definicja
Nazwą minerały ilaste określamy grupę minerałów, które są zasadniczymi składnikami skał ilastych, takich jak kaoliny, gliny, gleby, łupki ilaste, bentonity i inne, oraz warunkują specyficzne właściwości tych skał (plastyczność, zdolność wymiany kationów, zwięzłość po wypaleniu itp.). Minerały ilaste są to przeważnie uwodnione krzemiany i glinokrzemiany glinu, magnezu i żelaza o strukturze warstwowej, a wyjątkowo warstwowo-wstęgowej. Struktura warstwowa oznacza, że minerały zbudowane są z szeregu płaskich warstw ułożonych równolegle względem siebie. Nazwa minerałów ilastych pochodzi od greckiego słowa ilos, czyli błoto.
Podanie ścisłej definicji minerałów ilastych nastręcza pewnych trudności, gdyż do grupy tej zalicza się minerały o różnej budowie wewnętrznej (warstwowej, warstwowo-wstęgowej, minerały bezpostaciowe) i odmiennym składzie oraz właściwościach, które często zajmują w systematyce mineralogicznej odrębne pozycje. Współczesne definicje kładą nacisk na specyfikę budowy wewnętrznej minerałów ilastych lub na wyróżniające je wśród innych minerałów cechy fizyczne i wielkość ziarn.
Podział minerałów ilastych ujęty jest w klasyfikacji strukturalnej krzemianów warstwowych, zatwierdzonej przez AIPEA (Association Internationale pour l’Etude des Argiles), opartej na typie pakietu, wielkości jego ładunku oraz sposobie obsadzenia warstwy oktaedrycznej. Klasyfikacja ta nie uwzględnia illitu i serycytu z uwagi na ich nie wyjaśnioną odrębność od mik.
Kaolinit
WZÓR CHEMICZNY: Al2[(OH)4|Si2O5]
WYSTĘPOWANIE: rozpowszechniony minerał przemian skaleni i innych glinokrzemianiów zachodzących w procesach hydrotermalnych, a szczególnie powszechnie jako produkt wietrzenia. Powstaje w środowisku kwaśnym (pH<5), np. w strefie przeobrażenia materiału roślinnego w węgiel brunatny, działania wód juwenilnych zasobnych w CO2. Główny składnik kaolinów, glin kaolinitowych.
ZNACZENIE: podstawowy surowiec przemysłu ceramiki szlachetnej, materiałów budowlanych i ogniotrwałych (produkcja cegły itp.), a także przemysłu gumowego, papierniczego jako wypełniacz.
UKŁAD KRYSTALOGRAFICZNY: trójskośny
POKRÓJ: kryształy mają pokrój tabliczek heksagonalnych
SKUPIENIA: zbite i kryptokrystaliczne
ŁUPLIWOŚĆ: doskonała [001]
PRZEŁAM: praktycznie niewidoczny
BARWA: biała, domieszka żelaza powoduje zabarwienie w odcieniach zielonkawym, czerownawym
POŁYSK: ziemisty, perłowy
TWARDOŚĆ: 1
RYSA: szrawobiala GĘSTOŚĆ: 2.6 g/cm³
Haloizyt
WZÓR CHEMICZNY: Al2[(OH)4|Si2O5] lub Al2[(OH)4|Si2O5]*2H2O
UKŁAD KRYSTALOGRAFICZNY: jednoskośny
ŁUPLIWOŚĆ: doskonała [001]
PRZEŁAM: praktycznie niewidoczny
BARWA: biała, szarawa, zielonawa
POŁYSK: woskowy, matowy, perłowy
TWARDOŚĆ: 1 - 2
RYSA: biała
GĘSTOŚĆ: 2.1 g/cm³
Pirofyllit
WZÓR CHEMICZNY: Al2[(OH)2|Si4O10]
WYSTĘPOWANIE: produkt przeobrażeń hydrotermalnych niskich temperatur. Zwykle w paragenezie z kwarcem i węglanami. Znany także jako składnik łupkow facji zieleńcowej.
ZNACZENIE: surowiec ceramiczny, wykorzystywany także, w stanie obrobionym, do syntezy diamentów jako uszczelka w prasach. Skupienia zbite (agalmatolit) znajdują zastosowanie jako materiał rzeźbiarski m.in. w Chinach. UKŁAD KRYSTALOGRAFICZNY: jednoskośny / trójskośny
POKRÓJ: kryształy blaszkowe o pokroju heksagonalnym.
SKUPIENIA: promieniste, blaszkowe, łuskowe lub zbite
ŁUPLIWOŚĆ: doskonała [001]
PRZEŁAM: praktycznie niewidoczny
BARWA: biała, żółtawa, bladoniebieska, brunatnawa
POŁYSK: perłowy, tłusty
TWARDOŚĆ: 1.5/punkt>
RYSA: szarawobiała
GĘSTOŚĆ: 2.8 g/cm³
Talk
WZÓR CHEMICZNY: Mg3[(Si4O10|(OH)2]
UKŁAD KRYSTALOGRAFICZNY: jednoskośny / trójskośny
ŁUPLIWOŚĆ: doskonała [001]
PRZEŁAM: praktycznie niewidoczny
BARWA: biała, bezbarwna, zielonawa, brunatna
POŁYSK: jedwabisty, perłowy
TWARDOŚĆ: 1
RYSA: biała
GĘSTOŚĆ: 2.7 - 2.8 g/cm³
Illit
WZÓR CHEMICZNY: K0,65Al2,0[Al0,65Si3,35O10|(OH)2]
WYSTĘPOWANIE: rozpowszechniony składnik skał ilastych i gleb.
ZNACZENIE: podstawowy surowiec dla przemysłu kamionkowego, ceramiki budowlanej i garncarstwa
UKŁAD KRYSTALOGRAFICZNY: jednoskośny
POKRÓJ: łuseczkowy
SKUPIENIA: zbite
ŁUPLIWOŚĆ: doskonała [001]
PRZEŁAM: praktycznie niewidoczny
BARWA: biała, domieszka żelaza wywołuje zabarwienie szare, zielonawe, brunatnawe
POŁYSK: srebrzysty
TWARDOŚĆ: 1 - 2
RYSA: szarawobiała
GĘSTOŚĆ: 2.6 - 2.8 g/cm³
Wermikulit
WZÓR CHEMICZNY: (Mg,Fe++,Al)3[(OH)2|(Si, Al)4O10}*4H2O
WYSTĘPOWANIE: wermikulity tworzą większe skupieniaw strefie wietrzenia lub hydrotermalnego przeobrażenia skał magmowych zasobnych w biotyt lub flogopit. Jest składnikiem skał ilastych i gleb.
ZNACZENIE: termicznie eksfoliowany jest wyjątkowo cennym surowcem do produkcji materiałów akustyczno- i termoizolacyjnych
UKŁAD KRYSTALOGRAFICZNY: jednoskośny
POKRÓJ: łuseczkowy, płytkowy
SKUPIENIA: łuskowe lub tabliczkowe
ŁUPLIWOŚĆ: doskonała [001]
PRZEŁAM: praktycznie niewidoczny
BARWA: bezbarwny, oliwkowa, zlocistożółta, brązowożółta, zielonkowobrunatna
POŁYSK: szklisty
TWARDOŚĆ: 1.5
RYSA: szarobiała
GĘSTOŚĆ: 2.3 g/cm³
Montmorillonit
WZÓR CHEMICZNY: (Na,Ca)0,3(Al,Mg)2[(OH)2|Si4O10]*nH2O
WYSTĘPOWANIE: rozpowszechniony składnik skał osadowych, zwłaszcza ilastych (bentonitów, iłów bentonitowych, iłów montmorillonitowych) i utworów hydrotermalnych niskich temperatur. Produkt podmorskiego wietrzenia szkliwa magmowego (tufów i tufitów).
ZNACZENIE: surowiec dla przemysłu wiertniczego, odlewniczego, ochrony środowiska. Stosowany także do rekultywacji gleb. Odpowiednio aktywowany stosuje się jako katalizatory, wypełniacze gum i tworzyw sztucznych.
UKŁAD KRYSTALOGRAFICZNY: jednoskośny
POKRÓJ: łuseczkowy,płytkowy
SKUPIENIA: zbite, woskowe lub ziemiste
ŁUPLIWOŚĆ: doskonała [001]
PRZEŁAM: praktycznie niewidoczny
BARWA: biała, popielatoszara, zielonawa, żółta, czerwonobrunatna
POŁYSK: matowy
TWARDOŚĆ: 1 - 2
RYSA: szarobiała
GĘSTOŚĆ: 1,7 - 2.7 g/cm³