WSPÓŁCZESNE TEORIE EWOLUCJI
Do współczesnych teorii ewolucji zaliczamy: Teorię Syntetyczną Ewolucji (Mayr), Teorię Równowagi Akcentowanej / Przestankowej (Eldredge i Gould) i Teoria Neutralizmu (Larmore i Rawls). Jednakże, wszystkie te teorie można objąć jednym pojęciem - neodarwinizm, ponieważ utrzymują koncepcję mutacji przypadkowych lub w szerszym znaczeniu - mutacji losowych.
TEORIA SYNTETYCZNA EWOLUCJI
Darwin twierdził, iż osobniki są w stanie przekazać swoje cechy kolejnym pokoleniom, lecz nie był w stanie wyjaśnić tego. Klucz do tego problemu zawarty był w pracach Grzegorza Mendla. Niestety Darwinowi nie były znane, podobnie jak całemu ówczesnemu światu. Dopiero w roku 1900, zatem 18 lat po śmierci Darwina i 16 lat po śmierci Mendla, prace drugiego z wymienionych odkryte zostały dla nauki poprzez Hugo de Vries - naukowca holenderskiego. Za jego przyczyną około 50 lat temu biologowie złączyli genetykę mendlowską z ewolucjonizmem darwinowskim. Te dokonania były przełomowe, ponieważ przedstawiono interpretację wyczerpującą dotyczącą ewolucji, przedstawianą jako neodarwinizm albo syntetyczna teoria ewolucji.
"Darwinizm mendlowski" wyjaśnia zmienność genetyczną przez Darwina obserwowaną w kategoriach rekombinacji genetycznych i mutacji. W dzisiejszych czasach, zasady podstawowe mendlowksiego darwinizmu są akceptowane przez biologów, ale zachowując myślenie krytyczne, analizują bardzie szczegółowo niektóre jej aspekty w tym m.in. role jaką pełni przypadek w określaniu kierunku ewolucji, poziom szybkości z jaką powstaje nowy gatunek. Rozważania tego rodzaju stanowią rezultat zweryfikowania części kopalnych dowodów, poznania aspektów molekularnych dziedziczności, jak i również wiele innych badań i odkryć. Jednym ze współtwórców tej teorii był Walther Mayrd, wybitny ornitolog i ewolucjonista, integrującej dorobek tradycyjnej biologii systematycznej z osiągnięciami genetyki klasycznej.
TEORIA RÓWNOWAGI AKCENTOWANEJ/PRZESTANKOWEJ
Niles Eldredge oraz Stephen Jay Gould stworzyli ideę "przestankowej równowagi" na sympozjum poświęconym modelom paleontologii w 1970 roku, odbytym na Uniwersytecie Chicagowskim. Ich artykuł został opublikowany w 1972 roku. Idea ta wyrosła z uznania przez nich stazy (braku stopniowej zmiany) w zapisie kopalnym, czyli tego, że gatunek pozostaje w zasadzie stabilny w czasie swojej "historii", ujawniając tylko niewielkie zmiany od chwili, gdy się pojawia w zapisie kopalnym, do chwili, gdy z niego znika. W szczególności Eldredge bardzo się starał, lecz bez powodzenia, znaleźć świadectwo stopniowych zmian ewolucyjnych, łączących gatunki trylobitów w warstwach dewońskich w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie. Na przykład liczba elementów soczewkowych w oku powinna według teorii neodarwinowskiej zmieniać się stopniowo między różnymi gatunkami trylobitów, ale tak nie jest. Istnieje tylko niewielka zmienność w długich okresach czasu i "gatunek" wydaje się po prostu pojawiać i znikać. Jako paleontologowie uznali, że ten wzorzec niewielkiej zmiany w długich okresach czasu (w ewolucjonistycznej interpretacji zapisu kopalnego) i brak świadectwa na rzecz stopniowego przekształcania się jednego gatunku w drugi, jest ogólną cechą tego zapisu, a więc że nie ogranicza się ona tylko do dewońskich trylobitów. Nowy gatunek "pojawia się" w warstwach bez wskazówki stopniowej zmiany z jakiejś odmiennej postaci. Zapis kopalny charakteryzują długie okresy stazy, czyli równowaga, gdzie gatunki są wyraźnie identyfikowalne i stabilne, przerywane od czasu do czasu przez nagłe pojawienie się nowego gatunku. Stąd — "przerywane równowagi".
Innym wielkim zwolennikiem koncepcji przestankowej równowagi stał się Steven Stanley, który twierdził, że stopniowa ewolucyjna zmiana dzięki doborowi naturalnego, działa tak wolno w ustalonym gatunku, że nie może wyjaśnić głównych cech ewolucji, zgadzając się tym samym, że zmiany, które wytworzyły nowy gatunek, zachodziły względnie szybko.
TEORIA NATURALIZMU
Dla darwinistów „ewolucja” oznacza ewolucję naturalistyczną, ponieważ nalegają, że nauka musi założyć, że kosmos jest zamkniętym systemem opartym o materialistyczną zasadę przyczyny i skutku, która nigdy nie może być pod wpływem czegokolwiek spoza jej naturalistycznego charakteru - np. Boga. Na początku wybuch materii stworzył kosmos i, bez żadnego kierownictwa, naturalistyczna ewolucja stworzyła cała resztę. Z tego filozoficznego punktu widzenia wynika, poprzez dedukcję, że od początku żadne inteligentne zamierzenie nie kierowało ewolucją. Jeśli inteligencja istnieje dzisiaj, to tylko dlatego, że sama wyewoluowała poprzez bezcelowy materialistyczny proces. Przeciwieństwem teorii ewolucji naturalistycznej jest teoria bezpośredniego stworzenia (kreacjonizm). By przedstawić jej główne koncepcje używa się Pisma Świętego.