RYSUNEK DZIECKA W WIEKU PRZEDSZKOLNYM

Rysunek to wewnętrzny świat dziecka. Nie można wyciągać wniosków na podstawie jednego rysunku. Dopiero seria rysunków wykonana przez to samo dziecko pozwala zaobserwować elementy stałe i zmienne, pytania jakie sobie zadaje oraz drogę, jaką obiera.

Na początku września nauczyciel prosi dzieci o narysowanie człowieka:

- nie mówi jak mają rysować

- nie podpowiada czego w rysunku brakuje

- zbiera rysunki, każdy podpisuje imieniem i nazwiskiem dziecka i wpisuje datę

- próbuje dokonać analizy poziomu rysowania (dopiero od 5 r. ż. dziecka)

Nauczyciel bierze pod uwagę:

- sposób przedstawienia postaci

- liczbę elementów w rysunku dziecka

- jakość rysowania ( czy linie są zdecydowane, chwiejne, słabe, mocne)

* rysunki ludzi bez dłoni oznaczają problemy bezradności

Nauczyciel określa, które rysunki można zakwalifikować jako:

-typowe, przeciętne dla większości dzieci

- dokładne i wzbogacone

- ubogie

W ten sposób uzyskamy informację o:

- aktualnym poziomie rozwoju dzieci

- różnicach indywidualnych

- tempie- opóźnione/ normalne/ przyspieszone; rytmie- harmonijny/ nieharmonijny; dynamice- zahamowanie/ przyspieszenie/ cofnięcie w rozwoju

Trzeba porównać rysunki wykonane przez dzieci z przedstawionymi normami rozwoju w tym zakresie. Można na ich podstawie określić, o ile poziom rozwoju odbiega od prawidłowego.

Dzieci 3-4 letnie rysują głowonogi, które składają się początkowo z okręgu oraz linii prostych obrazujących kończyny górne i dolne. Później pojawiają się oczy, nos, usta i włosy. Dzieci 4-5 letnie rysują bardziej zróżnicowane głowotułwie.

Dzieci 7 letnie powinny wykonywać rysunek schematyczny. Jego forma graficzna jest płynna i giętka. Rysunek składa się z wielu części zaznaczonymi szczegółami. Pojawia się szyja, wszystkie części są już

znacznie doskonalsze. Można zauważyć różnicę w rozwoju spostrzegania, np. pojawiają się rzęsy, brwi, tęczówka, wargi. Ręce i nogi są dwuwymiarowe. Pojawia się właściwa liczba palców rąk, stopy. Wszystko to świadczy o rozwijaniu się operacji umysłowych, takich jak analiza i synteza.

Rysunek jest wynikiem stymulacji lub zaniedbań środowiskowych. W grupie mogą być dzieci, które: niewiele rysowały, nie mają więc wyćwiczonej małej motoryki (ważnej przy nauce pisania), nie mają wiadomości o strukturze człowieka, co powoduje ubogi zasób spostrzeżeń odnośnie budowy człowieka.

W przypadkach zaniedbań środowiskowych dzieci szybko wyrównują opóźnienia w rysowaniu. Gdy jednak obniżony poziom rysunku utrzymuje się przez kilka miesięcy, możemy przypuszczać, że jest spowodowany niską inteligencją lub fragmentarycznymi deficytami percepcji wzrokowej i sprawności manualnej. W takich przypadkach konieczna jest diagnoza psychologiczna.

Rysunek może być ważnym narzędziem diagnozowania dzieci zdolnych, czasem o dużych uzdolnieniach specjalnych.

Po I semestrze nauczyciel powtarza badania. Zwracamy uwagę na to czy:

- wzrosła liczba szczegółów

- pojawiły się nowe elementy

- jak przedstawione są podstawowe części ciała

- czy zmienił się sposób rysowania szczegółów: nos, usta, oczy.

Jeśli tak to znaczy, że nastąpił postęp w rozwoju dziecka.

Rodzina w rysunku dziecka

Rysunek daje możliwość wykrycia dziecięcych problemów, których w inny sposób nie można poznać. W rysunku dziecko wypowiada to, co wie, czuje. Na szczególną uwagę zasługuje rysunek rodziny. Jego interpretacji dokonuje się w trzech płaszczyznach:

1) poziomu graficznego

2) wzajemnych stosunków między osobami

3) treści (subiektywna wizja własnej rodziny)

1) poziom graficzny obejmuje:

- sposób posługiwania się treścią

a) kreska rozmachana długa, powstająca od jednego pociągnięcia, zajmująca większą część kartki, mówi o rozmachu, energii, odwadze i łatwości uzewnętrzniania swoich tendencji

b) kreska krótka , wahająca się

Napięcie mięśniowe:

a) silny nacisk kredki (grubość kredki i nacisk na papier) mówi o silnym napięciu, odwadze, czasem gwałtowności

b) stały nacisk kredki mówi o nieśmiałości, łagodności, czasami nerwicy

Zdarza się, że w całym rysunku narysowanym przy średniej sile nacisku, jedna postać lub jeden przedmiot narysowany jest specjalnie mocno. Zwykle z tym przedmiotem lub osobą łączy się szczególnie napięcie emocjonalne dziecka.

Symbolika barw

Barwy użyte w rysunku mają wartość emocjonalną :

- rysunki jednobarwne (wykonane za pomocą jednej kredki mogą świadczyć o różnych stanach emocjonalnych przeżywanych przez dziecko

- rysunki dwubarwne- są charakterystyczne dla dzieci młodszych

- rysunki wielobarwne- świadczą o wielości emocji

Zastosowanie barw:

- czerwień- oznacza działanie. Wyraża potęgę pragnień, jest też oznaką agresywności, niekiedy gniewu. Dziecko przed 6 r. ż. używa jej bardzo często, jest to okres, w którym nie potrafi jeszcze panować nad swoimi popędami. Obfitość czerwieni może oznaczać pobudzenie i potrzebę ruchu.

- niebieski- wrażliwość, podatność na bodźce, emocje, zamknięcie się w sobie.

Symbolika przestrzeni:

- rysowanie na górze kartki mówi o idealizmie lub marzeniach, wyobraźni

- umieszczenie rysunku na środku kartki wskazuje, że odnosi się do spraw najbardziej uświadomionych, podczas gdy innych nie chce ujawniać

- dolny pas kartki jest ulubionym pasem zmęczonych, często przygnębionych dzieci, tłumionych popędów

- górny pas oznacza wracanie myślami do przeszłości

2) wzajemne stosunki między osobami:

- rozmieszczenie postaci odzwierciedla stosunki społeczno- emocjonalne; bliskość postaci z dzieckiem może oznaczać miłość, oddalenie czy brak więzi

3) treść rysunku:

- rysunek rodziny, na którym jest brak postaci dziecka, które go malowało, spowodowane jest rozluźnieniem więzi rodzinnych, osamotnieniem a czasem odrzuceniem

Postać waloryzowana:

- jest największa, bardzo ozdobiona, malowana ciepłymi barwami

- zazwyczaj malowana jest jako pierwsza (najlepiej uchwycić to w czasie obserwacji)

- najczęściej umieszczona jest w centrum kartki

- rysowana jest najdłużej, czasem rysujący powraca do niej, aby jeszcze dorysować jakiś element (obserwacja)

- rysowana jest najstaranniej, z największą ilością szczegółów, ma najładniejszą fryzurę, z dodatkiem wielu przedmiotów, np. kapelusz, korona, kwiatek, fajka, korale itp.

Osoba dewaloryzowana to taka, która:

- budzi niepokój, lęk, niechęć, często bywa w rysunku pominięta, świadczy to o złych relacjach z dzieckiem

- jest najczęściej rysowana jako ostatnia (obserwacja) z brzegu kartki, z dala od innych postaci

- inne osoby mogą być do niej zwrócone tyłem

- narysowana jest niestarannie, z mniejszą ilością szczegółów, czasem brak jej części ciała

- narysowana jest z użyciem mniejszej ilości kolorów, często jednym kolorem

- rysowana jest pospiesznie (obserwacja), dziecko w rozmowie przypisuje jej cechy negatywne, albo nie chce o niej rozmawiać

- jest proporcjonalnie mniejsza od innych postaci

GOTOWOŚĆ CZY DOJRZAŁOŚĆ SZKOLNA

W literaturze pedagogicznej i psychologicznej spotykamy pojęcie "dojrzałości szkolnej" i "gotowości szkolnej" jako bliskoznaczne. Zakres tych dwóch pojęć jest inny.

Słowo "dojrzałość" dotyczy rozwoju człowieka, natomiast "szkolna" pozwala zrozumieć, że chodzi nam o poziom rozwoju dziecka, dzięki któremuczyni je gotowym do przekroczenia progu szkoły oraz sprostaniu stawianym przez nauczycieli wymaganiom i obowiązkom.

Według I. Szumana, dojrzałość szkolna to osiągnięcie przez dziecko takiego poziomu fizycznego, społecznego i psychicznego. które czyni je wrażliwym, podatnym na systematyczne nauczanie i wychowanie w klasie I szkoły podstawowej. Podobnie uważa W. Okoń, kładąc nacisk na rozwój emocjonalny. Natomiast M. Przetacznikowa scala te definicje i uważa, że "dojrzałym do podjęcia nauki w szkole nazwiemy dziecko, które osiągnęło taki stopień rozwoju umysłowego, społeczno- emocjonalnego oraz fizycznego, jaki umożliwia mu przystosowanie się do wymagań

Zanim dzieci rozpoczną naukę powinny:

- być wystarczająco na swój wiek rozwinięte fizycznie i ruchowo (ważne by dzieci opanowały precyzyjne ruchy rąk, palców niezbędne przy pisaniu)

- mieć duży zasób wiedzy o świecie i orientację o bliskim otoczeniu

- umieć porozumieć się z otoczeniem dorosłych i rówieśnikami za pomocą potocznej mowy zrozumiałej dla odbiorcy

- działać intencjonalnie, tj. podejmować czynności zmierzające do określonego celu i wykonywać je do końca

- liczyć się nie tylko z własnymi chęciami i życzeniami, lecz także uwzględniać życzenia rówieśników

- potrafi opanować swoje emocje (powściągać gniew, złość, lęk i obawy, nie uzewnętrzniać gwałtownie i w sposób niepohamowany

Natomiast gotowość nie jest stanem, na który wystarczy po prostu czekać, ale trzeba ją wykształcić.

A. Brzezińska zwraca także uwagę na takie sfery osobowości dziecka jak:

- percepcyjno- poznawczą

- emocjonalno- motywacyjną

- werbalno- manualną

Poszerza zakres obszarów, jakie powinny być badane u dzieci przed rozpoczęciem nauki w szkole o sferę motywacyjną, która jest związana z pytaniem, czy dziecko jest zainteresowane uczeniem się- ma chęć bycia uczonym i samodzielnego uczenia się

Gotowość emocjonalno- motywacyjna:

- dziecko umie adekwatnie do sytuacji wyrażać własne stany emocjonalne

- artykulacja: potrafi poprawnie wymawiać wszystkie głoski ojczystego języka

- percepcja wzrokowa: zmysł wzroku funkcjonuje prawidłowo (poprawnie odbiera informacje z otoczenia), dziecko potrafi dokonywać poprawnej analizy i syntezy wzrokowej

- percepcja słuchowa: zmysł słuchu funkcjonuje prawidłowo, dziecko potrafi poprawnie dokonywać poprawnej analizy i syntezy słuchowej

- koncentracja: dziecko potrafi się skoncentrować na zadaniu

- pamięć: ma rozwiniętą pamięć

- orientacja w schemacie ciało, lateralizacja: dziecko poprawnie posługuje się określeniami prawo- lewo, góra- dół, dobrze orientuje się w stosunkach przestrzennych i schemacie ciała, ma ustaloną lateralizację, ma wysoką sprawność ręki dominującej

- integracja: wszystkie funkcje są zintegrowane, dobrze ze sobą współpracują, co przejawia się w dalszej koordynacji

Gotowość szkolna jest pojęciem szerszym. Obejmuje ona nie tylko kryteria związane z nabyciem przez dziecko określonych umiejętności, ale zwraca także uwagę na kwestię motywacji i wewnętrznego nastawienia dziecka wobec szkoły i nauki.

- umie zachowywać się adekwatnie w grupie dorosłych i rówieśników

- jest samodzielne w działaniu, w czynnościach samoobsługowych

- potrafi się podporządkować, wykonuje polecenia nauczyciela

- umie znosić przykre napięcia

- ma rozwiniętą odporność emocjonalną na sytuacje trudne

- potrafi odraczać gratyfikacje

-jest nastawione na poznawanie, odkrywanie i badanie

- jest nastawione na samodzielne próbowanie różnych dróg działania i rozwiązywania trudności

Gotowość słownikowo- pojęciowa:

- dziecko ma bogaty zasób słów i pojęć (właściwy dla swojego wieku)

- umiejętnie operuje posiadanym słownictwem (np. potrafi tworzyć antonimy, rodziny wyrazów, opowiadania)

- używa ich w sposób adekwatny do sytuacji

- potrafi wyrazić swoje myśli za pomocą wypowiedzi słownych

- potrafi dokonywać klasyfikacji (wykrywać podobieństwa między elementami, tworzyć zbiory elementów podobnych)

- umie wyciągać wnioski i uogólniać, poprawnie posługuje się symbolami graficznymi i dźwiękami, rozumie ich znaczenie

Gotowość psychomotoryczna:

- motoryka: dziecko jest sprawne fizycznie w zakresie poruszania się, wykonywania podstawowych ćwiczeń, porusza się płynnie we własnym tempie

- grafomotoryka: jest sprawne manualnie, jest sprawne w zakresie posługiwania się narzędziami do pisania (ołówek, kredka), czyli jest sprawne grafomotorycznie