Charakterystyka totalitaryzmu na podstawie filmu „Stalin. Korzenie terroru.”
Państwo i społeczeństwo:
Zaczynając charakterystykę państwa totalitarnego należy zwrócić szczególną uwagę, iż nie istniało by ono bez rozwoju technologii. Nowoczesne metody komunikacji, podsłuchów i donosicielstwa służyły jako jeden z głównych filarów systemu bezpieczeństwa – terroru.
Stalin, jako jeden z najgroźniejszych dyktatorów, dochodził do władzy dzięki zręcznym zagrywkom politycznym połączonym z całkowitą eliminacją wrogów. W młodości związał się z bolszewikami, którzy chętnie przygarnęli w swoje szeregi osobę tak oddaną teorii marksizmu. W krótkim odstępie czasu stał się bliskim współpracownikiem Lenina i, jak się później okazało, jego zastępcą. Jego umiejętności przywódcze stojące na bardzo wysokim poziomie zostały wykorzystane przez Lenina podczas rewolucji październikowej w 1917r., która miała na celu obalenie Rządu Tymczasowego i całkowite zagarnięcie władzy przez bolszewików. Stalin zostaje sekretarzem generalnym partii 3 kwietnia 1922r.
Wspominając o partii należy wspomnieć, iż w systemie totalitarnym obowiązywała wyłącznie jedna ideologia (socjalizm – niechęć do wolnego rynku, przejmowanie gospodarki przez państwo) a władza należała do jednej partii (w tym wypadku komunistów, nie istniała żadna opozycja), a właściwie do nieomylnego i niezastąpionego wodza. Kierownictwo skupione było wokół głównych przyjaciół i współpracowników dyktatora. Strukturę władz partyjnych można porównać do zakonu rycerskiego, w którym obowiązywały kręgi wtajemniczenia. Najbliżsi współpracownicy byli najbardziej wtajemniczeni, itd. Zamierzano stworzyć utopijny świat dla całkiem nowego typu człowieka.
W swoim testamencie Włodzimierz Lenin wysuwa Stalina jako swojego następcę, jednak trwa wewnętrzna walka pomiędzy nim a Trockim, którego pozbywa się przy współpracy z Zinowjewem i Kamieniewem. W późniejszym czasie pozbywa się także ich w koalicji z następnymi sprzymierzeńcami, którzy także po pewnym czasie zostają wyeliminowani. Te nazwiska, a także przykłady takie jak Kirov czy Bucharin stają się przykładami jak w totalitaryzmie w krótkim czasie każdy przyjaciel może zamienić się w wroga i zostać zneutralizowany, usunięty. Brak skrupułów i przewrotność staje się elementem zastraszenia, wywarcia presji działania z systemem, ideologią, a nie przeciwko niej. Wykonywanie poleceń, nakazów i stosowanie się do praw ustalonych przez dyktatora daje możliwość przetrwania. Doprowadza to do strasznego zjawiska społecznego jakim jest donosicielstwo. Przez ciągłą inwigilację nie tylko ze strony władz, ale także ze strony codziennie spotykanych ludzi, a nawet rodziny, ludzie stają się podejrzliwi, nie ma jakiegokolwiek zaufania, stają się całkowicie podporządkowani systemowi w obawie przed jakimikolwiek represjami związanymi z postępowaniem wbrew obowiązującym zasadom. Społeczeństwo staje się dzięki temu łatwą do manipulacji i kontroli masą. Nikt nie może czuć się bezpieczny.
Kolejną ważną napomnienia rzeczą jest terror. Został on wprowadzony jako narzędzie służące bezwzględnemu podporządkowaniu społeczeństwa. Po części tak wprowadzony stan usprawiedliwiało się walką klas i ochroną zdobyczy komunizmu. Tworzenie obozów pracy i całego aparatu bezpieczeństwa (policja polityczna Czeka, GPU/OGPU, NKWD, KGB). Obozy były miejscem zsyłki nie tylko konspiratorów i przeciwników idei komunizmu, ale także obszarem wysyłania ludzi niewinnych, którzy nie mieli szans na obronę przed niesprawiedliwym oskarżeniem. W Gułagach panowały straszne warunki. Niedostateczne wyżywienie, praca ponad siły nastawiały ludzi na fizyczne, ale także i psychiczne wykończenie. Morderstwo wprowadzono na masową skalę, nazwiska nic nie znaczyły, zabijano dla statystyk, dla ukazania potęgi, zmuszenia do posłuszeństwa. Pojawiły się ludobójstwa. Podczas pojmania przez Niemców syna Józefa Stalina w trakcie agresji Hitlera na ZSRR Stalin był w stanie wyprzeć się syna, którego chciano wymienić na dowódców niemieckich. Stalin uważał, iż powinno się walczyć do śmierci, bycie jeńcem nie było akceptowane, a uważane wręcz za zdradę. Pokazuje to do czego zdolny jest człowiek, który pragnie utrzymać zarówno władzę jak i wewnętrzny porządek w partii i państwie. Innymi instrumentami służącymi do kontroli społeczeństwa i jego kształtowania są propaganda, cenzura. Wszelkie instytucje podporządkowane są władzy, ale są także kontrolowane same przez siebie i przez stworzone odpowiedniki – dualizm.
Gospodarka:
W głównym założeniu komunizmu, gospodarka miała opierać się na zasadach socjalistycznych. Zniesienie własności prywatnej tłumaczone było marnotrawstwem i wyzyskiem pracowników w kapitalizmie. Od teraz dochody miały trafiać do państwa i miały być sprawiedliwie zarobione. Gospodarka miała być także centralnie planowana. Zobowiązywało to do wykonania planu minimum, narzuconego odgórnie nakazu wytworzenia danej ilości towaru i rozprowadzeniu go po ustalonej cenie. Dość powszechnym widokiem stały się puste półki w sklepach i notoryczny brak produktów. Inwestowano głównie w przemysł ciężki.
Stalin po dojściu do władzy chciał zmodernizować państwo. Jednym z głównych planów była modernizacja wsi, tworzenie tak zwanych Kołchozów, czyli spółdzielni produkcyjnych z ziem zabranych w wyniku kolektywizacji chłopom.
Pisząc o gospodarce warto wspomnieć o pojęciu „księżycowej gospodarki” – czyli fałszowaniu statystyk, dzięki którym uważano, iż sprawowany system dobrze rokuje i zapewnia wystarczalność produktów rolnych. W praktyce niestety było inaczej.