwój turystyki wiejskiej. W roku 1990 powołano Polską Organizację Turystyczną (POT). Jej celem było promocja Polski w dziedzinie turystyki³⁵. …………

---

1. T. Łobożewicz, G. Bieńczyk, Podstawy turystyki , Warszawa, 2001.↩

2. R. Davidson, Turystyka, Warszawa 1996.↩

3. R. Łazarek, Propedeutyka turystyki, Warszawa, 1995.↩

4. tamże↩

5. W. Kurek, Historia turystyki, Warszawa, 2007↩

6. T. Łobożewicz, G. Bieńczyk, Podstawy turystyki , Warszawa, 2001.↩

7. tamże↩

8. A. Kowalczyk, Geografia turyzmu, Warszawa, 2001.↩

9. T. Łobożewicz, G. Bieńczyk, Podstawy turystyki , Warszawa, 2001.↩

10. W. Kurek, Historia turystyki, Warszawa, 2007↩

11. tamże↩

12. A. Kowalczyk, Geografia turyzmu, Warszawa, 2001↩

13. T. Łobożewicz, G. Bieńczyk, Podstawy turystyki , Warszawa, 2001.↩

14. J. Waszyńska, A. Jackowski, Podstawy geografii turyzmu, Warszawa, 1978.↩

15. W. Kurek, Historia turystyki, Warszawa, 2007↩

16. Ch. Oxlade, Wynalazki, Bielsko-Biała, 2010↩

17. R. Łazarek , Propedeutyka turystyki, Warszawa, 1995.↩

18. T. Łobożewicz, G. Bieńczyk, Podstawy turystyki , Warszawa, 2001.↩

19. W. Kurek, Historia turystyki, Warszawa, 2007↩

20. T. Łobożewicz, G. Bieńczyk, Podstawy turystyki , Warszawa, 2001.↩

21. Z. Kulczycki, Zarys historii turystyki, Warszawa, 1980.↩

22. W. Kurek, Historia turystyki, Warszawa, 2007↩

23. J. Gaj, Zarys historii turystyki w Polsce, Warszawa 2003.↩

24. W. Kurek, Historia turystyki, Warszawa, 2007↩

25. Z. Kulczycki, Zarys historii turystyki, Warszawa, 1980.↩

26. W. Kurek, Historia turystyki, Warszawa, 2007↩

27. H. Borne, A. Doliński, Organizacja turystyki, Warszawa 1998.↩

28. M. Lewan, Zarys dziejów turystyki w Polsce, Kraków 2004.↩

29. W. Kurek, Historia turystyki, Warszawa, 2007↩

30. tuteż↩

31. tuteż↩

32. H. Borne, A. Doliński, Organizacja turystyki, Warszawa 1998.↩

33. Z. Kulczycki, Zarys historii turystyki, Warszawa, 1980.↩

34. K. Przecławski, Człowiek a turystyka Zarys socjologii turystyki, Kraków, 1997 .↩

35. M. Lewan, Zarys dziejów turystyki w Polsce, Kraków 2004 .↩