ELEMENTY METODYKI BADAŃ GEOGRAFICZNYCH

NA TEMAT WYJAŚNIENIA PRZYCZYN KONFLIKTÓW W PAŃSTWACH AFRYKI PÓŁNOCNEJ A W SZCZEGÓLNOŚCI LIBII, TUNEZJI ORAZ EGIPTU.

Wiele wojen ma charakter wewnętrzny- wojny domowej i tutaj zdecydowanie dominuje Afryka. Kontynent zdziesiątkowany konfliktami etnicznymi, religijnymi czy po prostu wynoszący jako dowódców wojskowych tych, których pojęcie na temat sprawowania rządów demokratycznych jest znikome. Młode afrykańskie państwa z epoki post-kolonialnej pobierają gorzką lekcje. W zasadzie cały kontynent wzdłuż i wszerz jest trawiony konfliktami, mniejszej lub większej skali, ale co uderzające, to ich zaciętość i niesamowite jest to, że nawet, gdy jeden konflikt wygasa, natychmiast pojawia się drugi.¹

Do głównych przyczyn wojen w Afryce należą: duże zróżnicowanie etniczne i religijne; granice w państwach kolonialnych, które nie pokrywają się z granicami narodowościowymi; niskie poczucie przynależności państwowej (o wiele bardziej zachowana jest przynależność etniczna); bieda oraz problem głodu; niestabilność polityczna oraz despotyzm przywódców.

Celem badania jest zobrazowanie i przedstawienie problemu dotyczącego konfliktów a może bardziej rewolucji jakie mają miejsca w ostatnim czasie w państwach Afryki Północnej a mianowicie Tunezji, Egipcie czy Libii a także przedstawienie sytuacji ekonomiczno - społecznej w konkretnych państwach Afryki Północnej. Przedstawienie konkretnych danych przybliży nam sytuacje w krajach Czarnego Lądu i pozwoli w jakimś stopniu wyjaśnić przyczyny zaistniałych rewolucji w państwach morza Śródziemnego czyli Tunezji, Egipcie czy Maroku.

Celem tego badania jest również jak wyżej wspomniałem przedstawienie sytuacji, na podstawie pewnych czynników o których powiem w dalszej części , w konkretnych państwach Afryki Północnej. Skupię się na takich państwach jak:

Maroko, Algieria, Nigeria, Sudan, Etiopia oraz Tunezja, Egipt i Libia.

Rys. 1. Państwa Afryki

Źródło. http://www.travelplanet.pl/przewodnik/afryka/?dzial=przew&makrr=1, data wejścia: 03.03.2011

Do rozwiązania problemu i wyjaśniania ewentualnych przyczyn konfliktu wybrałem dwie hipotezy które mogą być głównymi przyczynami konfliktu oraz kilka wskaźników, które pomogą mi w wyjaśnieniu problemu. Postaram się również zestawić czynniki w poszczególnych krajach aby zobaczyć różnice wynikające z konkretnego wskaźnika.

1 hipoteza: dotyczy długości sprawowania władzy w państwie przez głowę państwa oraz jaki ustrój panuje

2 hipoteza: dotyczy wskaźnika PKB oraz analfabetyzmu

pozostałe wskaźniki, które pomogą mi w wyjaśnieniu przyczyn rewolucji w niektórych krajach Czarnego Lądu dotyczą: grup etnicznych, grup religijnych, zasobów naturalnych, bezrobocia, stref wpływów.

Rys. 2. Obszar Afryki Północnej objęta konfliktami

Źródło. http://www.sk.edu.pl/pomoce_naukowe/geografia/mapki-konturowe/mapki-konturowe.html, data wejścia. 03.03.2011

MAROKO Rys. 3 Maroko na mapie Afryki

Źródło.http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Morocco_(orthographic_projection).svg&filetimestamp=20110105151403, data wejścia 07.03.2011

1. USTRÓJ POLITYCZNY: monarchia konstytucyjna

2. WSKAŹNIK PKB: 4.000 USD na mieszkańca

3. ANALFABETYZM: 47,7 %

4. GRUPY ETNICZNE:

Arabowie – 25,1%

Berberowie – 73,9%

Żydzi – 0,2%

inni – 0,8%

5. RELIGIE:

muzułmanie – 98,7% (głównie sunnici)

chrześcijanie – 1,1%

Judaizm – 0,2%

6. ZASOBY NATURALNE: fosforany, rudy żelaza, mangan, ołów, cynk

7. BEZROBOCIE: 19% ²

Wykres 1. Grupy etniczne w Maroku.

Źródło: opracowanie własne.

Zdecydowaną większość ludności stanowią Berberowie oraz Arabowie. To głównie te dwie grupy etniczne stanowią o potencjale ludności w Maroku. Pozostały ułamek procentowy stanowią Żydzi oraz pozostałe grupy etniczne.

Wykres 2. Religie w Maroku

Źródło. opracowanie własne

Tak jak w przypadku grup etnicznych tak i w Religi, główną część stanowią muzułmanie bo aż 98,7 % ludności. Pozostała część to chrześcijanie oraz wyznawcy judaizmu, którzy stanowią niewielki odsetek ludności.

ALGIERIA

Rys.4. Algieria na mapie Afryki

Źródło. http://www.mojeopinie.pl/algieria_przed_wyborami_tak_daleko_a_tak_blisko,3,1237671155, 07.03.2011

1. USTRÓJ POLITYCZNY: republika

2. WSKAŹNIK PKB:

• na osobę 7100 USD

3. ANALFABETYZM: 30 %

4. GRUPY ETNICZNE:

Większość Algierczyków etnicznych Arabów, podczas gdy są w mniejszości są Berber stanie . W Berber people są podzielone na kilka grup etnicznych, Kabylski w górzystych północno-środkowej strefy, echod we wschodniej Góry Atlas, Mozabites Mzab w dolinie, a Tuareg w daleko na południe, podczas gdy Arabowie dopełnić reszty Algieria .

5. RELIGIE:

muzułmanie –96,68%

protestantyzm - 0,22%

katolicyzm - 0,06%

prawosławie - 0,01%

6. ZASOBY NATURALNE: wydobycie fosforytów, cynku, ołowiu, miedzi, węgla kamiennego, soli kamiennej, gipsu, rtęci (4. miejsce na świecie w wydobyciu), uranu i rud żelaza, ropa naftowa oraz gaz ziemny.

7. BEZROBOCIE: 12,9%

Wykres 3. Religie w Algierii.

Źródło. Opracowanie własne

Wykres obrazuje, że główną religia jest islam. Wyznawcy tej religii stanowią ponad 96 % ludności. Pozostali liczą niewielki procent spośród ludności Algierii.

Konflikt w Algierii do 1999r.

Przyczyną wojny domowej w Algierii był narastający w drugiej połowie lat 80-tych kryzys gospodarczy wywołany gwałtownym spadkiem cen ropy naftowej i towarzyszący mu wzrost niezadowolenia społecznego, przejawiającego się strajkami i zamieszkami. Aby załagodzić nastroje rząd postanowił zliberalizować system polityczny, przeprowadzając w czerwcu 1990 roku pierwsze wielopartyjne wybory na szczeblu lokalnym. Zwyciężył w nich Islamski Front Ocalenia (FIS). 26 grudnia 1991 roku odbyła się pierwsza runda wolnych wyborów parlamentarnych, w której przygniatające zwycięstwo odniósł ponownie FIS, zdobywając 188 z 231 mandatów. 11 stycznia 1992 roku urzędu zrzekł się prezydent Chadli Bendjedid, władzę przejęło wojsko, a zaplanowana na 16 stycznia druga tura wyborów została anulowana. 9 lutego 1992 roku wprowadzono stan wyjątkowy, a 4 marca zdelegalizowano FIS, uznany za zagrożenie dla systemu demokratycznego.

Taki obrót spraw spowodował, że liczne radykalne ugrupowania dążące do ustanowienia państwa islamskiego chwyciły za broń i Algieria pogrążyła się w krwawej wojnie domowej. Początkowo konflikt miał formę potyczek między rebeliantami a siłami bezpieczeństwa, szybko jednak rebelianci zaczęli atakować urzędników, dziennikarzy i cudzoziemców. W najkrwawszym tego rodzaju zamachu w grudniu 1993 roku zamordowano 12 chorwackich i bośniackich robotników; w maju 1994 roku życie straciło 7 francuskich mnichów uprowadzonych 2 miesiące wcześniej. W drugiej połowie lat 90-tych konflikt przyjął wyjątkowo brutalne formy. Rebelianci z GIA urządzali masakry, w których ginęły dziesiątki a nawet setki cywilów. W miastach eksplodować zaczęły samochody pułapki – 30 stycznia 1995 w Algierze w takim zamachu zginęły 42 osoby, a blisko 300 zostało rannych. Siły zbrojne również dopuszczały się naruszeń praw człowieka na masową skalę. W sumie konflikt pochłonął 150-200 tysięcy ofiar śmiertelnych, a także przyniósł straty materialne szacowane na 30-35 miliardów dolarów.

Przełomem okazało się ogłoszenie zamiaru rezygnacji we wrześniu 1998 roku przez sprawującego funkcję prezydenta od stycznia 1994 roku generała Liamine Zerouala. 15 kwietnia 1999 roku przeprowadzono przyspieszone wybory prezydenckie, z których wycofali się wszyscy kandydaci oprócz popieranego przez wojsko Abdelaziza Boutefliki. Nowy prezydent natychmiast ogłosił początek procesu pojednania narodowego, w reakcji na co AIS ogłosiła 6 czerwca 1999 roku, że jednostronne zawieszenie broni ogłoszone w październiku 1997 roku będzie miało charakter trwały. 16 września 1999 roku odbyło się referendum na temat tzw. paktu harmonii obywatelskiej, przewidującego m.in. amnestię dla ekstremistów, którzy do stycznia 2000 roku zdecydowali się złożyć broń. Ta inicjatywa i podobne w następnych latach pozwoliły na demobilizację tysięcy islamskich bojowników, izolację radykalnych elementów GIA i stopniową redukcję poziomu przemocy. ³

NIGERIA

Rys. 5 Nigeria na mapie Afryki.

Źródło. http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:LocationNigeria.png&filetimestamp=20041212224533, 07.03.2011

1. USTRÓJ POLITYCZNY:

Nigeria to republika federalna. Głową państwa jest prezydent Goodluck Jonathan. Prezydent jest zarazem szefem rządu.

2. WSKAŹNIK PKB: 1000 USD na 1 mieszkańca

3. ANALFABETYZM: 32 %

4. GRUPY ETNICZNE:

ludy Hausa - 21,3%,

Joruba - 21,3%,

Ibo - 18%,

Fulbe- 11,2%,

Ibibio - 5,6%,

Kanuri - 4,2%,

Edo - 3,4%,

Tiw - 2,2%,

Ijaw - 1,8%,

Bura - 1,7%,

Nupe - 1,2%.

5. RELIGIE:

muzułmanie - 50%,

protestanci - 26,3%,

katolicy - 12,1%,

chrześcijanie afrykańscy - 10,6%,

animiści - 5,6%.

6. ZASOBY NATURALNE:

Bogate złoża ropy naftowej (w delcie Nigru) i rud cyny (płaskowyż Jos) oraz węgla kamiennego, gazu ziemnego, rud żelaza.

7. BEZROBOCIE: 8 - 10 % ⁴

Wykres 4. Grupy etniczne w Nigerii.

Źródło. Opracowanie własne

Konflikt w Nigerii do 1999 roku.

Obecnie Nigeria prowadzi dwa konflikty. Na południu kraju toczy konflikt w Delcie Nigru, z kolei na północy wybuchł konflikt o podłożu etniczno-religijnym.

Armia nigeryjska prowadzi walki z naftowymi rebeliantami skupionymi głównie wokół ugrupowania MEND (Ruch na Rzecz Wyzwolenia Delty Nigru). Tamtejsi rebelianci domagają się większych dochodów z wydobycia ropy naftowej oraz sprzeciwiają się, ich zdaniem, rabunkowej gospodarce prowadzonej przez koncerny naftowe, która ma prowadzić do fatalnych skutków ekologicznych w regionie. Ataki na instalacje naftowe zagranicznych koncernów trwają od 2004 roku. Oprócz ataków na instalacje naftowe rebelianci porywają dla okupu pracowników firm naftowych (do 2008 roku porwano około dwustu – większość wypuszczono po zapłaceniu okupu, wśród nich było także kilku Polaków). Atakom motywowanym politycznie towarzyszy także rozkwit piractwa i fala przemocy na tle rabunkowym, która rozprzestrzenia się również poza terytorium Nigerii. Konflikt ten ma fatalne skutki dla światowego rynku ropy naftowej. Np. po wojnie naftowej toczonej w dniach 14–21 września 2008 wydobycie ropy naftowej w Delcie Nigru spadło o 600 tys. baryłek dziennie. Skutki tego widoczne były na światowych rynkach. Z powodu nieustannego od 2006 roku kryzysu wydobycie ropy naftowej w Nigerii spadło z 2,5 mln baryłek dziennie do 2,1 mln baryłek. W efekcie Nigeria przestała być liderem w produkcji ropy naftowej w Afryce, stała się nim Angola. Niestabilność w regionie delty jest jednym z czynników prowadzących do wzrostu cen ropy naftowej. Na ciągłe ataki rebeliantów, armia nigeryjska odpowiedziała 15 maja rozpoczynając ofensywę, która doprowadziła do ogłoszenia 15 lipca przez rebeliantów 60-dniowego rozejmu.

Pokój nie zagościł w Nigerii na długo i nie bynajmniej za sprawą MEND-u. Na północy kraju 26 lipca wybuchł konflikt o podłożu etniczno-religijnym. W trakcie działań islamiści z ugrupowania ugrupowaniu Boko Haram zniszczyli przynajmniej 6 kościołów, a tysiące chrześcijan uciekło przed agresorami. Natychmiastowa odpowiedź armii rządowej doprowadziła do 600 zabitych po stronie rebeliantów. ⁵

Po prawie 16 latach dyktatury wojskowej, w 1999 roku, uchwalono nową konstytucję i zakończono pokojowe przejście od rządów wojskowych do cywilnych. Przed prezydentem stoi przytłaczające zadanie reformy gospodarki, opartej na ropie naftowej, zyski z której roztrwoniły korupcja i niegospodarność, oraz ugruntowanie demokracji. Dodatkową przeszkodą są narosłe przez lata spory na tle etnicznym i religijnym. Pomimo pewnych zakłóceń i zamieszek podczas wyborów prezydenckich w 2003 i 2007 roku, Nigeria obecnie przeżywa najdłuższy okres władzy cywilnej od czasu uzyskania niepodległości. Wybory powszechne w kwietniu 2007 roku oznaczały pierwsze w historii przekazanie władzy pomiędzy dwoma cywilnymi administracjami.⁶

SUDAN Rys. 6 Sudan na mapie Afryki

Źródło. http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:SudanWorldMap.png&filetimestamp=20060424211202, 07.03.2011

1. USTRÓJ POLITYCZNY:

republika autorytarna, W następstwie długotrwałej wojny domowej struktury władzy nie są stabilne - rządy sprawuje junta wojskowa. Obowiązuje konstytucja z 1998 wprowadzająca wielopartyjny system polityczny. Prezydent wyłaniany jest w wyborach powszechnych na pięcioletnią kadencję. Jednoizbowy parlament z 360 miejscami. Większość deputowanych pochodzi z wyborów bezpośrednich.

2. WSKAŹNIK PKB: na 1 mieszkańca: 2,2 tys. $

3. ANALFABETYZM: 49,5 %

4. GRUPY ETNICZNE:

Arabowie sudańscy - 49,1%,

ludy: Dinka - 11,5%,

Nuba - 8,1%,

Bedża - 6,4%,

Nuer - 4,9%,

Azande - 2,7%,

Bari - 2,5%,

Fur - 2,1%,

Szyllukowie - 1,7%,

Lotuko - 1,5%.

Inne - 9,5 % ⁷

5. RELIGIE:

Islam sunnicki - 65 %

Katolicyzm - 11,9 %

Animizm - 10,6 %

Protestantyzm - 10,4 %

Prawosławie - 1%

Inne - 1,1 %

6. ZASOBY NATURALNE:

Bogactwa naturalne Uważa się, że Sudan ma duże zasoby naturalne, ale nigdy nie zostały one zbadane, więc potencjał kraju w tej dziedzinie jest nieznany. Niewielkie ilości azbestu, chromitu, miki, marmuru, gipsu, gazu ziemnego, złota i manganu są eksploatowane komercyjnie. W latach siedemdziesiątych odkryto złoża ropy naftowej. W 1999 rozpoczął się eksport tego surowca, co sprawiło, że w kraju po raz pierwszy od uzyskania niepodległości miał miejsce dodatni bilans handlowy.

7. BEZROBOCIE: 18,7 %

Wykres 5. Grupy etniczne Sudanu

Źródło. Opracowanie własne

Wykres wyraźnie przedstawia jak zróżnicowany jest to kraj pod względem etnicznym. Tak duże zróżnicowanie może powodować rodzenie sie konfliktów pomiędzy poszczególnymi plemionami. Sudan jest największym krajem w Afryce i tak duże zróżnicowanie ludności wpływa niekorzystnie na sytuacje w kraju. Pozostałe ludności poza Arabami sudańskimi stanowią łącznie ponad połowę ludności prawie 44 mln kraju. Wojny domowe spowodowały destabilizacje w całym kraju.

Sudan jest pogrążony w konflikcie między południem, a północą kraju. Północ kraju zamieszkują Arabowie, natomiast południe - chrześcijańsko-animistyczna ludność murzyńska. Coraz większe napięcia przyczyniły się do wybuchu I wojny domowej jeszcze za brytyjskiej administracji w 1955 roku. Rok później Sudan proklamował niepodległość. Rebelia południa trwała, aż do 1972 roku. Kolejnym czynnikiem konfliktogennym jest nierównomierne występowanie zasobów naturalnych w Sudanie, w którym to właśnie na południu istnieją znaczne zasoby ropy naftowej. ⁸

Zniechęcenie ludzi do intryg polityki parlamentarnej wykorzystał generał Ibrahim Abbud, który dokonał zamachu stanu i obejmując urząd prezydenta i premiera oraz rozwiązując parlament i partie polityczne objął dyktatorską władzę w kraju.W roku 1964 masowe demonstracje zmusiły Abbuda do ustąpienia i Sudan na powrót stał się republiką parlamentarną. Kolejne słabe rządy koalicyjne nie były jednak w stanie rozwiązać problemów kraju, w tym mimo podejmowanych prób ugody zaprowadzić pokoju na południu. W roku 1969 w wyniku kolejnego zamachu stanu dyktatorską władzę przejął pułkownik Dżafar Muhammad an-Numajri.W roku 1985 an-Numajri został obalony i Sudan po raz trzeci wszedł w okres rządów parlamentarnych, które jednak okazały się tak samo nieskuteczne jak poprzednio. W roku 1989 wojskowy pucz wyniósł do władzy Omara al-Baszir, który "wprowadził klasyczną formę dyktatury wojskowej: został prezydentem, premierem, ministrem obrony i głównodowodzącym armii. Ponadto rozwiązał parlament, zawiesił konstytucję, wprowadził stan wyjątkowy, zdelegalizował partie polityczne. Od roku 2003 rząd sudański musi jednak zmagać się z konfliktem w Darfurze, gdzie doszło do walk pomiędzy arabskimi koczownikami i murzyńskimi rolnikami, przy czym al-Baszir zdecydował się popierać tych pierwszych. W roku 2009 Międzynarodowy Trybunał Karny wydał nakaz aresztowania al-Baszira pod zarzutem zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości popełnionych w Darfurze. 26 kwietnia 2010 roku w Sudanie zostały przeprowadzone wybory powszechne, w których wygrał al-Baszir, ale doszło w ich trakcie do rażących nadużyć z punktu widzenia demokracji. 30 stycznia rozpoczęły sie protesty w kraju.⁹

W 2009 roku wybuchły konflikty między plemionami nomadów. Konflikt pomiędzy plemionami dotychczas narastał z powodu kurczących się zasobów naturalnych. Plemiona rywalizowały ze sobą o miejsca na pastwiska dla zwierząt, a także o wodę pitną. Obszar |Kordofanu Południowego został dodatkowo dotknięty suszą. Dodatkowo rejon jest destabilizowany konfliktem w Darfurze. W dotychczasowych starciach między plemionami, które wybuchły na początku 2009 roku zginęło ok. 900 osób. Do dużego starcia doszło 26 maja 2009, kiedy to 2000 bojowników na koniach z plemienia Rizeigat zaatakowała wrogie plemię Misseriya pod wsią Majra. Podczas bitwy interweniowała sudańska policja, która utworzyła strefę buforową między plemionami. W bitwie zginęło ok. 100 zaatakowanych bojowników Misseriya, 80 jeźdźców Rizeigat oraz 75 policjantów. Kolejnym spektakularnym wyczynem plemion była bitwa nad rzeką Sobat z 12 czerwca. Wtedy co najmniej 40 żołnierzy i cywili zginęło, podczas ataku transportu żywności ONZ przez bojowników plemienia Jilany Nwer. 735 ton żywności utonęło w rzece. 2 sierpnia doszło do kolejnych starć w Sudanie w których zginęło 185 osób. Obecnie niepokoje nadal trwają.¹⁰

ETIOPIA Rys. 7 Etiopia na mapie Afryki

Źródło. http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:LocationEthiopia.svg&filetimestamp=20061208123832, 07.03.2011

1. USTRÓJ POLITYCZNY:

Obowiązuje konstytucja z 1994. Republika federalna. Na czele państwa stoi prezydent wybierany przez parlament na 6-letnią kadencję. Do uprawnień parlamentu należy również wyłonienie premiera spośród deputowanych. Władzę ustawodawczą sprawuje Zgromadzenie Federalne, które dzieli się na Radę Przedstawicieli Ludowych (548 członków wyłanianych w wyborach powszechnych na 5-letnią kadencję) i Radę Federacji (108 członków wybieranych pośrednio). Przynajmniej 20 spośród członków parlamentu reprezentuje mniejszościowe grupy etniczne.

2. WSKAŹNIK PKB: 418 USD na osobę

3. ANALFABETYZM: 90 %

4. GRUPY ETNICZNE:

Etiopię zamieszkują trzy grupy etniczne: zsemityzowane ludy kuszyckie:

Amhara - 38%

Tigre - 9%

Guragie - 3%

ludy kuszyckie:

Galla - 35 %

poza tym należą do nich grupy: Ageu, Bedza, Saho-Afarowie, Somali i Sidamo,

ludy nilotyckie :Baria, Kunama, Beni-Szangul.

5. RELIGIE:

Kościół etiopski - 45,4 %

Islam sunnicki - 31 %

Kale Heywet - 8%

Luteranizm - 5,5%

Zielonoświątkowscy - 4,1 %

Animizm - 3%

Katolicyzm - 0,7 %

Świadkowie Jehowy - 0,1 %

6. ZASOBY NATURALNE:

Pomimo znacznych zasobów surowców mineralnych przemysł wydobywczy jest w Etiopii słabo rozwinięty. Prowadzi się tu eksploatację złóż złota i platyny. Występują tu także rudy żelaza, miedzi, cynku, ołowiu, molibdenu, chromu oraz siarki, tych surowców się jednak nie wydobywa. : ¹¹

7. BEZROBOCIE

brak danych

Wykres 6. Grupy etniczne w Etiopii.

Źródło. Opracowanie własne.

Ludność Etiopii jest bardzo zróżnicowana pod względem etnicznym, każda z grup dzieli się jeszcze na kilka plemion. Wykres przedstawia główne "przedstawicielskie" ludy i skład etniczny Etiopi natomiast tak jak wspomniałem te grupy dzielą sie na liczne plemiona. Skład procentowy wygląda następująco: Amhara - 38%, Tigre - 9%, Guragie - 3%, Galla - 35 %.

Wykres 7. Religie w Etiopii.

Źródło. Opracowanie własne.

Tak jak pod względem etnicznym również i pod względem wyznaniowym, społeczność etiopska jest bardzo różnorodna. Spotyka się tu zarówno Chrześcijan, Muzułmanów, Judaistów (Falaszowie), jak i wyznawców animizmu. Główne religie stanowią Kościół etiopski oraz Islam sunnicki odpowiednio 45,4 % i 31 %. Pozostałe związki wyznaniowe stanowią mniejszość w jednym z najbiedniejszych krajów na świecie.

Konflikt w Etiopii

Konflikty miały miejsce również i w tym kraju. Jako kolejny przykład można podać wojnę graniczną etiopsko-erytrejską.

Chociaż obecni przywódcy Erytrei i Etiopii, Isaias Afewerki i Meles Zenawi, wspólnie doprowadzili w 1991 roku do obalenia dyktatury Mengistu Hajle Mariama, a w 1993 roku Erytrea uzyskała niepodległość od Etiopii, stosunki między oboma państwami od połowy lat 90-tych stały się bardzo złe. W latach 1998-2000 toczyła się wojna, w której zwycięstwo odniosła Etiopia. W układzie pokojowym podpisanym na zakończenie wojny 12 grudnia 2000 roku w Algierze przewidziano utworzenie szerokiej na 25 kilometrów strefy buforowej patrolowanej przez siły pokojowe ONZ (UNMEE). Mimo zaostrzenia sytuacji do nowej wojny nie doszło, natomiast wkrótce sytuacja w sąsiedniej Somalii zaczęła przypominać konflikt peryferyjny między Etiopią a Erytreą. W drugiej połowie 2007 roku napięcie na granicy erytrejsko-etiopskiej ponownie zaczęło rosnąć. Według władz etiopskich żołnierzy obu stron w niektórych punktach oddzielało jedynie kilkadziesiąt metrów, co potęgowało groźbę incydentów zbrojnych. 30 listopada 2007 roku rozwiązała się Komisja ds. Granicy Erytre i Etiopii, gdy upłynął wyznaczony przez nią roczny termin porozumienia się Erytrei i Etiopii w sprawie sporu granicznego. W związku z tym komisja uznała za wiążące swoje orzeczenie z kwietnia 2002 roku i przesłała obu stronom mapy określające przebieg granicy. 30 lipca 2008 roku RB ONZ postanowiła o zakończeniu działalności misji pokojowej UNMEE. ¹²

KONFLIKTY I OBECNE WYDARZENIA W KRAJACH AFRYKI PÓŁNOCNEJ

Od końca grudnia 2010 roku trwa fala protestów i manifestacji a także starć ze służbami bezpieczeństwa w większości państwa arabskich Afryki. Zakres wydarzeń i masowe protesty mają charakter polityczny, społeczny i gospodarczy. Przyczyną ich wybuchu było niezadowolenie obywateli z warunków życiowych, bezrobocie, rosnące ceny żywności, a także korupcja i nepotyzm władz oraz ograniczanie swobód obywatelskich przez autokratyczne reżimy. Zakres wydarzeń miał miejsce w takich państwach jak: Algieria, Arabia Saudyjska, Bahrajn, Dżibuti, Egipt, Irak, Kuwejt, Jemen, Jordania, Liban, Libia, Mauretania, Maroko, Oman, Palestyna, Somalia, Sudan, Syria, Tunezja. Najgłośniej i najbardziej ostro było w Tunezji, Egipcie i Libii gdzie dochodziło do krwawych starć ze służbami bezpieczeństwa i wojskiem.

Do wystąpień, choć już na mniejszą skalę, doszło także w Arabii Saudyjskiej, Dżibuti, Iraku, Kuwejcie, Libanie, Maroku, Omanie, Palestynie, Somalii, Sudanie i Syrii. Przez region przetoczyła się ponadto fala prób samobójczych w formie samospaleń, m.in. w Mauretanii oraz sąsiadującym z państwami Maghrebu Senegalu. Pod wpływem wydarzeń w krajach arabskich do protestów doszło także w sąsiednim Iranie.¹³

Rys.8 Protesty w krajach Afryki Północnej.

Źródło. http://pl.wikipedia.org/wiki/Protesty_w_krajach_arabskich_(2010-2011)

Protesty w krajach arabskich 2010-2011:

     Obalenie władz

     Zmiana rządu

     Powstanie antyrządowe

     Masowe protesty

     Mniejsze protesty

     Kraje arabskie bez incydentów

Powiązane protesty w krajach niearabskich:

     Protesty

     Bez incydentów

W bardziej szczegółowy sposób postaram się przeanalizować przyczyny konfliktów( chociaż podobne były we wszystkich krajach w których doszło do zamieszek) w Tunezji, Egipcie oraz Libii.

WSPÓŁCZESNE REWOLUCJE W 3 KRAJACH AFRYKI PÓŁNOCNEJ: EGIPCIE, TUNEZJI ORAZ LIBII.

EGIPT Rys. 9 .Egipt na mapie Egiptu

Źródło.http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:LocationEgypt.png&filetimestamp=20041211132030, 07.03.2011

1. USTRÓJ POLITYCZNY:

Egipt jest republiką, funkcję głowy państwa sprawuje prezydent powoływany przez parlament na 6-letnią kadencję, wybór zatwierdzany jest w ogólnonarodowym referendum. Wprowadzona w 2005 poprawka do konstytucji, umożliwia ubieganie się o urząd prezydenta więcej niż jednemu kandydatowi.

2. WSKAŹNIK PKB: 2161 USD na osobę

3. ANALFABETYZM: 46%

4. GRUPY ETNICZNE:

Egipcjanie, Beduini, Berberowie - 99 %

Grecy, Nubijczycy, Armeńczycy, WQłosi, Francuzi i inni - 1 %

5. RELIGIE:

muzułmanie - 94 %

koptowie - 6%

6. ZASOBY NATURALNE:

Posiada znaczące złoża bogactw naturalnych. Podstawowe znaczenie ma ropa naftowa, pochodząca ze złóż na półwyspie Synaj oraz z nowych pokładów w szelfie Zatoki Sueskiej, wzdłuż wybrzeża śródziemnomorskiego i na obszarze Pustyni Zachodniej, przy granicy z Libią.

Ponadto wydobywa się znaczne ilości gazu ziemnego, szczególnie na obszarze delty Nilu i ze złóż podmorskich. Na południu kraju, w okolicach Asuanu i na półwyspie Synaj, znajdują się bogate złoża rud żelaza, manganu i fosforytów. Na obszarze całego kraju występują pokłady surowców i materiałów budowlanych, m.in. wapieni wykorzystywanych w przemyśle cementowym.

7. BEZROBOCIE: 9,7 %¹⁴

Wykres 8. Grupy etniczne w Egipcie

Źródło. Opracowanie własne

Wykres wyraźnie obrazuje podział ludności w Egipcie. Niemal, że całe państwo to ludność arabskich Egipcjan natomiast pozostali to Koptowie którzy stanowią ok. 10% ludności kraju.

Wykres 9. Religie w Egipcie.

Źródło. Opracowanie własne.

Podobna sytuacja ma sie jeśli chodzi o wyznawców religijnych. Niemal cały kraj to muzułmanie. Stanowią 94 % wyznawców w całym państwie, natomiast pozostali to chrześcijanie oraz Koptowie.

Analiza rewolucji w Egipcie na podstawie postawionych hipotez oraz omówionych, pobocznych wskaźników.

Rewolucja w Egipcie miała charakter społeczno-politycznym . Była ona reakcją społeczeństwa przeciwko złej sytuacji materialnej, bezrobociu, korupcji, ograniczaniu swobód obywatelskich i długoletnim rządom prezydenta Hosniego Mubaraka. Rozpoczęły się na masową skalę 25 stycznia 2011. Poprzedziły je pojedyncze akty protestacyjne, przyjmujące formę samospaleń.

W tym kraju dochodziło do masowych protestów a także krwawych starć ze służbami bezpieczeństwa. Na ulice wtargnęło wojsko. Na Informacje jakie docierały z tego kraju ludzie patrzyli z niedowierzaniem bo przecież dla większości kraj ten kojarzył się z wakacjami, hotelami, piękną pogodą oraz rafą koralową. Tak skumulowany atak społeczeństwa narastał od jakiegoś czasu a niezadowolenie mieszkańców w końcu znalazło swoje miejsce w różnych miastach Egiptu: Kairze, Hurghadzie, Midanie, Tahrirze czy Suezie.

Po 4 dniach od rozpoczęcia prezydent Mubarak pod naciskiem społeczeństwa, opinii międzynarodowej zdymisjonował rząd lecz te działania nie zadowoliły społeczeństwa, które domagało się zdymisjonowania ówczesnego prezydenta. Mubarak zapowiedział swoje odejście po zakończeniu kadencji lecz to także spowodowało kolejne starcia między zwolennikami i przeciwnikami prezydenta. 11 lutego 2011 realizując postulaty społeczeństwa egipskiego ustąpił z urzędu.

Jedna z hipotez, która bada przyczynę konfliktu w Egipcie było wieloletnie sprawowanie władzy w państwie. Hosni Mubarak nieprzerwanie rządził krajem od 1981 roku. W kolejnych latach uzyskiwał reelekcje na następne 6- letnie kadencje. Przez cały okres rządów Mubaraka obowiązywał stan wyjątkowy, która dawał służbom bezpieczeństwa szerokie kompetencje natomiast społeczeństwo miało się temu podporządkować. Ta sytuacja polityczna była jedną z przyczyn, jedną z głównych przyczyn wybuchu rewolucji. Mieszkańcy mieli dość 30 - letniego reżimu prezydenta i ograniczeniom ich praw obywatelskich. Mieszkańcy potępili korupcję wewnątrz elit politycznych i administracji kraju.

Kolejną hipotezą poza polityczną była hipoteza społeczno - ekonomiczna. Łącząc fakt iż mieszkańcy i ich ogólny poziom analfabetyzmu wynosi niecałe 50% świadczy o poziomie edukacji w tym kraju. Społeczeństwo, które ograniczone jest w swoich prawach pozbawione solidnych podstaw dydaktycznych nie mogło skutecznie walczyć z reżimem prezydenta. Społeczeństwo miało dość takiego stanu rzeczy i postanowiło wziąć kraj w swoje ręce.

Społeczeństwo domagało się reform gospodarczych. Było niezadowolone z warunków życiowych ( a przyznam się, że miałem okazję być m.in. w tym kraju i warunki życia poza bazą nastawioną na turystów wyglądały tragicznie, rudery bez dachów, bród itd. ) , wzrastających cen oraz bezrobocia. " Około 40% ponad 80 - milionowej populacji Egiptu żyło za mniej niż 2 USD dziennie" ¹⁵.

Sytuacja nadal nie jest rozstrzygnięta ale stabilna. Społeczeństwo dochodzi pomału do porozumienia z władzą lokalną i czeka na reformy i polepszenie swojego bytu w przyszłości.

TUNEZJA Rys. 10. Tunezja na mapie Afryki

Źródło. http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:LocationTunisia.png&filetimestamp=20060607065838, 07.03.2011

1. USTRÓJ POLITYCZNY:

Republika Tunezji jest krajem o systemie prezydenckim i dominacji jednej partii politycznej - Zgromadzenie Demokratyczno-Konstytucyjne. Konstytucja republiki powstała w 1959 r., a modyfikowana była w 1988 roku. Głową państwa jest prezydent, wybierany w powszechnych wyborach na pięcioletnią kadencję. Parlament składa się z dwóch izb. Władzę wykonawczą sprawuje rząd z premierem na czele, który jest powoływany przez prezydenta Republiki.

2. WSKAŹNIK PKB: 8254 USD na mieszkańca

3. ANALFABETYZM: 28 %

4. GRUPY ETNICZNE:

Arabowie - 97%,

Berberowie - 1%,

Europejczycy - 1%,

Żydzi i inni - 1%.

5. RELIGIE:

Islam (sunnici) - 99,66%,

Chrześcijaństwo - 0,23%,

Judaizm - 0,02%

Inne - 0,09 %

6. ZASOBY NATURALNE:

ropa naftowa, gaz ziemny, fosforyty, poza tym wydobywa się: rudy żelaza, cynku, ołowiu, fluoryt, baryt, sól z wody morskiej.

7. BEZROBOCIE: 12 - 13 % ¹⁶

Wykres 10. Grupy etniczne w Tunezji.

Źródło. opracowanie własne

Główną grupą etniczną Tunezji są Arabowie, którzy stanowią 97 % ludności. Pozostali stanowią 3 % całości populacji. Wynika z tego, że kraj jest w większości jednolity i walki plemienne nie są przyczyną konfliktów.

Podobna sytuacja ma się z wyznawcami religijnymi. Niemal, że cała Tunezja wyznaje islam. Tak więc konflikty z tego względu także są mało prawdopodobne.

Analiza rewolucji w Tunezji na podstawie postawionych hipotez oraz omówionych, pobocznych wskaźników.

Rewolucja w Tunezji zwana też Jaśminową rewolucja została zapoczątkowana 17 grudnia 2010. Masowe przedstawianie swojego niezadowolenia mieszkańcy wyrazili głównie z powodu panującego bezrobocia a także z beznadziejnych warunków życiowych . Miałem okazje doświadczyć na własne oczy jak wygląda życie nie tylko w dużych miastach głównie turystycznych ale również poza takimi miastami. W skrócie można to wyrazić " masakra". Warunki życia wyglądały fatalnie, panował straszny chaos. Ruiny w jakich żyją zwykli ludzie trudno sobie wyobrazić. Nie dziwię się, że mieszkańcy w końcu dali wyraz swojego niezadowolenia.

Do tak radykalnej rewolucji doszło także między innymi po bezpośrednich starciach ze służbami bezpieczeństwa i policją. Władze utraciły wiarygodność oraz legitymizację. Nie pomogło nawet zwolnienie ministra spraw wewnętrznych przez prezydenta Ben Aliego.

Biorąc pod uwagę postawione hipotezy przyczyn konfliktu można szukać przede wszystkim z powodu długoletnich rządów prezydenta Zina Al-Abidina Ben Alego. Tunezja znajdowała się pod rządami prezydenta od 1987 roku, po tym ja Habib Burgiba został uznany za niezdolnego do wykonywania swoich obowiązków. Przejeżdżając przez Tunezje na każdym większym budynku można było zaobserwować olbrzymie portrety prezydenta Ben Aliego i nikt nie mógł powiedzieć na ten temat nic złego. Samo to może wydawać się dość dziwne. 23 letnie rządy oznaczały się dla mieszkańców ograniczeniami swobód obywatelskich, łamaniem praw człowieka. Tak więc w państwie gdzie zapowiadało się demokratyczny sposób rządzenia w każdych wyborach Ben Ali zdobywał blisko 90 % poparcie co może wydawać się podejrzane.

Kolejną przyczyną rewolucji było panujące bezrobocie i niezadowolenie mieszkańców. Według oficjalnych danych bezrobocie w 2010 roku wynosiło 13,3 %, jednak w prawdzie wynosiło dużo więcej. W miarę stabilne warunki życia panują tylko na wybrzeżu, gdzie nastawienie tamtejszej ludności jest tylko i wyłącznie na turystykę.

Tak więc biorąc pod uwagę główne hipotezy a także poboczne, pomocnicze wskaźniki można jednoznacznie zauważyć przyczyny powstałej rewolucji. Charakter tej rewolucji był społeczno - polityczny, przeciwko bezrobociu, fatalnych warunków do życia, ograniczeniom swobód a także 23 - letnich rządów prezydenta Ben Aliego( który w czasie swojego panowania zgromadził potężne środki finansowe na swoich prywatnych kontach).

Rewolucja w Tunezji zapoczątkowała falę masowych protestów w całej Afryce północnej.

LIBIA

Rys. 11. Libia na mapie Afryki

Źródło.http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Libya_(orthographic_projection).svg&filetimestamp=20110103131356, 07.03.2011

1. USTRÓJ POLITYCZNY:

Libia to Dżamahirijja, a w luźnym tłumaczeniu państwo ludu. W rzeczywistości jest to jednopartyjna republika socjalistyczna, której ustrój został stworzony przez Muammara al-Kadafiego.

2. WSKAŹNIK PKB: 14. 328

3. ANALFABETYZM: 86,8 %

4. GRUPY ETNICZNE:

Arabowie - 86%

Berberowie (m.in. Tuaregowie) - 11%

Turcy, Grecy, Maltańczycy, Włosi, Pakistańczycy, Indusi, Tunezyjczycy- 3%

5. RELIGIE:

islam - 96,5% (większość to sunnici, mniejsze ugrupowania to ibadyci i szyici)

kilka małych wspólnot chrześcijańskich, składających się wyłącznie z obcokrajowców, m.in.: Koptyjski Kościół Ortodoksyjny (1,5% mieszkańców),

protestanci (0,12% mieszkańców),

Kościół rzymskokatolicki (0,7% mieszkańców),

wyznawcy buddyzmu - 0,3%

Żydzi (ok. 100 wyznawców judaizmu)¹⁷

6. ZASOBY NATURALNE:

Ropa naftowa, występują również złoża sody, potasu, gipsu i węgla brunatnego

7. BEZROBOCIE: brak danych , w 2006 roku – 20,4 % ¹⁸

Analiza protestów w Libii

Po udanych protestach w Egipcie i Tunezji kolejna fala przechodzi przez Libie. Jednak jest to dużo bardziej zaciekła fala protestów aniżeli w innych krajach Afryki Północnej. Fala protestów ma charakter społeczno-polityczny przeciwko złej sytuacji materialnej, bezrobociu, korupcji, ograniczaniu swobód obywatelskich i długoletnim rządom Muammara Kaddafiego . Rozpoczęły się 13 stycznia 2011 roku i trwają do dnia dzisiejszego czyli 07.03.2011.

Protesty z dnia na dzień staja się coraz bardziej zaciekłe. Można powiedzieć, że w Libii trwa już wojna domowa.

Na podstawie postawionych hipotez można jednoznacznie stwierdzić, że jedną z głównych przyczyn rewolucji były długoletnie sprawowanie władzy i obalenie tyrana władcy Kaddafiego.

W kraju tym rządzi jeden człowiek i zachód ma bardzo mało do gadania. Zainteresowanie tym krajem wynika głównie z potężnych źródeł ropy naftowej.

Kolejne przyczyny wojen mają charakter społeczno ekonomiczny. Ludność jest niezadowolona z wysokiego bezrobocia, wysokich cen towarów i wysokiego analfabetyzmu. Poziom wykształcenia jest na niskim poziomie.

Kaddafi sprawuje swój urząd od ponad 42 lat tak więc jest to bardzo długo. Libia zdążyła przeobrazić się a „ stare „ społeczeństwo nie jest już tak radykalne. Nastąpiła zmiana pokolenia co wiąże się z nową generacją społeczeństwa, które chce swoich praw i żyć w wolnym kraju.

Niestety Kaddafi jest bardzo radykalnym władcą i jak sam się wypowiada nie ulegnie i będzie toczył walki do końca. Tak więc wojna domowa w Libii raczej będzie nie unikniona, chyba że będą interweniować wojska NATO czy ONZ. Aczkolwiek póki co żaden kraj nie wysyła swojej militarnej pomocy rebeliantom w celu obalenia rządów dyktatora.

Przyczyn konfliktu natomiast nie należy szukać w podziale społeczeństwa czy wśród wyznawców religijnych ponieważ jest top kraj jednolity pod tymi względami.

Rys. 12. Muammar Kaddafi.

Źródło. http://www.tygodnikzamojski.pl/artykul/20628/libia-sluzby-kaddafiego-strzelaja-do-ludzi-z.html, 07.03.2011

PODSUMOWANIE

Biorąc pod uwagę główną hipotezę jaką było długoletnie sprawowanie władzy można dojść do wniosku, że był to jeden z głównych przyczyn fali protestów w Afryce Północnej.

* Prezydent Tunezji Zin Al - Abidin Ben Ali objął rządy w 1987 roku,

* Prezydent Algierii Abdelaziz Buteflika objął rządy w 1999 roku,

* Prezydent Libii Muammar al-Kaddafi - od 1969 roku,

* Prezydent Jordanii Abdullah II - od 1999 roku,

* Prezydent Omanu Kabus ibn-Said - od 1970 roku,

* Prezydent Sudanu Omar al-Baszir - od 1993 roku,

* Prezydent Jemenu Ali Abdullah Salih - od 1978 roku,

* Prezydent Egiptu Hosni Mubarak - od 1981 roku,

* Prezydent Maroka Mohamed VI - od 1999 roku.

Kolejnym czynnikiem przedstawionym w pracy było bezrobocie a także analfabetyzm. Jak wynika z danych. W większości tych krajów panuje wysokie bezrobocie co prowadzi do niezadowolenia społeczeństwa a także żądania swoich praw tam gdzie zostały one ograniczone przez panującą władzę. Podobna sytuacja ma się z analfabetyzmem. Jest to wysoki poziom niestety kraje Czarnego Lądu w znacznej większości posiadają bardzo wysoki wskaźnik ludzi nie potrafiących pisać i czytać. Powoduje to, że władza łatwiej może kierować takimi ludźmi gdyż są nie w pełni poinformowani i nie wyedukowani.

W krajach Czarnego lądu można wskazać również zróżnicowanie społeczeństwa. W każdym kraju występują mieszanki ludności. Różnorodne narodowości plemiona, która walczą o swoje terytorium i nie tylko.

Jeśli chodzi o religie w większości kraje Afryki Północnej są wyznawcami islamskimi. Tak więc przyczyn rewolucji raczej nie szukałbym na tle religijnym.

Bibliografia.

Strony internetowe

Krawczyk M. , Zbrojne konflikty międzynarodowe na przełomie XX i XXI wieku –przyczyny, typologia, sfery występowania. , artykuł , 24.06.2009, www. http://historiaswiata.com.pl/wpis/72/, data wejścia 04.03.2011.

http:// geografia\Maroko – Wikipedia, wolna encyklopedia.html, data wejścia 3.03.2011

Artykuł, Algieria - Konflikt, http://www.stosunkimiedzynarodowe.info/kraj,Algieria,problemy,Konflikt, data wejścia 04.05.2011

http://portalwiedzy.onet.pl/21018,,,,nigeria,haslo.html

http://pl.wikinews.org/wiki/Konflikty_w_Afryce:_bie%C5%BC%C4%85ca_sytuacja#Nigeria

http://przewodnik.onet.pl/afryka/nigeria/informacje/nigeria-podstawowe-informacje,1,3303484,artykul.html

http://portalwiedzy.onet.pl/77501,,,,sudan,haslo.html

Konflikty w Afryce: bieżąca sytuacja, http://pl.wikinews.org/wiki/Konflikty_w_Afryce:_bie%C5%BC%C4%85ca_sytuacja#Nigeria, data wejścia 04.05.2011

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sudan#Sudan_wsp.C3.B3.C5.82czesny

http://pl.wikinews.org/wiki/Konflikty_w_Afryce:_bie%C5%BC%C4%85ca_sytuacja#Sudan

http://pl.wikipedia.org/wiki/Etiopia

http://www.stosunkimiedzynarodowe.info/kraj,Etiopia,stosunki_dwustronne,Erytrea

http://pl.wikipedia.org/wiki/Protesty_w_krajach_arabskich_(2010-2011)

http://pl.wikipedia.org/wiki/Egipt

http://geografia rewolucja w Egipcie (2011) – Wikipedia, wolna encyklopedia.html

http://portalwiedzy.onet.pl/70900,,,,tunezja,haslo.html

http://pl.wikipedia.org/wiki/Libia

http://www.mg.gov.pl/Wspolpraca+z+zagranica/Wspolpraca+gospodarcza+Polski+z+krajami+wschodnimi+i+pozaeuropejskimi/Libia.htm

SPIS WYKRESÓW

Wykres 1. Grupy etniczne w Maroku.

Wykres 2. Religie w Maroku.

Wykres 3. Religie w Algierii.

Wykres 4. Grupy etniczne w Nigerii.

Wykres 5. Grupy etniczne Sudanu.

Wykres 6. Grupy etniczne w Etiopii.

Wykres 7. Religie w Etiopii.

Wykres 8. Grupy etniczne w Egipcie.

Wykres 9. Religie w Egipcie.

Wykres 10. Grupy etniczne w Tunezji.

SPIS RYSUNKÓW

Rys. 1. Państwa Afryki.

Rys. 2. Obszar Afryki Północnej objęta konfliktami.

Rys. 3 Maroko na mapie Afryki.

Rys.4. Algieria na mapie Afryki.

Rys. 5 Nigeria na mapie Afryki.

Rys. 6 Sudan na mapie Afryki.

Rys. 7 Etiopia na mapie Afryki.

Rys.8 Protesty w krajach Afryki Północnej.

Rys. 9 .Egipt na mapie Egiptu.

Rys. 10. Tunezja na mapie Afryki.

Rys. 11. Libia na mapie Afryki

Rys. 12. Muammar Kaddafi.

---

1. M. Krawczyk, Zbrojne konflikty międzynarodowe na przełomie XX i XXI wieku –przyczyny, typologia, sfery występowania. , artykuł , 24.06.2009, www. http://historiaswiata.com.pl/wpis/72/, data wejścia 04.03.2011↩

2. http// geografia\Maroko – Wikipedia, wolna encyklopedia.html, data wejścia 3.03.2011↩

3. Artykuł, Algieria - Konflikt, http://www.stosunkimiedzynarodowe.info/kraj,Algieria,problemy,Konflikt, data wejścia 04.05.2011↩

4. http://portalwiedzy.onet.pl/21018,,,,nigeria,haslo.html↩

5. http://pl.wikinews.org/wiki/Konflikty_w_Afryce:_bie%C5%BC%C4%85ca_sytuacja#Nigeria↩

6. http://przewodnik.onet.pl/afryka/nigeria/informacje/nigeria-podstawowe-informacje,1,3303484,artykul.html↩

7. http://portalwiedzy.onet.pl/77501,,,,sudan,haslo.html↩

8. Konflikty w Afryce: bieżąca sytuacja, http://pl.wikinews.org/wiki/Konflikty_w_Afryce:_bie%C5%BC%C4%85ca_sytuacja#Nigeria, data wejścia 04.05.2011↩

9. http://pl.wikipedia.org/wiki/Sudan#Sudan_wsp.C3.B3.C5.82czesny↩

10. http://pl.wikinews.org/wiki/Konflikty_w_Afryce:_bie%C5%BC%C4%85ca_sytuacja#Sudan↩

11. http://pl.wikipedia.org/wiki/Etiopia↩

12. http://www.stosunkimiedzynarodowe.info/kraj,Etiopia,stosunki_dwustronne,Erytrea↩

13. http://pl.wikipedia.org/wiki/Protesty_w_krajach_arabskich_(2010-2011)↩

14. http://pl.wikipedia.org/wiki/Egipt↩

15. http:// geografia rewolucja w Egipcie (2011) – Wikipedia, wolna encyklopedia.html↩

16. http://portalwiedzy.onet.pl/70900,,,,tunezja,haslo.html↩

17. http://pl.wikipedia.org/wiki/Libia↩

18. http://www.mg.gov.pl/Wspolpraca+z+zagranica/Wspolpraca+gospodarcza+Polski+z+krajami+wschodnimi+i+pozaeuropejskimi/Libia.htm↩