WYKŁAD 12 (27.01.2010)

WŁADZA SĄDOWNICZA

W systemie politycznym RP

Władza sądownicza w świetle Konstytucji RP:

• sprawowana przez sądy i trybunały;

• instytucje sądowe wyznaczone do wymierzania sprawiedliwości to:

• Sąd Najwyższy

• sądy powszechne

• sądy administracyjne

• sądy wojskowe.

Zasady organizacji sądów:

1) ZASADY SYSTEMOWO POLITYCZNE:

• niezawisłości sądów

• instancyjności

• udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości

• jednolitości sądów

2) ZASDY CZERPIĄCE Z POWSZECHNIE UZNANYCH PRAW CZŁOWIEKA:

• prawo do sprawiedliwego sądu

• zasada jawności

• nullum crimen nulla poena sine lege

• prawo do obrony

• domniemanie niewinności

Zasada niezawisłości sądów:

• Wyraża niezależność sądów (samodzielność organizacji i struktur, odrębność przedmiotu działalności) i niezawisłość sędziowską (osobista niezależność);

• gwarancją niezawisłości sędziowskiej jest:

• jego nieusuwalność,

• instytucja immunitetu sędziowskiego,

• odpowiednia sytuacja materialna sędziego,

• zakaz łączenia stanowiska sędziego ze sprawowaniem mandatu poselskiego,

• zakaz przynależności do partii politycznej,

• związków zawodowych, zakaz prowadzenia działalności publicznej nie dającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów.

Zasada instancyjności:

• postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne;

• jest to systemowo-polityczna gwarancja samorządności

• ważny element organizacji pracy sądownictwa;

• do czasu rozstrzygnięcia sprawy przez sąd drugiej instancji orzeczenie nie ma charakteru prawomocnego;

• odwołanie od orzeczeń sądów pierwszej instancji to apelacja, natomiast zaskarżenia na orzeczenia sądów drugiej instancji to kasacja.

Zasada udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości:

• realizowana przez instytucję ławników ludowych - wybierani przez rady gmin na 4 lata;

• ławnikiem może zostać osoba, będąca:

• obywatelem polskim

• korzystająca z pełni praw cywilnych i obywatelskich

• jest nieskazitelnego charakteru

• ukończyła 26 lat

• jest zatrudniona lub zamieszkuje w miejscu kandydowania co najmniej od roku.

Zasada jednolitości sądów:

• wszystkie sądy funkcjonują w oparciu o tę samą podstawę konstytucyjną i ustawową

• sądy i trybunały wydają wyroki w imieniu RP;

• stosują w całym kraju jednolite prawo materialne.

Prawo do sprawiedliwego sądu:

• „każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez uzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd”

(art. 45 Konstytucji)

• możliwość zwrócenia się do odpowiedniego sądu z uzasadnionym roszczeniem w celu rozpoznania sprawy i wydania orzeczenia.

Zasada jawności postępowania:

• formy jawności sądu:

• udział publiczności

• udział mediów;

• przesłanki wyłączenia jawności:

• moralność

• bezpieczeństwo państwowe

• porządek publiczny

• ochrona życia prywatnego stron

• ważny interes prawny

Nullum crimen nulla poena sine lege:

• Odpowiedzialności karnej podlega tylko ten, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia;

• dopuszczone jest karanie i ściganie sprawców tych przestępstw, które prawo międzynarodowe uznaje za takie, a prawo wewnętrzne nie;

Zasada prawa do obrony:

• każdy, przeciwko komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania;

• charakter materialny zasady - możliwość prowadzenia osobistej obrony;

• charakter formalny - możliwość korzystania z fachowego obrońcy.

Zasada domniemania niewinności:

• „Każdego uważa się za niewinnego dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu”

(art. 42 ust. 3 Konstytucji RP)

• Żaden obywatel nie musi udowadniać własnej niewinności!

Rola Trybunału Konstytucyjnego:

• powołany ustawą z 26 marca 1982 r.,

obecnie obowiązuje ustawa z 1997 r.;

• organ władzy sądowniczej, którego celem jest badanie zgodności z Konstytucją aktów normatywnych i umów międzynarodowych oraz wykonywanie innych zadań określonych w Konstytucji;

Kompetencje Trybunału Konstytucyjnego:

• Orzekanie o konstytucyjności i legalności aktów prawnych;

• Orzekanie w sprawach skarg konstytucyjnych (przysługuje obywatelowi, którego konstytucyjne prawa lub wolności zostały naruszone);

• Orzekanie w sprawach zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych;

• Orzekanie w sporach kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa;

• Orzekanie w kwestii stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu Prezydenta w sytuacji, gdy Prezydent nie jest w stanie powiadomić Marszałka Sejmu o przejściowej niemożności sprawowania swego urzędu;

• Sygnalizowanie stwierdzonych uchybień i luk w prawie właściwym organom.

Skład TK:

• 15 sędziów powoływanych przez Sejm spośród kandydatów wyróżniających się wiedzą prawniczą;

• kadencja - 9 lat, brak możliwości reelekcji;

• Prezesa i Wiceprezesa TK powołuje Prezydent spośród kandydatów zgłoszonych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK;

Organizacja Trybunału Konstytucyjnego:

TK może orzekać w następujących składach:

• w pełnym składzie (co najmniej 9 sędziów) np. w sprawie zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych;

• 5 sędziów (zgodność ustaw albo ratyfikowanych umów międzynarodowych z Konstytucją, zgodność ustaw z umowami międzynarodowymi, której ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie);

• 3 sędziów (np. w sprawie wyłączenia sędziego)

Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego:

• mają moc powszechnie obowiązującą;

• są ostateczne;

• występują pod dwiema postaciami:

• wyroki

• postanowienia;

• orzeczenia TK zapadają większością głosów;

Trybunał Stanu:

• Ustawa 26 marca 1982 r.;

• TS jest instytucją związaną z odpowiedzialnością konstytucyjną polityków zajmujących najwyższe stanowiska państwowe

• dysponuje możliwością pociągnięcia do odpowiedzialności prawno-karnej tych osób za naruszenie przez nie konstytucji lub ustawy

Skład i organizacja TK:

• Przewodniczący (jest nim Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego), 2 zastępców, 26 członków wybieranych przez Sejm spoza grona posłów i senatorów na czas kadencji Sejmu;

• Dwuinstancyjność postępowania:

• I instancja - Przewodniczący i 4 członków;

• II instancja - Przewodniczący i 6 członków;

Zakres odpowiedzialności przed TS (art. 196 Konstytucji):

Za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania, odpowiedzialność konstytucyjną ponoszą:

• Prezydent RP;

• Prezes Rody Ministrów;

• członkowie RM;

• Prezes NBP;

• Prezes NIK;

• członkowie KRRiTV;

• osoby, którym Premier powierzył kierowanie ministerstwami;

• Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych;

• posłowie i senatorowie (za naruszenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego albo nabywaniem tego majątku).

Odpowiedzialność konstytucyjna Prezydenta a odpowiedzialność innych osób:

• Prezydent ponosi przed TS odpowiedzialność zarówno za delikty konstytucyjne, jak i za przestępstwa pospolite!

• Pozostałe osoby odpowiadają tylko za delikty konstytucyjne; za przestępstwa pospolite właściwe są w tej materii sądy powszechne (możliwość odpowiadania przez TS, gdy celowość takiego rozwiązania uzna Sejm!)

Postępowanie przed Trybunałem Stanu:

POSTĘPOWANIE WSTĘPNE	POSTĘPOWANIE WŁAŚCIWE	POSTĘPOWANIE WYKONAWCZE
Wniosek 1/4 ogólnej liczby członków Zgromadzenia Narodowego w odniesieniu do prezydenta (uchwała o postawieniu Prezydenta w stan oskarżenia - większość 2/3 ogólnej liczby Zgromadzenia Narodowego)	Postępowanie przed Trybunałem Stanu	Realizacja orzeczeń TS, kary za delikty konstytucyjne: • utrata czynnego i biernego prawa wyborczego; • zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk w organach państwowych i organizacjach społecznych • utrata orderów i odznaczeń.
Wniosek Prezydenta, Komisji Sejmowej (śledczej) lub co najmniej 115 postów - w odniesieniu do pozostałych osób uchwala - bezwzględna większość)

Sąd Lustracyjny:

• jest sądem powszechnym, który orzełka o zgodności z prawdą oświadczeń dotyczących pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa w okresie od 22.VII.1944 r. do 10.V.1990 r.;

• skład: 21 sędziów sądów apelacyjnych i okręgowych oddelegowanych na 4 lata przez Ministra Sprawiedliwości;

• postępowanie przed Sądem Lustracyjnym jest dwuinstancyjne, z zachowaniem zasad tajności i ochrony danych osobowych.

Sąd Najwyższy:

• Najwyższy organ wymiaru sprawiedliwości, sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania:

• podejmuje uchwały mające na celu wyjaśnienie przepisów prawnych

• stwierdza ważność wyborów do Sejmu i Senatu, Prezydenta, ważność referendum ogólnokrajowego i konstytucyjnego

• ustala powszechnie obowiązującą wykładnie ustaw

• Skład: Pierwszy Prezes i prezesi (powoływani przez Prezydenta na 6 lat) oraz sędziowie;

• Izby SN: Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, Cywilna, Karna oraz Wojskowa.

Sądy powszechne:

• sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach, z wyjątkiem ustawowo zastrzeżonych dla innych sądów;

• sądy powszechne to:

• sądy apelacyjne

• sądy okręgowe

• sądy rejonowe

• postępowanie jest co najmniej dwuinstancyjne

Sądy Administracyjne:

• Sądy administracyjne to:

• Naczelny Sąd Administracyjny (II instancja)

• Wojewódzkie sądy administracyjne (I instancja)

• NSA oraz inne sądy administracyjne sprawują kontrolę działalności administracji publicznej, w tym orzekają o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej;

• ponadto sądy administracyjne rozstrzygają spory kompetencyjne i o właściwość między organami jst, SKO oraz między tymi organami a organami administracji rządowej.

Sądy wojskowe:

• sprawują wymiar sprawiedliwości w sprawach karnych w Siłach Zbrojnych RP;

• sądami wojskowymi są:

• wojskowe sądy okręgowe

• wojskowe sądy garnizonowe

• ustanawia je i znosi Minister Obrony Narodowej w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości, po zasięgnięciu opinii KRS;

• nadzór nad działalnością sądów wojskowych w zakresie orzekania sprawuje Sąd Najwyższy.

Krajowa Rada Sądownictwa:

• stoi na straży niezawisłości sędziowskimi i niezależności sądów;

• KRS składa się z 23 członków: Pierwszy Prezes SN, Prezes NSA, Minister Sprawiedliwości, osoba powołana przez Prezydenta, pozostałe osoby pochodzą z wyboru przez Sejm, Senat, sądy;

• kompetencje KRS to m.in.:

• rozpatrywanie kandydatur na stanowiska sędziów oraz przedstawianie Prezydentowi wniosków o ich odwołanie

• wypowiadanie się w sprawach zasad etyki zawodowej sędziów

• wyrażanie opinii w sprawach dotyczących sędziów i sadów.

---