Karolina Morawska

ZABURZENIA ORIENTACJI PRZESTRZENNEJ

1.Co to jest orientacja przestrzenna?

2.Definicja zaburzeń orientacji przestrzennych

3.Objawy zaburzonej orientacji przestrzennej

4.Usprawnienie orientacji przestrzennej

5.Terapia i ćwiczenia rozwijające orientację w schemacie ciała i przestrzeni.

1.

Orientacja w przestrzeni jest warunkiem dobrego funkcjonowania człowieka w otaczającej rzeczywistości. Dlatego jednym z celów wychowania przedszkolnego, a potem nauczania w klasie pierwszej, jest troska o kształtowanie orientacji przestrzennej. Ćwiczeń orientacyjnych nie należy ograniczyć do pierwszego miesiąca pobytu dziecka w szkole. Powinno się do nich wracać w starszych klasach przy różnych okazjach, wiążąc te ćwiczenia w miarę możliwości z aktualnie przerabianym materiałem.

Zaburzenia orientacji przestrzennej wiąże się z obniżoną percepcją wzrokową. Czasem percepcja wzrokowa dziecka nie wykazuje obniżenia całościowego lecz tylko pod pewnym względem. Właściwości percepcji wzrokowej, która ma duże znaczenie w procesie czytania i pisania nazywamy kierunkowością. Aspekt kierunkowy we wzrokowym ujmowaniu kształtów wiąże się z ogólnym poziomem analizy i syntezy wzrokowej dziecka oraz z jego orientacją przestrzenną. Dzieci wykazujące wybiórcze zaburzenia orientacji przestrzennej ujmują prawidłowo złożone kształty graficzne o charakterze symetrycznym, ale popełniają błędy w ujmowaniu kształtów asymetrycznych w stosunku do osi pionowej lub poziomej. Dziecko z zaburzoną orientacją przestrzenną / słabo rozumie określenia słowne dotyczące stosunków przestrzennych (w, nad, pod, za, obok, przed)
- rysunki mają niższy poziom graficzny i wykazują prymitywne uproszczenie, z małą ilością szczegółów, są źle rozplanowane
- niewłaściwie rozplanowuje wyrazy w stosunku do strony zeszytu, nie mieści się w linijkach, wybiera złe linijki
- myli litery o różnym położeniu w stosunku do osi pionowej i poziomej p / g, u / n, p / b
- myli kierunek zapisu (pismo lustrzane)
W późniejszym okresie nauki ma trudności w nauce geografii (słaba orientacja w stronach świata, pory roku, dni tygodnia oraz trudności w nauce geometrii (dziecko ma słabo utrwalone obrazy wzrokowe, w związku z tym wszelkie pojęcia i definicje zostają przyswajane tylko w sposób werbalny).

Kształtowanie orientacji w przestrzeni trwa kilka lat i można w tym procesie wyróżnić następujące prawidłowości rozwojowe:

1. Orientacja przestrzenna wywodzi się z poczucia “to jestem ja, a to jest moje otoczenie” a także ze świadomości schematu własnego ciała.

2. Najwcześniej dziecko uczy się określać kierunki i położenie przedmiotów w stosunku do swego ciała:

• najpierw to co jest bliżej, w zasięgu ręki

• potem to co znajduje się dalej w obszarze wzroku

3. Kolejny krok to zdolność do zróżnicowania i określania kierunków oraz położenia przedmiotów w stosunku do drugiej osoby. Wynika z “przeniesienia” swego schematu ciała na drugą osobę i uświadomienia sobie elementów podobnych i wspólnych cech np. symetria ciała, serce po lewej stronie, pionowa postawa wyznaczająca dół i górę.

4. Dopiero teraz dziecko może opanować umiejętność ustalenia położenia jednych obiektów względem drugich a także wyznaczać kierunek “od” lub “do” wybranego przedmiotu.

Przestrzeganie takiej kolejności jest potrzebne przy kształtowaniu dziecięcych kompetencji w zakresie orientacji przestrzennej.

Orientację przestrzenną kształtuje się poprzez dotyk, gest, ruch ciała i obserwację efektu przemieszczania. Słowa a więc nazywanie tego, co się czuje, czyni i widzi towarzyszą takim doświadczeniom. Nieporozumieniem jest więc zastępowanie doświadczeń, wynikających z badania przestrzeni słowną informacją.

Opowiadanie o tym, na czym polega orientacja w przestrzeni, a także pokazywanie dziecku, w jaki sposób dorosły bada przestrzeń, jest niewystarczające. Dziecko musi samo doznać, poczuć, wykonać i nazwać swe doświadczenia aby zrozumieć na czym polega orientacja w przestrzeni. Jednocześnie musi tę dopiero kształtującą wiedzę stosować w dalszym poznawaniu rzeczywistości.

2.

Zaburzenia orientacji przestrzennej – brak orientacji w prawej i lewej stronie ciała oraz w kierunkach w przestrzeni (w lewo, w prawo, wyżej, niżej, w przód, w tył, nad, pod, itd.); związane są z nimi trudności w rysowaniu (niewłaściwe proporcje i rozplanowanie rysunku), czytaniu (przestawianie liter i cząstek wyrazów, przeskakiwanie linijek), w pisaniu (rozplanowanie kartki, mylenie liter i cyfr o podobnych kształtach, pisanie od prawej do lewej strony).

Zjawisko zaburzonej analizy i syntezy wzrokowej nie sprowadza się tylko do globalnego opóźnienia rozwojowego. Są przypadki, gdzie percepcja wzrokowa dziecka nie wykazuje zburzenia całościowego – lecz pod pewnym względem. Taką właściwością percepcji wzrokowej jest jej kierunkowość. Aspekt kierunkowy we wzrokowym ujmowaniu kształtów wiąże się z ogólnym poziomem percepcji wzrokowej dzieci oraz z rozwojem orientacji przestrzennej. Dziecko wykazujące wybiórcze zaburzenia orientacji przestrzennej ujmuje prawidłowo niektóre złożone kształty graficzne o charakterze symetrycznym, ale popełnia błędy w ujmowaniu asymetrycznym. Istnieją różne odmiany orientacji przestrzennej. Jednym dzieciom trudniej jest odtworzyć kształty, których asymetria dotyczy osi pionowej, innym w stosunku do osi poziomej.

3.

Objawy zaburzonej orientacji przestrzennej u dzieci:

• słabe rozumienie określeń słownych dotyczących przestrzeni: nad, pod, w, obok, przed, za.

• rysuje gorzej od rówieśników, rysunki tematycznie są prymitywne, uproszczone, dominuje w nich mała liczba szczegółów, występuje częste zakłócenie proporcji w przestrzeni

• występuje niewłaściwe planowanie wyrazów w stosunku do strony ( dziecko nie potrafi właściwie obliczyć, ile miejsca zajmuje dany wyraz)

• mylenie kierunku zapisów ( występuje tzw. pismo lustrzane)

• mylenie liter w rożnym położeniu

• w późniejszym wieku szkolnym: kłopoty w nauce geografii ( w ocenie stron świata i kierunków pośrednich), w nauce geometrii i trygonometrii ( przyswajanie definicji geometrycznych dokonuje się u dziecka w nauce w sposób werbalny).

4.

Główne cele programu zajęć mają na uwadze kształcenie, usprawnianie i korygowanie zaburzeń w następujących obszarach:

• rozwijanie orientacji w schemacie własnego ciała,

• kształcenie znajomości schematu ciała,

• kształcenie orientacji przestrzennej,

• rozwijanie sfery emocjonalnej,

• korygowanie zaburzeń w prawidłowym rozróżnianiu poszczególnych części ciała,

• usprawnianie najmniej zaburzonych funkcji w obszarze znajomości schematu własnego ciała i orientacji przestrzennej,

• kompensowanie zaburzeń w sferze emocjonalnej.

Do ćwiczeń usprawniających orientację przestrzenną należą:
- określenie położenia poszczególnych przedmiotów w przestrzeni, na obrazach
- rysowanie przedmiotów w odpowiednim położeniu
- udzielanie słownej odpowiedzi na pytania np. Gdzie leżą książki? Co znajduje się pod krzesłem?
- kolorowanie obrazka wg instrukcji np. pola oznaczone kółkiem zamaluj na czerwono
- utrwalenie rozróżniania stron ciała np. (pokaż prawą rękę, lewe oko
- śledzenie przedmiotu (nauczyciel przesuwa przedmiot / dziecko śledzi ten ruch wzrokiem)
- śledzenie linii (labirynt)
- odtwarzanie układów przestrzennych 2 i 3 wymiarowych (z patyczków, z klocków wg wzoru
- kreślenie kształtów graficznych w powietrzu (litery, figury)
- rysowanie z zachowaniem kierunku od lewej do prawej (szlaczków, liter)
- odtwarzanie różnych konstrukcji z plasteliny, piasku, kamyków


Stosując zróżnicowany stopień trudności ćwiczeń, odpowiedni do wieku i predyspozycji dzieci oraz zabawowy charakter, sprawimy, że dziecko chętnie i szybko pokona swoje trudności rozwojowe i osiągnie sukces.

5.

Przykładowe ćwiczenia i zabawy usprawniające:

I Wyrabianie i utrwalanie orientacji na schemacie własnego ciała.

1.Różnicowanie prawej i lewej strony ciała.

Przykładowe ćwiczenia:

-zakładanie na prawą rękę lub nogę opaski (również odwrotnie);

-przyczepianie broszek po lewej lub prawej stronie ciała;

-zakładanie klipsów na lewe lub prawe ucho w zależności, którą stronę chcemy utrwalać;

-malowanie prawej lub lewej strony twarzy.

2.Odtwarzanie prostych układów pokazanych przez nauczyciela oraz ćwiczeń pod dyktando.

Przykładowe ćwiczenia:

-podnoszenie tylko prawej ręki;

-podnoszenie tylko lewej ręki;

-stanie na prawej nodze;

-stanie na lewej nodze;

-podskakiwanie na prawej nodze;

-podskakiwanie na lewej nodze;

-tupanie tylko prawą nogą;

-tupanie tylko lewa nogą;

-wymachy nogą lewą;

-wymachy nogą prawą;

-kopanie piłki prawą nogą;

-kopanie piłki lewą nogą;

-rzucanie piłki, woreczka prawą ręką;

-rzucanie piłki, woreczka lewa ręką;

-toczenie piłki prawą ręką we wskazanym kierunku;

-toczenie piłki lewą ręką we wskazanym kierunku;

-chwytanie przedmiotów tylko prawą ręką;

-chwytanie przedmiotów tylko lewą ręką;

-obracanie głowy w prawo;

-obracanie głowy w lewo;

-wykonanie polecenia :idź na prawo, idź na lewo;

3.Różnicowanie pojęć „na, pod, obok, za , przed ”w schemacie własnego ciała.

Przykładowe ćwiczenia:

Wymagamy aby uczeń wykonał polecenia nauczyciela:

-połóż worek z grochem na głowę, na prawe ramię, na lewe ramię;

-schowaj woreczek z grochem pod nogę prawą;

-schowaj woreczek z grochem pod nogę lewą;

-schowaj woreczek z grochem pod prawą pachę;

-schowaj woreczek z grochem pod lewą pachę;

-połóż piłkę obok nogi prawej;

-połóż piłkę obok nogi lewej;

-stań obok kolegi;

-stań obok kolegi po swojej prawej stronie;

-stań obok kolegi po swojej lewej stronie;

-stań obok kolegi po jego prawej stronie ;

-stań obok kolegi po jego lewej stronie;

-połóż piłkę przed sobą;

-połóż piłkę za sobą;

-rzuć piłkę przed siebie;

-rzuć piłkę za siebie;

-stań przed kolegą;

-stań za kolegą;

II .Łączenie ruchów z obrazami wzrokowymi.

Przykładowe ćwiczenia :

-układanie na stoliku różnych przedmiotów;

-układanie przedmiotów stosownie do polecenia (przekładanie przedmiotów z pudełka do pudełka );

-śledzenie poruszającego się przedmiotu (wodzenie wzrokiem);

-śledzenie linii – przesuwanie palcem po linii (w prawo , w lewo, w górę, w dół) ;

Bibliografia:

1. Red. naukowa Ewa Małgorzata Skorek „Terapia pedagogiczna” tom 1

2. Marzanna Szkopek „Schematy ćwiczeń na orientację przestrzenną” Artykuł opublikowany w specjalistycznym serwisie edukacyjnym

3. Opracowanie Iwona Muszyńska „Zaburzenia orientacji przestrzennej. Ćwiczenia usprawniające”