STAWONOGI-BUDOWA
ciało pokryte kutikulą,
1para członowanych czułek z szczecinkami,
głowa, odwłok, tułów: przed-(prothorax),
śród-(mesothorax) i zatułowie(metathorax),
powłoki-4chitynowe zgrubienia(skleryty): tergum(grzbiet), sternum(str.brzuszna), pleurae(boki), z każdym pierścieniem tułowia połączona 1 para nóg: biodro(coxa), udo(femur), goleń(tibia), członowana stopa(tarsus);
ukł oddechowy: tchawki(tracheae)-rozgałęzione cewki/wpuklenia zew.powłok, otwory- przetchlinki(stigmata),
ukł.rozrodczy: samica- parzyste jajniki i jajowody, otwór płciowy, samiec- 1 para jąder i nasieniowodów->przewód wytryskowy->prącie; przeobrażenie: niezupełne(heterometabolia)larwa różni się początkowym stadium rozwoju skrzydeł, niedorozwojem wtórnych cech płciowych, obecnością prowizorycznych narz.larwalnych; zupełne(holometabolia): brak zew.zawiązków skrzydeł, często inna liczba odnóży, jajo->gąsienica(larvae)->poczwarka(pupa)->dojrzały(imago)
WSZY(ANOPLURA)- jajorodne, jajo->nimfa->3linki->imago, wrażliwe na wysoką temp, pobiera krew dopóki nie zacznie wydalać niestrawionej, swoiste dla gat, drażniące dział. śliny, wszy zw.domowych przenoszą włoskowce różycy i brucelozę;
Rozpoznanie: obecność jaj i pasożytów
Pediculus humanus capitis - wesz ludzka, wtórnie bezskrzydły, ap.gębowy kłująco-ssący, um. gł. owłosiona głowa i kark, jaja(gnidy) przyklejone do podstawy włosa, pobiera jednorazowo 1,19mg krwi, opuszcza żywiciela gdy martwy lub wysoka temp.; objawy: swędzenie, czerwone ślady, podrażnienie, sklejenie włosów płynem sur. z ranek(kołtun),
P.humanus corporis- wektor Rickettsia prowazeki(dur plamisty)- zakażenie przez wcieranie kału lub wszy w ranki; Rickettsia quintana(gorączka pięciodniowa), Borrelia recurrentis, B.barbera, B.carteri(dury powrotne);
P.humanus humanus- wesz odzieżowa, choroba włóczęgów- szorstka, zgrubiała, brązowa skóra, u b.zawszonych melanodermia- Hb->melanina, sine plamy i strupy; objawy: swędzenie karku, łopatek, lędźwi, jaja na odzieży, rozlany obrzęk i wysypka, zgrubienia i pęknięcia skóry, wtórne zakażenia bakt, brak snu i neurastenia(gdy żerują w nocy), drogi zarażenia: wspólny grzebień, łóżko itp.,
Phthirus pubis - wesz łonowa, um.: łono, krocze, pachy, rzęsy, wąsy, brwi, broda; pazur na 2i3 parze nóg, objawy: niebieskawe plamki, egzemy, swędzenie(silniej w nocy), wtórne zakażenia, zakażenie: seks, kibel, prześcieradła itp.
Haematopinus suis - wesz świńska, um: fałdy skóry szczęk, karku, nasada małżowin usznych, wew.str.kończyn, objawy: silny świąd(gł.w nocy), guzki, ogryzanie, ocieranie
Haematopinus eurysternus - wesz bydlęca, um:gęsto owłosione, niedostępne miejsca(uszy grzbiet), objawy: świąd, lizanie->łysiny,
Haematopinus asini - wesz końska, um:nasada ogona, kłąb, grzywa, objawy: świąd, ocieranie, ogryzanie, sierść z wyłysieniami,
Linognathus setosus - wesz psia, um: głowa szyja, grzbiet, boki, nasada ogona, objawy: drapanie, zapalenie skóry, przerzedzenie sierści
WSZOŁY (MALLOPHAGA)- aparat gębowy gryzący, płaski, owalny odwłok, do11mm,najczęsciej zabarwione jasnożółte->ciemnobrązowe, ot.gęb.brzuszny-2haczykowate, ząbkowane żuwaczki,brak skrzydeł, krótkie czułki.Jedzą złuszczony nabłonek, pióra (piórojady), włosy(sierściojady), rzadziej krew, Umiejscowienie: pióra(górna część), włosy, skóra,
Typ rozwojowy : przeobrażenie niezupełne, larwa 3linki, rozwój od 3 do 4 tyg, duża specyficzność, śmierć gdy umiera żywiciel, liczba składanych ja :od 10 do 30(jedna para wszołów może dawać w ciągu kilku miesięcy ponad 100 000 sztuk potomstwa): larwy wykluwają się po 5-8 dniach od złożenia jaja. Żyją od kilku tygodni do kilku miesięcy
Objawy:zmiany anatomopatologiczne podobne do wszawicy, czynnik patogenny: ruch pasożytów,powodujący niepokój zwierząt,ocierania sie o napotkane przedmioty,ogryzanie i drapanie swędzącychczęści ciała.Intensywna inwazja: zapalenie skóry, nastroszona, matowa sierść, wyłysienia, łuszczenie, rany, strupy.Zawszołowienie wpływa ujemnie na wagę,obniża kondycję,wydajność mleczną a same pasożyty mogą też przenosić choroby zakażne,poprzez bakterie chorobotwórcze,wirusy i riteksje. ;
Wszołowica dotyczy głównie zwierząt utrzymywanych w złych warunkach,latem ich populacja zmniejsza się z powodu zwrostu temperatury skóry( larwy giną w temp 37,8 C)
MENOPON GALLINAE: samiec 1,8mm, samica 1,7, żółtawe, trójkątna głowa,odwłok owalny z szczecinkami, ostatni segment zaokrąglony, u samicy wyciągnięty,
żywiciel: kury, kaczki, gołębie
umiejscowienie: całe ciało, pióra, rzadziej skóra, jaja z wieczkiem, zlepione w grudki, pojedyncze lub grupami
GONIOCOTES GALLINAE - samiec: 0,8-0,9 mm samica do 1,3mm, głowa tak samo dł.jak szer., zaokrąglona przednia krawędź,ogólne zabarwienie brudnożółty z brunantymi pasami,
żywiciel: kura, perliczki,
umiejscowienie: pióra
LIPEURUS CAPONIS -samiec: 2,2mm, samica 2,5 mm, wąskie, wydłużone ciało, półkolista głowa
Żywiciel : kur domowy,perliczki,bażanty
Umiejscowienie: pióra
Rodzina: Trichodectidae(pasożyty ssaków)
rodzaj: trichodectes - >TRICHODECTES CANIS
rodzaj:felicola -> felicola subrostratus
rodzaj: Bovicola - > B.bowis,ovis,caprae
rodzaj:werneckiella : W. equi
TRICHODECTES CANIS - samiec 1,7 mm samica 1,9mm, kwadratowa, szersza a dł.głowa, wcięta z przodu, dużo szczecinek na odwłoku;
żywiciel: pies, kot( młode zaniedbane),
umiejscowienie: włosy (szyja, głowa)-u podstawy włosa;
Werneckiella equi: samiec 1,6 mm samica 1,9 mm, dł. Głowy równa jej szerokości
żywiciel : koń,osioł -> poza żywicielem wszoła żyje 10 dni
Umiejscowienie: szyja i kłąb,przy intensywnej inwazji na całym ciele
odżywiają się głónie włosami,złuszczonym naskórkiem, a także strupami i płynem wysiekowym.Mogą przenosić wirusy niedokrwistości zakaźnej koni.W przypadku intensywnej inwazji mogą przemieszczać się powodując niepokój zwierząt i świąd.Mogą wypadać włosy.W wyniku drapania i ocierania tworzą się strupy i wyłysienia.
Z jaj przylepionych do podstawy włosa po 5-8 dniach wykluwają się larwy, które po dwukrotnej lince osiągają dojrzałość płciową. Cały cykl trwa 3-4 tygoni
FELICOLA SUBROSTRATA - do 1,4mm, głowa- trapez, węższa od tułowia, wgłębienie w cz.czoł.
GZY: OESTRUS OVIS - przezroczyste skrzydła, duża głowa, tułów szary z czarnymi guzkami, odwłok białożółty; rozwój: samica wstrzykuje 30/40 larw do otworów nosowych->wciągane do j.nosowej->pełzną do zatoki czołowej(zimują), niekiedy j.mózgowa, gardło, tchawica, oskrzela->wypadają do j.nos.->parskanie->przepoczwarzenie w ziemi->wylęgnie po2/6tyg, cykl trwa rok; larwy żółte, brzuszna pow.spłaszczona z kolcami, seg.głow.2 czarne haki; objawy: zapalenie bł.śl., śluzowy/śluz.-ropny wypływ z nosa+krew, ciężko oddychać, kaszel, ↓apetytu, masy, śmierć, gdy w j.mózg.kołowacizna rzekoma; RHINOESTRUS PURPUREUS(GIEZ KOŃSKI JAMOWY) - do 11mm, brunatnopurpurowe, koniec ścięty z plamami, larwy do17mm, seg.głow.z 2 hakami; rozwój: ok 40 larw do worka spojówkowego lub nozdrzy->k.sitowa, gardło, zatoka klinowa, j.nosowe->2linki->przepoczwarz.w glebie; objawy: jak w O.ovis; HYPODERMA BOVIS I LINEATUM(GIEZ BYDLĘCY DUŻY I MAŁY) - rozwój: z jaj wylęgają się larwy->przez narz.gęb. i enzymy skóra->tk.podskórna->sploty nerw.-naczyniowe->kanał kręg.->tk.tł.nadoponowa(3-5 m-cy)->II/IV gałązkami nn.grzb. do tk.łącznej pod skórą grzbietu->L2->drążenie otworów w skórze->oddychanie tlenem->L3-(30mm, baryłki)->VI wypadanie z guzów->przepoczwarz. w ziemi->owady->kopulacja;
H.lineatum składa jaja rzędem na włosie (przednie nogi i cz.ciała), L1 w przełyku, L2 krótsze, krępe, krótszy cykl; objawy:?mleczności, przyrostu, żółtozielone korytarze w tk., galaretowaty wysięk w tk.podsk. lub podśluz. przełyku(zwężenie światła, obrzęk), martwica w mięśniówce, niedowłady, porażenia kończyn tylnych;
rozpoznanie: guzy na grzbiecie (wiosna/lato), sekcyjnie, ciężko zwalczyć bo: łatwo przenoszona inwazja(szukaja 5km żywiciela), duża płodność samic, długi okres prepatentny i krótki patentny, trzeba leczyć przed guzami, karencja;
Leczenie: iwermektyna, doramektyna, moksydektyna s.c. eprinomektyna pour on, nie leczyć gdy są w kan.kręg.
GASTROPHILUS intestinalis(jelit.), pecorum(kolcogłowy), veterinus(12stnicy), nigricornis (czarnorogi), haemorrhoidalis (odbytnicy), inermis(prostnicy)
- do 15mm, żółtobrunatnoczarne, owłosione, długie, zagięte pod odwłok pokładełko, przezroczyste skrzydła z ciemnymi plamami; L3 do 20mm, z przodu zwężone, 12 segm. kolce na brzegach; G.intestinalis: jaja stożkowate, poprzecznie prążk, składane VII/VIII (900-1500jaj) na włosach przednich kończyn(barki i boki ciała)->L1->ogryzanie i lizanie->wykluwanie->korytarze w skórze->j.ustna->bł.śl.języka(21/28dni)->L2->>połykanie->bł.śl. wpustu żołądka(9/10m-cy)->L3->środ.zew.->poczwarka(3/7tyg)-> VII/VIII imago 14-20dni (rozmnażanie); G.haem. składa jaja w ok.twarzy(wargi), G.inermis policzki, G.nasalis żuchwa, G.pecorum źdźbła traw; L2 G.haemo. i pecorum do żolądka, G.nasalis i pecorum do 12stnicy, G.inermis i haem. prostnica;
Objawy: zap.j.ustnej, skóry głowy, nadżerki p.pok, często bezobjawowo, osłabienie, morzyska;
Leczenie: iwermetyna, moksydektyn, prep.fosforoorg (dichlorfos, trichlorfon) p.o.
ŚWIERZB-METODA STEFAŃSKIEGO- zeskrobiny z pogranicza zdrowej i chorej skóry, do skóry właśc.(do kropli krwi)->rozdrobnić na płytce->zalać 5%KOH->0,5-1h inkubacji 37⁰C->oglądać LECZENIE: szampony z siarczkiem selenu, rozc.pyretryna, kąpiel w amitrazie, iwermektyna s.c.
ŚWIERZBOWCE DRĄŻĄCE (SARCOPTES) - obłe, niesegmentowane, poprzecznie prążk. kolce/łuski, kończyny krótkieSARCOPTES SCRABIEI hominis/qui/ovis/caprae /suis/canis/cuniculi; dolna warstwa rogowa naskórka; końskie: głowa (łuki nadoczod. uszy, wargi), szyja i kłąb-> całe ciało; owcze: głowa (wargi, nozdrza, małżowiny uszne), zginaczowa pow.st. nadgarstka i skokowego; psie: głowa (łuki nadoczod. podstawa uszu, grzbiet nosa), przedpiersie, podbrzusze, wew.pow. ud->całe ciało; kocie - kark, uszy, -> cała głowa->ciało; jedzą kom.naskórka i płyt tk. objawy/zmiany: świąd: przegryzanie skóry, wsączana drażniąca wydzielina, samice do mieszków włos. między zew.i wew.pochewkę korzenia(zapalne nacieczenie pochewki)->wypadanie włosów->łysinki o nieregularnym zarysie; guzek->pęcherzyk z płynem->pękanie->płyn zasycha->strup z złuszczonymi, zrogowaciałymi kom. ślina pobudza naskórek do szybkiego, niepełnego rogowacenia -> warstwy łusek->gruba, zrogowaciała, gąbczasta skóra ->upośledzenie przemiany gaz.->zanik tł.->sfałdowanie skóry, ropne zap. Leczenie: akarycydy, miejscowo zw. fosforoorg. amitrazy, iwermektyna, zw. chore+ otoczenie;
NOTOEDRES CATI(ŚWIERZB NOTOEDRYCZNY) - do 230um, zaokrąglny, tępe łuski i kolce na grzbiecie; ż: kot, przejściowo pies i człowiek; rozwój 3 tyg; zmiany: rumieniowe->grudkowe zap.skóry: kark, uszy->głowa->ciało; guzki->szarawe strupy zlepione z włosami, sfałdowanie skóry, rzadziej łysinki, posmutnienie, chudnięcie, wyniszczenie->śmierć
KNEMIDOCOPTES MUTANS (ŚWIERZB KOŃCZYN PTAKÓW) - do 440 um, ż.: drób, indyk, bażant, gołąb, papugi i śpiewające, um: nogi (w dół od st.skokowego); zmiany: podrażnienie i zap. skóry.(drążenie szczękoczułkami pod łuskami->łuszczenie; wydzielina gr.nogogłaszczkowych-> wydzielanie sur. płynu->zlepianie złuszczonych mas naskórka->żółtawe, grube strupy z korytarzami=wapienna nóżka; słaby świąd, kulawizna->wyniszczenie->śmierć; słabo zaraźliwy;
KNEMIDOCOPTES GALLINAE(ŚWIERZB OPIERZONYCH CZ.CIAŁA) - do 350 um, um: skóra u nasady piór; żyworodne, zmiany w ok. krzyż. Czasem od głowy i szyi->całe ciało; wnikają do dudki pióra->pióra łamliwe, wyskubywane(oprócz piór skrzydeł i ogona); b.zaraźliwy
PSOROPTES(ŚWIERZBOWCE NASKÓRNE)
Psoroptes equi / ovis / cuniculi - duże, rozczłonowana szypułka z przylgami, długie szczękoczułki(do nakłuwania); um: końskie: ok.grzywy, nasady ogona, boki; owcze: barki, grzbiet, ok.krzyżowa, boki, pierś, psie i kocie: zew.przew.słuchowy; rozwój: jajo->larwa(2/3dni)->nimfa-protonympha(3/4dni)->nimfa2-deutonympha(niedojrzała samica)->linka->składanie jaj, rozwój 8/9dni; P.ovis - nakłuwanie, ssanie chłonki->guzki->łączenie guzków, płun sur. wysycha->strupy z koloniami świerzb.->wypadanie wełny; świąd, ogryzanie, ocieranie, zgrubienie skóry; P.equi - żyją w złuszczonym naskórku; guzki i pęcherzyki->płyn sur.(śmierdzący)->strupy; łysiny, ocieranie; P.cuniculi - do 780um; ż:królik, koza, owca, koń; um:wew.pow.uszu potem ucho środ. i wew. -> zaburzenia nerw., skręcenie szyi;
CHORIOPTES BOVIS(ŚWIERZBOWIEC PĘCINOWY)- szypułki z przylgami krótkie, nierozczłonowane, jedzą złuszczony nabłonek; do 390um, ż: bydło, koń, owca, koza, królik; um:dolne kończyny(st. pęcinowy->skokowy i nadgarstek); cykl 19-23dni; łuszczenie, zgrubienie skóry, strupy, brodawkowate, zrogowaciałe narośla;
OTODECTES CYNOTIS(ŚWIERZBOWIEC USZNY) - do 530um; ż: pies, kot, lis, fretka; um: ew.przew.słuchowy; dużo czekoladowej woskowiny, jak nie to uszy jak przysypane pudrem, niekiedy ataki rzekomo padaczkowe; Leczenie: umyć uszy olejem parafinowym, akrycydy
KLESZCZE Argasidae (obrzeżkowate, kleszcze miękkie): Argas reflexus (obrzeżek gołębi): głodna samica 5mm dł/3mm szer., nie zwiększa znacznie obj.ssie krew jak pluskwa (krótko). Bud.: skórzaste, ziarniste powłoki ciała, brodawki, brak tarczki grzbiet., przylgi szczątkowe/brak; zaokrąglone końce ciała.
Żyw.: gołąb, rzadziej kury, kaczki i in.;
umiejsc.: skóra, gł. okol. szyi i piersi. Pasożyt tymczasowy, napastuje tylko w nocy; odporny na głód (żyje kilka lat w opuszczonym gołębniku).
Wyst.: na wieżach, strychach, poddaszach; w ciągu dnia kryje się w szczelinach; mogą atakować ludzi.
Rozw.: samica składa 50-80 jaj; larwy wykl. po ok. 14-20 dniach i przytwierdz. się do żywiciela, ssą krew 7 dni, po 12 dniach linieją poza żywicielemnimfadojrzały kleszcz.
Chorobotw.: gł. młode gołębie; gorsza nieśność, niereg. siedzą na jajach. Obj. pokłucia: bezbolesne, m-scowa reakcja skóry, wykwit, rumień, obrzęk (do kilku mies.), wtórne zakaż. bakt., gorączka, nudności, omdlenia, wstrząs anafilakt. Przenosi: wirus kleszcz. zap. mózgu, gorączki Q (grypa bałkańska; Coxiella burmetii), salmonellozę ptasią (Salmonela enteritidis), boreliozę ptasią (Borrelia anserina); może pow. paraliż kleszczowy.
IIXODES RICINUS (kleszcz pastwiskowy, pospolity): jednokrotne żerowanie, do syta, w każdym stadium rozwoj.; larwy piją krew 2-11 dni, nimfy 2-24, samice 6-35. 3żywicielowy, od jasno- do ciemnobrąz.; samica wlk. 3-3,5x1,5-2mm, gnatosoma dł. 0,5-1mm, po nassaniu samica wlk. 12x9mm (upodabnia się do nasiona rącznika posp. Ricinus communis). Lubi lasy liściaste i miesz. (wilgotność 80-95%), wyst. ma char. mozaikowy, b. wrażl. na wysychanie, mało ruchliwy (max kilka m), skupia się wzdłuż leśnych ścieżek, unika odsłoniętych przestrz. U ludzi: na granicy owłosienia głowy (dzieci), na uszach, genitaliach, nogach, pod pachami, sutkami, w pachwinach, fałdach pośladk.
Rozw.: kopulacja na żyw., nassanie krwisamice opuszcz. żyw. i po 4-27 dniach skład. jaja u podst. traw, zlepione wydziel. gruczołu znajd. się nad ryjkiem.po ok. 30 dniach wykluw. się 6-nożne larwy i atak. drobne ssaki/gady->po nassaniu opadają na ziemię->spoczynek 8-12 tyg->linienie->dorosłe kleszcze->po 4-8 tyg. 8-nożne nimfy i atakują większe ssaki i ssą krew 4-7 dni.
Inwazjol.: okresowe pasożyty, większość życia poza żyw., dł. cyklu rozw. zal. od war. środ., dostępności do żyw.; w klim. umiark. cykl rozw. może się przedł. do 4 lat; duża odporność na głód (larwy 570 dni, nimfy 540, dorosłe 810). Patog.: świąd, jątrząca się ranka, nacieki, ziarniniaki, wt. zakaż. bakt., alergia. Dwa szczyty akt.: wiosenny (04.-05.), jesienny (08.-09.).
Ixodes hexagonus (kleszcz jeżowy). Ripicephalus sanguineus (brązowy kleszcz psi). Dermacentor reticulans (kleszcz łąkowy): na tarczce ornament barwy mlecznej. Hyaloma marginatum (kleszcz wędrowny; 2-żywicielowy). Boophilus spp. (1-żyw.).
Choroby przenosz.: babeszjoza, erlichioza (riketsje w krwinkach biał. i płytkach krwi), borelioza (krętki żyj. pozakom.; szczepionka->Duramune LymeVax), hemobartoneloza (bakt. Haemobartonella spp., żyj. na bł. kom. erytroc.), hepatozooza. KZM: dot. gł. oun; wyw. przez flawiwirusa. Wirus szybko traci zakaźność przez wysuszenie, pasteryzację lub po dział. śr. chem. (normalnie żyje wiele mies. w mleku i maśle). Chorują ludzie 3-80 lat (gł. 15-50); przebieg łagodny lub 2-fazowy: 1) po 7-14 dniach po kont. z kleszczem gorączka, obj. grypopod. (ok. tyg.)->kilka dni lepszego samopocz.; 2) bóle głowy, wymioty, gorączka, zespół obj. neurolog., utr. przytomności.
Przenosz. patogenów: Ixodes ricinus: Borrelia burgdoroferi, Rhipicephalus sanguineus: Babesia spp., Coxiella burnetti, Ehrlichia canis, Hepatozoon canis, Pasteurella tularensis; Dermacentor andersoni: Babesia canis, Coxiella burnetti, gorączka Gór Skalistych.
NUŻEŃCE (Demodex) - roztocza, w torebkach włosowych i gr. łojowych ssaków(tam jaja->larwy->imago), podłużne o kształcie cygara, długości 0,15-0,3 mm, Na przedniej cz.ciała 4 pary kikutowych kończyn - powolne przesuwanie się wzdłuż włosa; nie drążą kanałów ani nie wysysają krwi->słaby świąd, U ludzi gł. głowy, oraz twarzy;DEMODEX CANIS(NUŻENIEC PSI) - 0,25-0,30 mm, szer. ok. 0,04 mm, W przedniej cz.ciała 4 pary krótkich nóg. Odwłok wydłużony z poprzecznym prążk. w tylnym końcu zwężony. Ż: pies.; rozwój ok. 3 tyg. zapłodnienie na pow. skóry. Bytuje w mieszkach i gr.łojowych, ww.chłonnych->krew->trzewia; psy wrażliwe podczas zmiany uzębienia,w okresie dojrz. i porodu.
Nużyca-demodekoza-objawy.1.postać bezwysiękowa-łuszcząca-demodicosis squamosa a)miejscowa b)uogólniona-rozwija się powoli ,występ.przerzedzenia włosów,łysinki są wyraźnie odgraniczone, zaczerwienione,na ich brzegach włosy łatwo wypadają,mierny świąd,łuszczenie 2.postać ropna(krostowa)-pyodemodicosis-obrzęk, zaczerw, skóry, krosty, z ropna wydzielina,zawierająca nużeńce i ich jaja. Skóra traci elastyczność,ulega sfałdowaniu,otrębiastemu złuszczeniu,chudnięcie. U kotów demodex cati,gatoi,trzeci bez nazwy.
DEMODEX CATI bytuje w mieszkach włos. a gatoi w war. rogowej naskórka.Częściej u kotów syjamskich i burmańskich.
DEMODEX FOLLICULRUM-nużeniec ludzki-dł.0,1-0,4mm ,kosmopolityczny,um: w torebkach włosów i gr.łojowych,gł. ok. nosa i ust. Dopiero duże inwazje szkodliwe; U ludzi D.folliculorum i brevis; mech.blokują ujść gr.łojowych,reakcja typu ciała obcego,przenoszenie bakterii,stymulacja ukł. Odporn. przez roztocza i odchody.
DERMANYSSUS GALLINAE - szary, dł.0,5-0,6 mm,a po nassaniu ą ok.1mm i czerwony,krótki cykl rozw. 7 dni. pasożytują nimfy i dojrzałe, atakują ptaki gł. nocą,w ciągu dnia są w szparach pomieszczeń i gniazdach.Ptaki porzucają lęgi, anemia i wychudzenie,obniżona nieśność,jaja zdeformowane,.duszność. Przenosiciele bakterii,wirusów i riketsji. Mech.drażnienie skóry,jej nakłuwanie,toksyczne działanie śliny -> zap. skóry i świąd. Trudne zwalczanie nużeńców-okresowe występ.pasożytów na ptakach,krótki cykl,ukrywanie się w miejscach trudno dostępnych,brak bezpiecznych i skutecznych środ. Roztoczobójczych.
MESZKI Simullidae Meszka z golubaczu SIMULIUM COLUMBACZENSE Dł.3.3-4mm samica skł.Jaja na trawie,kamien. Po21dn. Larwy. I pokolenie 10-25 IV zostaje W pobliżu wylęgu. II pokol.10-25 V i pierwsze
migruje.III pokol. tworzy roje.IV pokol.wędruje
chmarami- 3 rasy larw meszek: 1) litoralna-żyje na gałęziach Liściach drzew zalew. 2)pośrednia- na kamieniach w wodzie 3)typu głębinowego-na gł.4-25m. potwierdzone o Kamieni,najbardziej napastliwe.
Chorobotw:. Wnikają do nozdrzy, j.ustnej,Tchawicy, nakłuwają mniej Owłosione, delikatne cz.ciała Powł.brzuszne,wymiona,zewn Narz.płc.Ssają krew,wsączają ślinę-sączenie krwi-powst.guzki-twardy obrzęk.ślina subst.
toks.(przyspiesz.oddech,tętno,obn.Temp.),śmierć.
napastuje rano lub przed.zach.słońca.
SIMULIUM REPTANS Samica brunatna,rozw.4-5tyg. Atakuje Bydło ,konie Znaczenie:- wektor filarii OnchocercaVolvulus, forma oczna -„rzeczna ślepota” (Afryka); wektor tularemii
PLUSKWY Pluskwa domowa Cimex lectularius Pasożyt kosmopolit.ludzi,Drobiu,królików gołębi, czasem zw.dom. Dł. 4-5mm żółto ciemno brunatne,spł. Grzbietowo-brzusznie, stopa 2haczyk,pazury. Krew żreją;) Przeobraż.niezupełne. Samica skł.przytwierdza jaj.do podł.subst.cementową, Larwy po 10dn. 5 linek. między nimi pob. krew. Rozw. 8-13tyg. Dorosłe w szparach,brunatne plamki i charakter,zapach wydz. (brzuszne gruczoły) Żerują okresowo,atakują nocą Ss. krew 10-15min. Zyją6-8mc. Choroba transmisyjna- ch. Zakaźna lub pasożyt, przenoszona przez stawonogi krwiopijne,będące rezerwuarami i wektorami wywołujących ją patog. 1obligatoryjnie transmisyjna- patog.przenpszone są tylko przez stawon.np.leiszmaniozy,zimnica, śpiączka Afryk, borelioza z Lyme 2 fakultatywnie obligatoryjne- raczej przez stawon. ale Są przypadki bez ich udziału np.,kleszczowe zap.mózgu 3 fakultatywnie transmisyjne- patog przenoszone przez stawon,ale również bez nich np.gorączka Q, wąglik,bolerioza
NEOTROMBICULA AUTUMNALIS -przewężone pośrodku ciało formy dorosłej, nadaje kształt ósemnkowaty, samica dł 2mm, barwy kremowej, larwa 225mm owalna czerwono pomarańczowa. Napastujące larwy pozostaja na żywicielu w ciagu 3-4dni. W miejscu przyczepu larwy jej gr ślinowe wydzielaja trujaca substancje powodujaca powstawanie guzków i krost. Tylko larwy sa pasożytami napastując małe ssaki i człowieka. Dorosłe roztocza żyja w ziemi, larwy przytwierdzaja się do skóry. Larwy powoduja dotkliwy świąd. W miejscach opadniętych widać zaczerwienienie skóry guzki i krosty. ROZPOZNAWANIE: obecność charakterystycznych szybko poruszających się larw.
KOMARY: spotyka się w środowiskach leśnych i stepowych na terenach nizinnych i górskich. Na świecie ponad 3k gatunków. W Polsce 47 należących do 6 rodzajów: aedes anopheles Culex culiseta ochlerotatus, coquillettidia. Budowa: głowa, tułów, skrzydła, odwłok, genitalia, odnóża.
CYKL ROZWOJOWY:samice pobierają krew,są zapładniane i składają jaja do wody,zależnie od gat.mogą być pojedyncze,jak i składane w rafach po 50-400 jaj razem.Pojawiaja się larwy komarów,są one małe i muszą przejść pięciokrotną wylinkę zanim się przeobrażą. Tylko samice pobieraja krew. Jest im niezbędna jako źródło białek do rozwoju jaj. Samce odżywiają się pyłkami i nektarem. Samice wabi głównie kwas mlekowy - składnik potu i wydychany CO2. Pobierajac krew samica wydziela feromon który wabi inne samice. ZNACZENIE MEDYCZNE KOMARÓW: bezpośrednia dokuczliwość - swędzenie spowodowane wydzielina gruczołów ślinowych zawierajaca antykoagulacyjne peptydy wywołujące reakcje alergiczne.
ANOPHELES SPP. - wektor malarii.Komary wektoruja szereg arbowirusów: tachyna, calovo, lednice, ocklebo, goraczka zachodniego Nilu, gorączki krwotoczne (denge i żółta gorączka. W ciepłym klimacie komary odpowiedzialne sa Za przenoszenie filarioz wywoływanych przez nicienie Brugia malayi i wuchereria bancrofti - wywołuje słoniowacizne.
METODY OCHRONY PRZED KOMARAMI: ochrona w pomieszczeniach - siatki w oknach, moskitiery z repelentem, elektrofumigatory, insektycydy, ochrona osobista - odpowienie ubiór, stosowanie repelentów.
ZWALCZANIE KOMARÓW: 1.stosowanie preparatów chemicznych, w stosunku do postaci dorosłych adultycydy, larw - larwicydy. Metody chemiczne nie działaja wybiórczo - zabijaja wszystkie owady i długo ulegają biodegradacji. 2.Metody biologiczne: wykorzystanie naturalnych wrogów - ryby nicienie z rodzaju neaplectana, które pasożytują w larwach komarów. Wykorzystanie bakterii bacillus thuringiensisisraelensis - ogromna skuteczność, działanie wybiórcze tylko na larwy komarów przyjazna dla środowiska, ale kosztowna.
ĆMIANKOWATE-psychodidae-muchówki kosmopolityczne,ciało pokryte gęstymi włoskami,skrzydła uniesione do góry,słabo latają,aktywność dzienna,masowe napadnie może spowodować silną reakcję alergiczną-choroba Harara.Phlebotomus-ćmianka-wektoruje narządową i skórną leiszmaniozę oraz wirusa gorączki trzydniowej- papatasi.U wypasanego bydła atakuje pysk,wymiona,srom i inne cz.ciała okryte cienką skórą. Ceratopogonidae-kuczmany-drobne muchówki do 4mm,aktywność poranna i zmierzchowa,na świecie 4 tys.w Polsce 50 gat z rodzaju cullicoides.Agresywne w stosunku do człowieka.Ukłucia wywołują silne odczyny alergiczne,długotrwały świąd i trudno gojące się rany.
Tabenidae-ŚLEPAKI .Muchówki do 3cm.Plagowe.Narządy gębowe typu ssąco-tnącego.Rozwój od 9 mies. Do 3 lat.W płytkich zbiornikach wodnych larwy drapieżne mogą przegryzać skórę człowieka.Sczyt aktywność w południe.Po bolesnym ukłuciu świąd.
Glossinidae.Muchy tse-tse-
GLOSSINA PALPALIS-środ.wilgotn,G,Morsitans-środ.suche.Wektorują świdrowce śpiączki afrykańskiej.Co 10 dni samica rodzi 1 larwę która zagrzebuje się w ziemi i przepoczwarza.Tse tse poszukują żywiciela wzrokiem.Preferują ciemne kolory.
Muscidae-muchy.Aparat gębowy ssąco-liżący,najliczniejsze w strefie umiarkowanegoi klimatu.Larwy żywią się subst.płynnymi.Antropofilne.Mogą migrwać kilka km.
Muchy mogą mech.przenosić:jaja echinococcus granulosus,jaja taenia saginata,zarazki duru brzusznego,cholery azjatyckiej,czerwonki bakt i pełzakowej,prątki gruźlicy.
Mucha domowa-musca domestica.Składa w ciągu życia 300-600jaj.Jednorazowo 100-200.Okres wylęgania temp.8-10stopni-7dni,20stopni-22 godziny.Muchy rozwijają się w każdej subst.ulegającej fermentacji,najchętniej nawóz.Jaja dł.1mm są białe,wydłużone,nieco wygięte.Wykluwająca się larwa ma 2mm dł. Dochodząc do 10-12mm w ciągu kilku dni.Stadium poczwarki trwa kilka dni.
Mucha plujka-calliphora vomitoria.charakt.metaliczny połysk,dorosłe żywią się prod.spoż.Chętnie zlizują ropę i krew z ran.Jaja skadaja w pobliżu Nat.otworów ciała,w ranach,powodują myjozy jelitowe,skórne i mięśniowe.Larwy żywią się obumarłymi szczątkami,przyspieszają się gojenie ran-wydzielają allantoinę,mech.mogą przenosić:jaja glist,tasiemców,cysty pierwotniaków.Duży owad-dł ok.1cm.Ciało opalizujące w kolorze niebieskim,głowa w niektórych miejscach żółta.Larwy zanieczyszają wydalinami prod.żywnościowe.Dorosłe wysysają ropę i krew z ran.Wywołują myjozy.Składa jednorazowo około 200 jaj,po około 3 godzinach do 3 dni wykluwają się larwy,które po 10 dniach ulegają przepoczwarzeniu,a po 12 dniach wykluwa się mucha.
Myjozy-muszyce-są to parazytozy wywołane przez larwy muchówek,które wylęgają się z jaj złożonych do organizmu żywiciela.
Sarcophaga Haemorrhoidalis-larwożyworodny,jednorazowo samica rodzi rodzi 20-40 larw,larwy rozwijają siew padlinie,kale,przypadkowo mogą pasożytować w uszach,nosie,jelitach ludzi i zwierząt. Ścierwica ma charakterystyczne pasy na tułowiu.
Wohlfahrita magnifica-ścierwica duża,występ.w europie,samica składa ok.150 larw długości 1mm do oczu,uszu,nosa,chętnie do ran.Larwy czynnie wnikają bardzo głęboko do tkanek,niezwykle bolesna myjoza wędrująca,której często towarzyszą ropnie i zgorzel.
Stomoxys Calcitrans-bolimuszka,mucha stajenna.Zbliżona wielkością do muchy domowej do 6mm.Ciemnobrunatna,na tułowiu ciemnobrunatne linie.Od innych much odróżnia ją stercząca do przodu kłujka,służąca do przekłuwania skóry.Samica składa do 90 jaj w nawozie,najlepszy nawóz wysuszony wymieszany ze słomą.Pełny cykl rozwojowy przebiega w ciągu 21-30 dni.Dorosła zyje kilka tygodni.Przenosi wiele niebezpiecznych patogenów-wirus niedokrwistości zakaźnej koni,zarazki ospy drobiu,różycy,świdrowców,niecienie koni.
Lucilia sericata-mucha zielona.Dł.6-10mm.Podobna do muchy domowej,można ją odróżnić po metalicznym połysku zielonkawo opalizujących skrzydeł.Jej jaja są składane są na mięsie,na padłych zwierzętach,w ranach oraz w otworach Nat.Wylęgnięte larwy mogą powodować muszyce skórne,jelitowe,moczowo-płciowe.Składa około 3000 jaj w temp.35.Z jaj wykluwają się larwy już po kilku h.Składa jaja nawet na wełnie owiec,znieczyszczonej odchodami.Jaja składane gł.w okolicy odbytu,na głowie,po kastracji na mosznie.Wylęgajace się larwy zagłębiając sięw skórę,niszczą ja i powodują śmierć owiec.
Lyperosia irritans-haematobia serrata-horn Ely-mucha rogów-dł.3,5-5mm,z ciemnymi czułkami i głaszczkami oraz żółtawymi przezmiankami.Atakują głównie bydło,umiejscawiając się na głowie,u nasady rogów.Po oddaniu kału przez krowę składają na jego powierzchni około 20 jaj.Samice i samce chciwie wysysają krew,zwłaszcza podczas upalnych dni.Powodują niepokój bydła,wychudzenie i oniżenie udoju.U bydła mogą być przyczyną letniego zap.wymienia-ropowiczego zap.wymienia-ch.pastwiskowej przenosząc na drobne ranki bakterie ropotwórcze.
Substancje czynne do zwalczania stawonogów-1.chlorowane węglowodory-DDT,HCH 2.preparaty fosforoorganiczne-diazinon,bromfenwinfos,trichlorfon,kuma fos,foksym 3.karbaminiany-karbaryl,propoksur 4.amitraz 5.makrocykliczne laktony 6.pyretryny i pyretroidy.Pyretryny-insektycydy ze złocienia dalmatyńskiego.Pyretroidy-cypermetryna,deltametryna,permetryna 7.pirazole fenolowe-fipronil,imidakloprid 8.Juwenoidy-analogi Nat.hormonu młodzieńczego. 9.inhibitory syntezy chityny 10.repelenty. 11.insektycydy II gen.-zakłócanie transmisji synaptycznej lub zaburzenia funkcjonowania kanałów sodowych 12.insektycydy III gen.-rozregulowanie procesów hormonalnych lub biosyntezy chityny. 13.IV gen-feromony i antyfidanty.