Podmiot (B. Boniecka „Składnia współczesnego języka polskiego)
Podmiot jest tym składnikiem konstrukcji, o którym się coś orzeka. Składnik ten wskazuje szczegółowo lub ogólnie, konkretnie lub przenośnie na kogoś lub na coś (osoby, zwierzęta, przedmioty itd.), kto/co wykonuje jakieś działania, ulega jakimś czynnościom czy procesom, pozostaje w jakimś stanie lub kogo/co eksponuje jako nosicieli pewnych cech.
1) Najczęstsza forma podmiotu – podmiot gramatyczny: jest to podmiot wyrażony rzeczownikiem lub inną formą imienną w mianowniku:
Nikt jej nie pomógł, wszystko sprzysięgło się przeciwko niej.
Schody marmurowe poznały go. I zegar go poznał.
Chłopak podziękował mu uśmiechem.
2) Funkcję podmiotu mogą spełniać nie tylko rzeczowniki, ale i zaimki rzeczownikowe oraz przymiotniki i zaimki przymiotnikowe uległe subiektywizacji, czyli urzeczownikowieniu. W tej roli możliwy jest czasownik w bezokoliczniku i w zasadzie wszystkie części mowy, jeśli są użyte meta językowo.
Biec nie można.
Pozostało oczekiwać.
Psocić, psikusować – oto moja radość.
3) (Dyszak „od głoski do zdania) Podmiot domyślny: podmiot, który nie jest wyrażony; może być ukryty w końcówce osobowej formy czasownika występującego w tym zdaniu w funkcji członu finitywnego.
Zaczął pisać list. – zaczął, a więc on (np. chłopiec, uczeń)
4) Niektóre orzeczenia wymagają podmiotu w formie dopełniacza- jest to podmiot logiczny: występuje przy orzeczeniach oznaczających brak, nadmiar, przybywanie, ubywanie:
Na kolokwium nie było najsłabszych studentów.
W piekarni zabrakło pszennej mąki.
5) Zdania bez podmiotu w mianowniku, czy dopełniaczu opisywane są jako bezpodmiotowe.
Jankowi zrobiło się niedobrze.
Ani jest wstyd za brata.
Chory pies czuje się coraz gorzej.
6) Pomiot w celowniku nazywany jest podmiotem epistemologicznym; występuje przy orzeczeniach złożonych, oznaczających stany wewnętrzne (zrobiło się niedobrze, żal było) ; podmiot w narzędniku nie ma swojej nazwy, ale dla wszystkich podmiotów wyrażanych w innej formie niż mianownik można zastosować nazwę podmiotu logicznego.
7) Szczególny typ podmiotu: nierozerwane skupienie dwóch podmiotów: gramatycznego(w mianowniku), współtworzącego formalny związek z orzeczeniem, i logicznego (w dopełniaczu), implikowanego przez to orzeczenie. Stanowi je połączenie rzeczownika upodrzędnionego ( w formie dopełniacza) wobec wyrazu nazywającego- ogólnie mówiąc- ilość (liczebnika głównego nazywającego liczby od pięciu wzwyż, liczebnika zbiorowego, liczebnika nieokreślonego, przysłówka typu: dużo, trochę, rzeczownika nazywającego jednostki miary i wagi) :
Pięć godzin minęło od wyjazdu ojca.
Siedmioro uczniów wzięło udział w konkursie recytatorskim.
Niewielu uczniów przeszło do drugiego etapu olimpiady.