9.09.2012 r.
PSYCHOLOGIA JAKO NAUKA:
Trudności w określeniu przedmiotu psychologii.
Psychologia jest nauką rozwijającą się i wraz z rozwojem psychologii zmieniał się jej przedmiot.
Człowiek, który zajmuje się psychologią jest istota niezmiernie skomplikowaną, różne mechanizmy rządzą jego zachowaniem.
Na przestrzeni rozwoju psychologii odkrywano różne mechanizmy, które używano za istotne z punktu zachowania człowieka.
Wspólna problematyka badawcza psychologii i innych nauk.
Nauki graniczące z psychologią: anatomia i fizjologia, biologia, antropologia, socjologia, medycyna, pedagogika, farmakologia, językoznawstwo, teoria sztuki, muzykologia, filozofia (zwłaszcza jej działy: teoria poznania i semantyka – nauka o znaczeniu zdania).
Postęp psychologii zależy w dużym stopniu od postępu tych nauk.
Ponadto powstały kolejne pograniczne dyscypliny naukowe np. neuropsychologia, famako-psychologia, psycholingwistyka, proskemika – nauka o przestrzeni indywidualnej i społecznej.
Dwa okresy rozwoju psychologii.
Okres przednaukowy (psychologia przednaukowa, spekulatywna)
Była wynikiem rozważań, spekulacji filozofów i teologów.
W starożytności psychologia była nauką o duszy, rozumianej jako siedlisko wewnętrznego (psychologicznego, duchowego) życia człowieka.
Gr. Psyche – dusza, logos – słowo, nauka – etymologia słowa psychologia.
Termin „psychologia” po razpierwszy został użyty przez F. Melanchtona w 1590 r.
Okres naukowy, koniec XIX w., rok 1879 – W. Wundt założył w Lipsku pierwsze laboratorium psychologiczne.
psychologia wyodrębnia się z filozofii jako samodzielna dyscyplina naukowa. Od tego okresu mówi się o kierunkach psychologii.
Kierunki psychologii, psychologiczne koncepcje człowieka a interpretacja zachowań (ucznia, nauczyciela).
Psychologia klasyczna:
Przedmiot psychologii klasycznej
Świadomość,
Zjawiska psychiczne świadome (wrażenia, spostrzeżenia, wyobraźnia i fantazja, pamięć, myślenie, emocje, procesy wolicjonalne),
Ogólnie – doświadczenie wewnętrzne.
Metody badań:
Metoda introspekcyjna albo krócej introspekcja (samoobserwacja) – łac. Introspicere zaglądać do środka; stąd nazwa tego kierunku,
Psychologia introspekcyjna:
Poprzez samoobserwację można poznać swoją świadomość; subiektywne przeżycia, zjawiska świadomości są dostępne tylko temu, kto je przeżywa, dlatego ich badanie wymaga wglądu w samego siebie, obserwowania własnych przeżyć
Eksperymenty:
Badacz wywołuje interesujące go zjawiska, modyfikuje warunki, w jakich ono przebiega oraz ma możliwość dokładnej rejestracji wyników badania, wtedy powstały liczne pracownie, laboratoria psychologiczne.
PSYCHOLOGIA GŁĘBI – wyrasta z krytyki psychologii introspekcyjnej
Ogólne założenia psychologii głębi:
Najważniejszym motorem naszego życia psychicznego są zjawiska psychiczne nieświadome, bez ich poznania nie możemy w pełni zrozumieć życia psychicznego.
Jest to wspólne założenie dla wszystkich szkół/nurtów istniejących w ramach psychologii głębi:
Psychoanalizy Z. Freuda,
Psychologii indywidualnej A. Adlera,
Psychologii analitycznej C. G. Junga.
Przedmiot badań psychologii głębi:
Zjawiska nieświadome, tkwiące w podświadomości, zatem trzeba badać podświadomość, głębię psychiki człowieka.
Aby zmienić świadomość człowieka, zrozumieć jego zachowanie, trzeba dotrzeć do podświadomości.
Psychoanaliza – psychoanalityczna koncepcja człowieka.
Psychoanaliza to odmiana kierunku psychologii głębi,
Psychoanaliza to technika leczenia nerwic, zaburzeń emocjonalnych.
Według Z. Freuda lekarza psychiatry wiedeńskiego, twórcy tego kierunku, osobowość składa się z trzech struktur (warstw):
Id
Ego
Superego
Każda z nich działa według odmiennej zasady.
ID (ono) – nieświadoma struktura, stanowiąca źródło energii psychicznej, ukierunkowująca aktywność człowieka na uzyskanie stanu maksymalnej przyjemności to biologiczne podłoże osobowości.
Id funkcjonuje wedle zasady przyjemności, jest siedliskiem wrodzonych popędów biologicznych, potrzeb naturalnych organizmu – sił, których źródło tkwi w organizmie i które aktywują i ukierunkowują zachowanie osobnika.
Freud zakładał, ze wszystkie popędy można podzielić na dwie ogóle kategorie:
Popędy życia – służą przetrwaniu jednostki i rozmnażaniu gatunku; głód, pragnienie i seks należy do tej kategorii.
Spośród popędów życia najwięcej uwagi Freud poświęca popędowi seksualnemu. Popędy wykonują swe funkcje za pośrednictwem formy energii – zwanej LIBIDO, która ma zasadniczo charakter seksualny.
Popędy śmierci – popędy destrukcyjne.
Freud zakładał że w człowieku istnieje – zwykle nieświadomie – pragnienie śmierci.
Ważną pochodną popędów śmierci jest popęd agresji. Agresywność jest autodestrukcją zwróconą za zewnątrz przeciwko obiektom zastępczym.
Człowiek walczy z ludźmi, burzy i niszczy dlatego, że jego pragnienie śmierci jest zablokowane przez siły popędów życia oraz przez inne przeszkody w osobowości, które przeciwstawiają się popędom śmierci. Popędy śmierci popychają ludzi do sadyzmu, agresji i destrukcji, aż do samounicestwienia się (agresja wobec siebie samego, samo-agresji), według Freuda są one naturalnym źródłem wojen.
Kompleksy.
Powstają w ciągu życia człowieka różne kompleksy, które są trwałymi urazami psychicznymi po doznaniu bolesnych krzywd, po popełnieniu jakiś czynów społecznie potępianych, zawstydzających, kompleksy to wyparte ze świadomości przykre przeżycia.
Freud wyróżnił dwa rodzaje kompleksów:
Kompleksy Edypa – to podświadoma i stłumiona skłonność seksualna syna do matki i strach przed odwetem ojca, jako rywala budzącego nieświadomą wrogość dziecka.
Kompleks Elektry – to podświadoma i stłumiona skłonność seksualna córki do ojca i strach przed odwetem matki, jako rywalki budzącej nieświadomą wrogość dziecka.
Człowiek nie zdaje sobie spray z istnienia swojego Id i nie utożsamia się z nim, jest ono całkowicie nieświadome. Odczuwa jedynie jego działanie, którego nie rozumie, mając niepokojące poczucie, że „coś” go popycha do jakiegoś czynu, „coś” czemu on sam nie potrafi się oprzeć.
Id nie zanika z wiekiem, całe życie jesteśmy w pewnym stopniu niewolnikami popędów.
Ego (jaźń, ja) kieruje się zasadą rzeczywistości (realizmu), to sfera świadomości, z którą człowiek identyfikuje się.
Funkcją tej warstwy jest realizacja popędów.
Ego w samych dążeniach liczy się z wymaganiami zewnętrznymi rzeczywistości, dlatego mówi się, że rządzi nim ZASADA RZECZYWISTOŚCI (realizmu).
W miarę jak ego rozwija się, zasada rzeczywistości (pod naporem wymagań i ograniczeń z zewnątrz) zastępuje zasadę przyjemności (która rządzi Id).
Ego reguluje postępowaniem człowieka w taki sposób, aby zaspokajanie poszczególnych popędów nie naraziło na szwank innych potrzeb osobowych.
W tym celu musi ono kontrolować te popędy, a zarazem poznawać świat: spostrzegać, zapamiętywać, sądzić, decydować.
Inaczej niż Id, które nie odróżnia fantazji, marzeń sennych od rzeczywistości, Ego żyje w świecie realnym i jego głównym zadaniem jest likwidacja konfliktu jaki powstaje między Id a Superego.
Dzięki Ego, ściślej dzięki rozwijającym się funkcjom poznawczym, osoba staje się zdolna do pohamowania swoich impulsów oraz do wyrażenia ich w społecznie akceptowanej (realistycznej) postaci.
Superego (nadjaźń, nadświadomość), kieruje się zasadą moralności.
Tworzy się w czasie rozwoju dziecka, jest ono rezultatem wychowania, uspołecznienia.
W czasie długotrwałego okresu zależności dziecka od rodziców polega ono pewnym systematycznym wpływom, które są internalizowane za pośrednictwem identyfikacji.
Na superego składa się całokształt przyswojonych norm i wzorców kulturowych, wymagań, zakazów i nakazów, formułowanych przez otoczenie społeczne, głównie przez RODZICÓW.
Tworzą one zespół i są podstawą oceny samego siebie i własnego postępowania.
Zawiera dwa produkty (elementy):
Ja idealne (ego ideal) – coś w rodzaju wyidealizowanej abstrakcji (czasem nierealnej) wartości, za którą otrzymuje się nagrody („dobro”), „taki chciałabym być”.
Sumienie (conscience) – reprezentuje nie rozwiązane napięcie oraz karane czy zakazane dziedziny aktywność („zło”), „taki nie chciałbym być”.
SUPEREGO jest SUMIENIEM, cenzurą, wewnętrznym reprezentantem STANÓW MORALNYCH społeczeństwa, umieszczonych w każdym z nas.
Superego to wewnętrzna siła „karcąca” pewne postępki jaki złe – środkami kary jest poczucie winy i wyrzuty sumienia. Dlatego mówi się, że superego kieruje się zasadą moralności.
Superego jest także potęgą nagradzania – zawiera ono, jak podano, obraz „IDEALNEGO JA”; jeśli nasze postępowanie jest z nim zgodne albo zbliża się do wzoru, powstaje poczucie dumy i zadowolenia z siebie.
Podświadomość należy badać poprzez ANALIZĘ ŚWIADOMOŚCI:
Metody (techniki) psychoanalizy:
Analiza marzeń sennych,
Analiza myśli natrętnych,
Analiza pomyłek językowych,
Analiza swobodnych (wolnych) skojarzeń.
Wszędzie jest „analiza” i to psychologiczna, stąd nazwa techniki (metody) „psychoanaliza”. Wszystkie te metody są metodami projekcyjnymi. Generalnie – psychoanaliza rozwinęła metody projekcyjne.
NEOPSYCHOANALIZA:
To współczesna postać psychoanalizy zwana także neofreudyzmem lub psychoanalizą społeczną. Powstała i rozwija się na terenie Stanów Zjednoczonych.
Jej przedstawiciele:
K. Horney (najwybitniejsza przedstawicielka, odrzuca pojęcie libido),
E. Fromm
H. Sullivan różnią się tym od zwolenników psychoanalizy, że odrzucają panseksualizm (wszechogarniający seksualizm) Freuda, a przypisują decydujące znaczenie czynnikom społecznym i kulturowym w rozwoju człowieka.
BEHAWIORYZM (behawiorystyczna koncepcja człowieka) powstał w Stanach Zjednoczonych na początku XX w.
Twórcą jest J. Watson (1878 - 1958). Próbował on zanegować istnienie świadomości, uważał, że nie warto zajmować się nią. Nie jest ważne co człowiek myśli, jak odczuwa, lecz co robi, jak się zachowuje.
Przedmiotem badań psychologów behawiorystów powinno być obserwowalne na zewnątrz zachowanie (zachowanie zewnętrzne) osobnika (zwierzęcia i człowieka), ruchy mięśni, zewnętrzne reakcje fizjologiczne, wypowiedzi słowne.
Ściślej celem badań powinno być przewidywanie i kontrolowanie (możliwość czynnego wpływania a ich przebieg) zdarzeń, czynów.
Zasadniczy program badań behawioryści ujęli w formie S – R (S – stimulus, R - reaction) bodziec (S) czy zespół bodźców, reakcja (R).
Bodziec jest zmienna niezależną, reakcja zmienną zależną.
R = f(S) R jest funkcją S
Zachowanie człowieka (i szczura i psa i małpy), jego reakcje zależą od sytuacji w jakiej przebywa.
Metody badań:
Eksperyment
Obserwacja
Testy
Metody statystyczne
NEOBEHAWIORYZM którego twórcą jest E. Tolman, to nowa postać neobehawioryzmu; obrazuje ją następujący model: S – O – R.
O to czynniki hipotetyczne działające w organizmie, takie jak siły nawyku, zmęczenie, nastawienie itp.
Według Byrne na O składają się:
Autorytaryzm
Potrzeba osiągnięć
Lęk
Inteligencja
Pojęcie własnego „Ja” itp.
Organizm – to wszystko co stanowi nasze wnętrze, procesy fizjologiczne i psychiczne, poglądy, postawy, osobowość itp.
Wprowadzono oprócz dwóch zmiennych (niezależnej – bodźca i zależnej - reakcji) trzecia zmienną - pośredniczącą. R = f(S, O)
Zewnętrzne warunki zachowania się (podniety i stymulacje środowiskowe).
↓
Wewnętrzne warunki zachowania się (fizjologiczne i psychologiczne mechanizmy zachowania się).
↓
Zachowanie się (reakcje, ruchy, czynności, działanie).
PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA (podejście humanistyczne lub fenomenologiczne):
Pojawiła się w połowie XX wieku jako trzecia psychologia (przy założeniu, że poprzednie dwie to: psychoanaliza i behawioryzm), oferująca wizję człowieka wolnego (w psychoanalizie człowiek był niewolnikiem popędów, w behawioryzmie – zależy od środowiska), bogatego w możliwości rozwoju u samorealizacji.
Przedmiot badań:
Psychologia winna skoncentrować się na subiektywnym i świadomym doświadczeniu jednostki.
Człowiek jest istotą wyjątkową i wolną w wyborze własnej drogi życiowej.
Główne cele psychologii:
Pomoc człowiekowi w wykorzystaniu potencjału jego psychicznego rozwoju
Jest to psychologia optymizmu, widzi ona ludzi jako walczących o wykorzystanie swoich możliwości, starających się o to, by pomimo ograniczeń indywidualnych osiągnięć maksimum optymalnego rozwoju.
Wiodący teoretycy tego podejścia to Carl ROGERS (1902 - 1987) i Abraham MASLOW (1908 - 1970), amerykańscy psychologowie kliniczni.
KONCEPCJA T. TOMASZEWSKIEGO:
Podstawowym przedmiotem współczesnej psychologii jest człowiek i jego zachowanie, zachowanie najwyżej zorganizowane, tj. celowe, ukierunkowane na osiągniecie określonego stanu końcowego, tzn. wyniku.
Tę formę zachowania nazywa się CZYNNOŚCIĄ, a jeśli chcemy podkreślić, ze czynności człowieka mają swój przedmiot na który skierowane i który pod ich wpływem podlega zmianom, mówimy o działaniu (lub czynnościach przedmiotowych, np. czynność myślenia zmierza do rozwiązania problemu, zadania) doraźnym (np. zaliczenie kolokwium).
Potrzeba i zdania → czynności → cele (odległe, perspektywiczne np. ukończenie studiów)
Zatem obecnie uważa się, że psychologia jest to nauka o czynnościach człowieka (rozumiejąc przez pojęcie czynności, procesy ukierunkowane, tj. zmierzające do określonego celu oraz zorganizowane, mające określoną strukturę) i o człowieku jako podmiocie.
Działy współczesnej psychologii.
W. Szewczuk wyróżnia dwa zasadnicze działy psychologii:
Psychologię teoretyczną – zajmującą się poznawaniem ogólnych praw procesów psychicznych.
Psychologie stosowaną – zajmuje się wykorzystywaniem psychologii teoretycznej do rozwiązywania zagadnień ze wszystkich dziedzin życia ludzkiego w celu optymalizowania tego życia.
PSYCHOLOGIA
| Ogólna | Wychowawcza |
|---|---|
| Rozwojowa | Kliniczna |
| społeczna | Pracy |
| Różnicowa | Penitencjarna |
| Zoopsychologia | Sportu (kultury fizycznej, psychicznej itp.) |
| Genetyczna | Wojskowa |
| Psychopatologia | Propagandy, reklamy |
PSYCHOLOGIA OGÓLNA:
Jest wstępem do wszelkiej psychologii
I fundamentem pojęciowo-metodologicznym dla poszczególnych dyscyplin psychologicznych
Oraz najogólniejszym ujęciem prawidłowości procesów psychologicznych (opartych na zdobyczach tych gałęzi)
PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA zajmuje się:
Procesami psychicznymi w aspekcie rozwojowym
Ogólnymi prawami rozwoju psychicznego
Czynnikami rozwoju
Fazami (okresami), które można wyróżnić w procesie rozwoju.
PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA zajmuje się:
Szeroko pojętym wpływem społecznym, a więc pytaniem w jaki sposób to, co robią, czują i myślą jedni ludzie wpływa na to co robią, czują i myślą inni; jej dziedzinami badań są m.in. spostrzeganie ludzi, postawy, grupa społeczna, przywództwo, relacje wewnątrz grupowe i między grupowe.
PSYCHOLOGIA RÓŻNICOWA (psychologia różnic indywidualnych) zajmuje się:
Różnice między ludźmi i przyczyny ich postępowania (ograniczając się jedynie do zachowań i zjawisk psychicznych, które cechuje względna stałość, należą do nich inteligencja i zdolności specjalne, osobowość w tym temperament oraz style funkcjonowania jednostki, zwłaszcza style poznawcze).
PSYCHOLOGIA ZWIERZĄT (zoopsychologia):
Porównuje objawy psychiczne u poszczególnych gatunków zwierząt, poczynając od najprostszych, pozwala na ukazanie początków procesów psychicznych i ich przekształceń na coraz wyższych szczeblach życia organicznego (np. psychologia małp).
PSYCHOLOGIA GENETYCZNA:
Bada genetyczne uwarunkowania psychiki i zachowania (HK)
PSYCHOPATOLOGIA:
Jest dziedziną opisującą zaburzenia psychiczne – objawy i zespoły objawów – oraz wskazująca czynniki etiologiczne i patomechanizm zachowania
PSYCHOLOGIA WYCHOWAWCZA:
Zajmuje się badaniem psychologicznych problemów wychowania i nauczania
PSYCHOLGIA KLINICZNA:
Opis i wyjaśnienie zdrowych oraz zaburzonych form zachowania, przeżywania i funkcjonowania somatycznego
Psychologia kliniczna w tym ujęciu jest dziedziną:
Badań i specjalistycznej wiedzy
Oraz dziedziną praktyki
Początkowo psychologia kliniczna zajmowała się zaburzeniami psychicznymi i ich diagnozą lub zaburzeniami zachowania, przyczynami tych zaburzeń.
Psychologia kliniczna w różnym stopniu korzysta z psychopatalogii
PSYCHOLOGIA PRACY (ORGANIZACJI):
Zajmuje się badaniem właściwości i procesów psychicznych przejawiających się w toku pracy i wpływającej na jej wydajność.
Metodami organizacji pracy.
Doborem ludzi do pracy i zarządzaniem zasobami ludzkimi.
Stresem zawodowym, konfliktami w pracy, komunikacją międzyludzką w zakładzie pracy i jej wpływem na wydajność i optymalizację warunków pracy.
Podmiotem zainteresowań psychologii pracy są nie tylko fabryki, ale także szpitale, szkoły, więzienia i inne instytucje państwowe.
PSYCHOLOGIA SĄDOWA:
Rozpatruje główne sytuacje człowieka w fazie dochodzenia, aresztowania i wyrokowania.
PSYCHOLOGIA PENITENCJARNA (więzienna):
Analizuje główne funkcjonowanie człowieka w środowisku więziennym i realizowany w nim proces resocjalizacji skazanych.
PSYCHOLOGIA WOJSKOWA:
Psychologiczne aspekty organizacji i funkcjonowania oddziałów, hierarchia służbowa, struktura oddziałów.
Psychologiczna problematyka życia w wojsku: procesy pracy w wojsku, jednostka w grupie, praca zespołowa, konflikty społeczne.
Psychologia dowódcy i dowodzenia.
Wojna psychologiczna, dywersja, terror i bestialstwo.
PSYCHOLOGIA SPORTU:
Zajmuje się psychologiczną analizą szeroko rozumianej aktywności sportowej; zaliczyć do niej trzeba także dziedzinę psychologii rekreacji i turystyki.
PSYCHOLOGIA PROPAGANDY I REKLAMY:
Psychologiczne uwarunkowania propagandy
Psychologiczne mechanizmy i procesy percepcji i skuteczności reklamy,
Uwaga końcowa: dziedzin psychologii stosowanej jest niemal tyle ile jest dziedzin ludzkiego życia.
Cele i zadania psychologii.
CELE PSYCHOLOGII:
Opisywanie tego, co się dzieje naprawdę.
Wyjaśnienie tego, co się dzieje.
Przewidywanie tego, co się zdarzy.
Sterowanie tym, co się zdarzy.
Podnoszenie warunków życia przez zmienianie tego, co się dzieje.
Psychologia jest nauką empiryczną – na podstawie szeregu pojedynczych faktów dąrzy do budowania uogólnień, w postaci praw naukowych.
ZADANIA PSYCHOLOGII:
Analiza i opis faktów
Klasyfikacja faktów
Formułowanie praw ogólnych o faktach