Spis treści:
Konformizm w ujęciu potocznym i psychologicznym................................................................................................. 2
1.1 Rodzaje konformizmu................................................................................ 3
1.2 Reakcje na wpływ społeczny...................................................................... 5
1.3 Przyczyny konformizmu.............................................................................. 6
3. Konformizm- złe i dobre strony.......................................................................... 7
Bibliografia........................................................................................................ 8
Konformizm w ujęciu potocznym i psychologicznym
W rozumieniu potocznym konformista to osoba bez własnego zdania, która dla pewnych korzyści podporządkowuje się okolicznościom i władzy, nie potrafi więc samodzielnie ocenić sytuacji lub dojść do konstruktywnych wniosków. W przypadku takiej osoby nie mówi się zazwyczaj o kreatywności, pomysłowości, oryginalności czy niezależności. Z drugiej zaś strony jest to ktoś, kto gotów jest podporządkować się okolicznościom, które mogą mu przynieść zysk. Najczęściej zysk ten polega na akceptacji grupy. Jesteśmy w stanie ulec presji otoczenia, by poczuć się w grupie bezpiecznie. Problem w komunikacji z osobą konformistyczną polega na tym, że jeśli jej ugodowość jest zbyt silna, nie potrafimy ocenić, na ile ta osoba jest dla nas wiarygodna. Poza tym ciężar podejmowania wszelkich decyzji i formułowania wniosków zostaje zrzucony na nas.
W psychologii zaś zachowania i postawy konformistyczne są pojmowane w inny sposób. Głównym i najbardziej nurtującym pytaniem dla psychologów jest to czy konformizm jest dobry czy zły. Według Eliota Aronsona konformistą możemy określić kogoś, kto jest pozbawiony indywidualności, własnego zdania(wtedy pojęcie konformizmu ma negatywne zabarwienie). Z drugiej strony dobrego członka zespołu także możemy nazwać konformistą. Konformizm można zdefiniować jako zmianę zachowania lub opinii danej osoby spowodowaną rzeczywistym lub wyobrażonym naciskiem ze strony jakiejś osoby lub grupy ludzi.
1.1 Rodzaje konformizmu
Konformizm informacyjny (informacyjny wpływ społeczny) – czyli wpływ innych ludzi, który prowadzi nas do konformizmu, ponieważ spostrzegamy te osoby jako źródło informacji, dające wskazówki dla naszego zachowania; dostosowujemy się ponieważ wierzymy, że cudza interpretacja niejasnej sytuacji jest bardziej poprawna niż nasza . Dochodzi do sytuacji ujednolicenia zachowań w grupie (naśladowania). Oto kilka przykładów:
Gdy nie wiem jaką odpowiedź należy wpisać na teście egzaminacyjnym, będę naśladować moich sąsiadów, zakładając, że lepiej znają odpowiedź na to pytanie niż ja.
Gdy stoję na przystanku, czekając na autobus i zauważę nagle poruszenie kilku osób, sam zacznę się rozglądać, czy autobus nadjeżdża.
Widząc, że większość ludzi nagle w kościele klęka sam uklęknę, mimo że jestem zamyślony i nie zdaję sobie sprawy z tego, jaki moment mszy właśnie nadszedł.
Czynniki nasilające skłonność do konformizmu informacyjnego
Niejasność sytuacji – to silny czynnik wpływający na skłonność do wzajemnego naśladowania. Jedno z badań ujawniło, że w naukach społecznych (w których jest trudniej o obiektywne kryterium poprawności badań naukowych i tworzonych teorii) w artykułach naukowych jest o wiele więcej podziękowań recenzentom niż w artykułach odnośnie nauk ścisłych. Jakkolwiek wynik tej zależności można różnie interpretować, to możliwe, iż zależy to od większej skłonności do odwoływania się do pewnego rodzaju "społecznego dowodu słuszności" w warunkach braku obiektywnych informacji.
Niepewność – im bardziej przestraszone, zaniepokojone, zaskoczone są osoby, tym bardziej prawdopodobne, że będą ulegać wpływowi społecznemu będą posłuszne lub będą zachowywać się jak konformiści. Wojna, zagrożenie, są sytuacjami, które skłaniają ludzi do zachowań konformistycznych. Jest to wykorzystywane jako metoda manipulacji: dyktatorzy często tworzą sztuczne lub realne poczucie zagrożenia (wskazują na zagrożenie ze strony terrorystów, Azjatów, Żydów , komunistów, obcego kapitału...), bowiem ubocznym skutkiem takiej manipulacji jest zwiększenie posłuszeństwa i uległości grup społecznych. Zarówno sytuacyjnie wzbudzona niepewność i zagrożenie oraz poczucie zagrożenia i niepewności jako cecha osobowości wpływa na skłonność do podporządkowywania się wpływowi informacyjnemu innych ludzi.
Sytuacja kryzysowa – tragiczne skutki wpływu konformizmu informacyjnego zaobserwować można było między innymi w Jonestown (Gujana). W pewnych sytuacjach może to także przybierać postać psychozy tłumu. Jest to pojawienie się w grupie ludzi podobnych fizycznych symptomów bez żadnej fizycznej przyczyny. Ta forma indukowania zwykle zaczyna się tak, że jedna osoba informuje innych o pojawieniu się u niej pewnych dolegliwości fizycznych. Najczęściej są to ludzie, którzy żyją pod wpływem jakiegoś stresu. Ich otoczenie formułuje wtedy opinie, które wydają się racjonalnym wytłumaczeniem stwierdzonej choroby. To wyjaśnienie, a więc definicja sytuacji rozprzestrzenia się i coraz więcej osób zaczyna sądzić, że odczuwa te same objawy. Ogromną rolę w tym przypadku odgrywają środki masowego przekazu tj. telewizja, radio, dzienniki i tygodniki . Informacja szybko dociera do niemal wszystkich osób tworzących populację.
Spostrzeganie innych ludzi, jako ekspertów – dyktatorzy często używają munduru, który jest przez ludzi kojarzony z autorytetem. Jeśli jednostka jest przekonana, że grupa ludzi, w której przebywa, jest ekspertami w danej dziedzinie, jej skłonność do podporządkowania się i zaakceptowania przekonań tej grupy jest bardzo silna.
Konformizm normatywny (normatywny wpływ społeczny) - potrzeba bycia zaakceptowanym, wpływ innych ludzi przez których chcemy być lubiani i akceptowani. Wywierany wpływ społeczny zależy od kilku czynników. Pierwsze z nich dotyczą grupy.
Są to:
Liczebność – w grupach trzyosobowych konformizm jest już stosunkowo silny. Bardzo silny jest w grupach siedmioosobowych. Potem nieznacznie rośnie, aż do trzydziestoosobowych grup, po czym zaczyna się zmniejszać. Zmniejszanie jest związane z tym, że w większych niż 30-osobowa grupa trudno jest o jednomyślność i jednostka nie ma już osobistych relacji ze wszystkimi członkami grupy.
Specjaliści - gdy grupa składa się ze specjalistów, to jednostka odczuwa większą presję na podporządkowanie się tej grupie.
Podobieństwo- im większe podobieństwo członków grupy do jednostki, tym bardziej jednostka ma skłonność ulegać tej grupie. Na przykład nastolatki buntują się w stosunku do swoich rodziców, ale często jednocześnie są skrajnie konformistycznie nastawione w grupach rówieśników.
Jednomyślność grupy - gdy w grupie nie ma decydentów, jednostka czuje większą presję na podporządkowanie się.
Atrakcyjność grupy - im atrakcyjność grupy jest większa, tym większa skłonność jednostek do ulegania tym grupom.
Drugą grupą czynników są czynniki związane z jednostką tj.:
Pragnienie przynależenia do grupy - im bardziej jednostce zależy na uczestniczeniu w grupie i jej akceptacji, tym silniejsza skłonność do zachowań konformistycznych.
Samoocena - osoby o zaniżonej samoocenie bardziej ulegają. Wysoka samoocena zmniejsza skłonność do ulegania.
Pozycja w grupie - im wyższa pozycja w grupie i większe poczucie bycia akceptowanym w danej grupie, tym łatwiej jednostka pozwala sobie na wyrażenie własnego zdania.
Poczucie niepewności i zagrożenie zewnętrzne - im mniejsze poczucie pewności w grupie, tym większe szanse na ujednolicenie zachowań i podporządkowanie się. Jest to ważny czynnik, wykorzystywany często do manipulacji. Stworzenie np. przez lidera grupy (lub dyktatora) zagrożenia zewnętrznego, powoduje, że jednostki mają większą skłonność do podporządkowania się normom grupowym i liderowi. Tak niektórzy próbują tłumaczyć fakt, że w niektórych sytuacjach społecznych politycy próbują wzbudzić w ludziach lęk. Liderzy państw totalitarnych często "tworzą" zagrożenie zewnętrzne. Celem takiego działania jest między innymi zwiększenie skłonności do ulegania i podporządkowania się członków danej populacji.
Bezrefleksyjny konformizm – w psychologii społecznej podporządkowanie się normom społecznym bez refleksji nad ich sensem i celowością. Charakterystyczne dla osobowości autorytarnej.
1.2 Reakcje na wpływ społeczny
Opisując zjawisko konformizmu, można podzielić go na kilka rodzajów. Rozróżnienie to może być oparte na: motywach jednostki- czy motywowana jest ona przez nagrody lub kary, czy przez potrzebę uzyskania informacji, oraz na trwałości zachowania konformistycznego. Wprowadzając zaś inną, bardziej złożoną klasyfikację wyróżniamy trzy jego rodzaje: uleganie, identyfikacje i internalizacje.
Uleganie, najlepiej opisuje zachowanie osoby, która motywowana jest pragnieniem uzyskania nagrody, lub uniknięcia kary. Zazwyczaj trwa ono tak długo, jak długo stosuje się obietnicę otrzymania nagrody, lub groźbę kary. Jest reakcją najmniej trwałą, a jej efekty są najbardziej powierzchowne. Ważnym komponentem jest tu władza, jaką dysponuje osoba oddziaływująca.
Nagradzanie i karanie są bardzo ważne, jak i środki pozwalające nakłonić ludzi do uczenia się, bądź wykonywania czynności. Muszą jednak być ciągle obecne, dlatego nie sprawdzają się jako techniki oddziaływania społecznego. Formą uległości jest posłuszeństwo, które skłania nas do określonego działania. Trudno, bowiem jest nam się oprzeć naciskom osób, których zachowanie determinuje nas do jakiegoś działania. Zwłaszcza, jeśli osoba wywierająca wpływ jest dla nas autorytetem, kimś znaczącym. Większości ludzi daleko posunięte posłuszeństwo może nakazać tylko ten znaczący autorytet.
Czynnikiem zmniejszającym posłuszeństwo jest fizyczna nieobecność osoby, która jest naszym autorytetem. W sytuacji takiej jesteśmy mniej skłonni postępować zgodnie z jej nakazem.
Identyfikacja jest to z kolei reakcja na wpływ społeczny, wywołana pragnieniem danej jednostki, aby być podobną do osoby, od której pochodzi ten wpływ.
Jednostka zachowuje się w określony sposób zazwyczaj wtedy, gdy osoba, lub grupa wywierająca na nią wpływ jest dla niej atrakcyjna pod pewnym względem, czy też stanowi dla niej autorytet. W identyfikacji znaczącym komponentem jest atrakcyjność. W takiej sytuacji będzie skłonna zaakceptować ów wpływ oraz przyjąć podobne wartości i postawy, po to by upodobnić się do tej osoby (grupy). Autorytet ten nie musi być w ogóle obecny. Ważne jest natomiast to by osoba ta pozostawała znaczącą, nadal wyznawała te same poglądy oraz by poglądy jej nie zostały podważone przez sprzeczne, a bardziej przekonywujące opinie.
Internalizacja jest to przyjmowanie za własne narzucanych z zewnątrz postaw, poglądów, norm i wartości. Motywem zinternalizowania określonego przekonania jest pragnienie, aby mieć słuszność. Na początku główną rolę w tym procesie pełnią rodzice dziecka (szczególnie, gdy jest ono w wieku przedszkolnym i w pierwszych latach uczęszczania przez nie do szkoły), później wychowawcy oraz grupy rówieśnicze, a po osiągnięciu przez daną osobę wieku dorosłego grupy społeczne i jednostki, z którymi się ona identyfikuje i które są dla niej autorytetem.. Internalizacja jest najbardziej trwała, bo motyw dążenia do słuszności jest potężną i samo podtrzymującą się siłą, niezależną od stałego nadzoru (kary, nagrody), ani nieustającego szacunku dla osoby lub grupy. Ważnym jej komponentem jest wiarygodność, szczególnie osoby, która dostarcza informacje. Może się przerodzić w bezrefleksyjny konformizm, gdy niektóre normy tak dalece mamy zakorzenione, że mechanicznie odwołujemy się do pewnych zachowań, a przekonanie to staje się częścią naszego systemu. Uniezależnia się od swego źródła i staje się niezwykle odporne na jakąkolwiek zmianę.
Podział na uleganie, identyfikację i internalizację jest użyteczny, jednak nie doskonały, gdyż kategorie te zachodzą na siebie pod pewnymi względami. Chociaż uważa się, iż uleganie i identyfikacja są na ogół mniej trwałe niż internalizacja, to jednak istnieją sytuacje, które mogą wpłynąć na zwiększenie ich trwałości. Na przykład trwałość może wzrosnąć, jeżeli dana jednostka zobowiąże się kontynuować oddziaływanie z osobą lub grupą ludzi, która wywołała pierwotne uległe zachowanie.
1.3 Przyczyny konformizmu
Głównymi przyczynami konformizmu są:
przekonanie, że nasza pierwotna ocena sytuacji była błędna
chęć uniknięcia kary bądź uzyskania nagrody
3. Konformizm - złe i dobre strony.
Nie możliwe jest zachowywanie się wyłącznie w jeden sposób. Istnieją, bowiem sytuacje, w których konformizm jest wysoce pożądany, a nonkonformizm mógłby doprowadzić wręcz do katastrofy (i odwrotnie). Przypuśćmy na przykład, iż ktoś doszedł do wniosku, że nie chce być już konformistą. Wobec tego postanawia sprzeciwić się panującemu powszechnie prawu, i aby zademonstrować swój bezkompromisowy indywidualizm nie posyła swoich dzieci do szkoły. Podobnie przedstawia się sprawa w przypadku zbuntowanej nastolatki, która pali papierosy, późno wraca do domu, czy chodzi z pewnym chłopakiem tylko, dlatego, że wie, iż jej rodzice to potępiają.
Przejawia ona nie tyle niezależność ile antykonformizm, nie myśląc samodzielnie, lecz automatycznie przeciwstawiając się pragnieniom czy oczekiwaniom innych. Konformizm nie zawsze jednak wychodzi ludziom na dobre. Jak każde zjawisko społeczne, ma swoje dobre i złe strony. Pozwala, wręcz umożliwia, funkcjonowanie w społeczeństwie. Negatywną stroną ulegania zachowaniom konformistycznym jest jednak zmniejszone poczucie odpowiedzialności. Znakomicie ilustruje to sytuacja opisana przez E. Aronsona, która miała miejsce w Nowym Jorku. Napastnik z nożem gonił na oczach 38 innych ludzi młodą kobietę i w końcu ją zamordował. Nikt nie zareagował, a przecież nie musiał z obawy o własne życie, wystarczyło jedynie powiadomić policję. Nikt jednak nie odważył się na jakąkolwiek próbę uratowania tej kobiety. Ludzie w takim wypadkach po prostu zakładają, ze ktoś inny zareaguje więc zwalnia ich to z poczucia osobistego zaangażowania się. Model życia w społeczeństwie wymaga od jego członków poszukiwania kompromisów, czasami ustąpienia z domagania się swoich racji. Potoczne rozumienie słowa "konformista" oznacza człowieka obdarzonego negatywnym zespołem cech: odtwórczego, mało kreatywnego, nieodpowiedzialnego. Jednak takie rozumowanie wydaje się być błędne. Każdy z nas bowiem jest w pewnym sensie konformistą, gdyż inaczej nie moglibyśmy po prostu funkcjonować w społeczeństwie.
Bibliografia:
Aronson, E., Wilson, D.T., Akert, M.A. Psychologia społeczna st. 262-299
Hamer H. Psychologia społeczna st. 60-72