System szkolenia sportowego i funkcje jego składowych
Sport jest dziedziną życia mającą na celu przekształcanie rzeczywistości. Dlatego musi być rozpatrywany w sposób systemowy. To znaczy musi uwzględniać wszystkie składowe systemu, rodzaje ich powiązań oraz sposób organizacji. Szkolenie sportowe jest zatem zorganizowaną i celowo uporządkowaną działalnością, której celem jest przygotowanie zawodników do uzyskiwania maksymalnych wyników na bazie optymalnego poziomu sprawności ogólnej i specjalnej. Jest ono bardzo złożonym, wieloczynnikowym procesem, a o końcowym sukcesie decyduje doskonałość całości działań, funkcja wielu składowych oraz procedur.
Składowe systemu szkolenia sportowego to:
Podsystem prognozowania
rozwoju dyscyplin sportowych
rozwoju wyników sportowych
rozwoju i modelowania karier sportowych oraz warunków nieodzownych do osiągania określonych wyników
Podsystem treningu, zawodów (współzawodnictwa) i odnowy
Podsystem kwalifikacji do sportu, dobór i selekcja
Podsystem infrastruktury i materialnego zabezpieczenia szkolenia sportowego (materialne warunki treningu, zawodów, odnowy, badań naukowych)
Podsystem poziomu wiedzy kadry szkoleniowej (nauczycieli wf, instruktorów i trenerów)
Wszystkie składowe są ściśle ze sobą powiązane, a centralne miejsce zajmuje podsystem treningu, zawodów i odnowy. System szkolenia sportowego funkcjonuje zawsze w konkretnym środowisku społecznym, które wywiera wpływ na jego przebieg, stwarzając określone ułatwienia i przeszkody, zgłaszając potrzeby, formułując opinie i oceny. Efektem mierzalnym sprawnie funkcjonującego systemu jest wynik sportowy.
Składowe systemu szkolenia sportowego:
Prognozowanie to sposób postępowania, który umożliwia przewidywanie rozwoju zjawiska, opierając się na poznanych i racjonalnych prawidłowościach przy zastosowaniu systemowej analizy problemu. Analiza ta pozwala opisywać kierunki oraz tempo rozwoju sportu w zakresie wyników, wzorcowych cech zawodnika (model mistrza) oraz specjalistycznej techniki w obrębie danej dyscypliny. Prognozy wyznaczają zadania dla treningu.
Trening to zorganizowany proces, który nie naruszając biologicznego rozwoju człowieka, a uzupełniając jednocześnie jego zasób umiejętności specjalnych, prowadzi do osiągnięcia mistrzostwa sportowego, którego wymiernym efektem jest wynik sportowy.
W systemie szkolenia sportowego zawody sportowe odgrywają szczególną rolę. Są one m.in. środkiem kontroli poziomu przygotowania. Starty są także bardzo skutecznym i atrakcyjnym środkiem treningowym.
Istotą wypoczynku nie jest proste odwrócenie zjawisk zmęczenia. Jest to złożony i aktywny proces mający doprowadzić do odbudowy ubytków potencjału energetycznego, przywrócić sprawność wszystkich narządów oraz zapewnić równowagę funkcjonalną ustroju. Dla treningu sportowego istotne znaczenie posiada zjawisko odbudowy z nadmiarem - superkompensacja. Odnowa biologiczna jest zatem świadomym i celowym działaniem różnymi środkami zewnętrznymi na ustrój, mającym na celu przyspieszenie i wzmożenie procesów wypoczynkowych z poprawą jego zdrowia i wydolności.
Selekcja sportowa to sposób postępowania, który umożliwia wyłonienie osobników (w optymalnym wieku) najbardziej utalentowanych oraz rokujących w przyszłości osiągnięcie wysokiego poziomu sportowego, a także postępowanie mające na celu kwalifikowanie tych osobników do kolejnych etapów treningu sportowego. Selekcja dzieli się na kilka etapów (dobór wstępny, dobór właściwy, selekcja właściwa, selekcja specjalistyczna). W pierwszym najważniejszym etapie, zwanym selekcją wstępną lub doborem, należy odpowiedzieć na pytanie — czy kandydat po kilku latach treningu jest w stanie osiągnąć dobre wyniki sportowe. W tym celu stosuje się różne metody pozwalające na prognozowanie sukcesów (testy, obserwacje, kalkulacje).
Materialne zabezpieczenie szkolenia jest jednym ze środków warunkujących jego prawidłowy i płynny przebieg oraz stanowi niezbędny warunek funkcjonowania systemu. Szkolenie sportowe wymaga określonej infrastruktury technicznej i materialnej niezbędnej dla treningu i działań mu towarzyszących.
Poziom i stan liczebny kadry szkoleniowej stanowi o skuteczności systemu szkolenia. Prowadzący zajęcia sportowe specjalista kierujący całokształtem przygotowań wychowanka do zawodów, albo inaczej — to główny organizator, kierownik i wykonawca podstawowych działań w sporcie. Zawód ten wymaga gruntownej wiedzy medycznej oraz psycho-socjo-pedagogicznej, a jednocześnie podstawowej znajomości wybranej dyscypliny z całym bogactwem teorii i praktyki treningu sportowego, modyfikowanej dynamicznym rozwojem sportu. Świadectwem jakości pracy jest rezultat sportowy osiągany przez wychowanków.
Czynności zawodowe trenera:
Kierowanie przygotowaniem techniczno- taktycznym
Organizacja pracy wychowawczej w grupie
Kierowanie przygotowaniem fizycznym
Organizacja i sędziowanie zawodów
Kierowanie teoretycznym przygotowaniem zawodników
Rozwiązywanie problemów organizacyjnych łączących się treningiem ( zapewnienie warunków matertialno-technicznych, żywienie, budowa urządzeń, baza )
Przeprowadzanie naboru do grup szkoleniowych i selekcji zawodników
Planowanie procesu przygotowania zawodników
Prowadzenie badań do prac naukowo-metodycznych
Kontrola procesu treningowego i stanu organizmu sportowca
Udzielanie pierwszej pomocy przedlekarskiej
Kierowanie przygotowaniem wolicjonalnym sportowców
Prowadzenie dokumentacja i sprawozdawczości
Organizacja obozów sportowych
Nadzór nad postępami wychowanków w edukacji szkolnej
Kierowanie wychowankami na zawodach
Organizacja procesu odnowy i wypoczynku
Przygotowanie trenerów-pomocników i sędziów
Podwyższanie kultury osobistej sportowców
Podwyższanie poziomu zawodowego i kultury osobistej trenera
Praca nad utrzymaniem własnej sprawności fizycznej
Z powyższego zestawienia wynika, że obowiązki spoczywające na trenerze (w obcowaniu z zawodnikiem) są nie tylko złożone, ale i trudne. Przy założeniu, że powinny być do tego skuteczne, muszą w praktyce integrować szeroko pojęte zadania szkoleniowe) wychowawcze i organizacyjne. Stanowią one bowiem o prestiżu tego zawodu, zaliczanego obecnie do profesji pedagogicznych.