Edukacja zdrowotna

Wykład 1, 16.10.2015

1. Edukacja prozdrowotna to proces w którym człowiek uczy się „dbać o zdrowie własne i innych ludzi”. Daje ona uczniom możliwość nabywania kompetencji (umiejętności, wiedzę i postawy), które są niezbędne do odpowiedzialnego uczestnictwa w życiu społecznym ponieważ

• Pomaga odkryć jakie wybory służą rozwojowi i lepszej jakości życia

• Pomaga zrozumieć siebie i innych

• Pomaga budować obraz świata, który jest najbliższy codziennym doświadczeniom

• Uczy odpowiedzialności

• Jest pierwszym stopniem profilaktyki różnych zagrożeń i zachowań problemowych

• Istnieje wiele propozycji i definicji edukacji zdrowotnej

• Przyrostek „pro” oznacza „ku” , „do” zdrowia

1. Edukacja w szkole jest to proces dydaktyczno-wychowawczy, w którym dzieci i młodzież uczą się jak żyć aby:

• Zachować i doskonalić zdrowie własne i innych ludzi

• W przypadku choroby (urazu) aktywnie uczestniczyć w jej leczeniu, radzić sobie z nią i zmniejszać negatywne skutki (leczenie, rehabilitacja)

1. Edukacja zdrowotna jest formą profilaktyki i promocji zdrowia

Edukacja zdrowotna: kształcenie, nauczanie, wychowanie, uczy ludzi dbania o zdrowie własne i innych ludzi czyli „wiedzieć, rozumieć, umieć i chronić”

• Chronić zdrowie, zapobiegać chorobą

• Doskonalić, pomnażać, zwiększać potencjał zdrowotny

• Przywracać zdrowie, gdy pojawi się choroba we wszystkich okresach życia

1. Istota edukacji zdrowotnej w szkole- nie jest tylko przekazywaniem wiedzy ale przede wszystkim kształtowanie własnych postaw wobec zdrowia i umiejętności. Umożliwiając uczniom (teraz i w przyszłości) dokonywanie wyborów sprzyjających zdrowiu oraz podejmowaniu działań na rzecz zdrowia własnego i innych ludzi oraz tworzenie zdrowego środowiska.

2. Cechy współczesnej edukacji zdrowotnej

• Uwzględnianie wszystkich aspektów zdrowia i czynników je warunkujące

• Wykorzystywanie różnych okoliczności: formalnych i nieformalnych programów i sytuacji pedagogicznych i korzystanie z różnych możliwości i służb w szkole i poza nią.

• Harmonizowanie informacji pochodzących z różnych źródeł

• Tworzenie wzorców ze strony pracowników szkoły

• Tworzenie warunków do praktykowania w szkole zachowań prozdrowotnych

• Koncentracja na procesie uczenia się – aktywizacja uczniów a nie tylko na nauczaniu

1. 1989 – reforma systemu edukacyjnego

2. Zmiany w podstawie programowej dotyczące realizacji edukacji zdrowotnej

• Od 1 września 2009 wymagania dotyczące edukacji zdrowotnej znajdują się w podstawie programowej zajęć klasowo-lekcyjnych na wszystkich etapach edukacji

• Edukacja w nowej podstawie programowej wychowania fizycznego jako wiodący przedmiot zawierający zagadnienia dotyczące aspektów zdrowia

• Blok tematycznym ”edukacja zdrowotna” w ramach zajęć wf

• Treści dotyczące zdrowia włączono do wielu przedmiotów

• Rozszerzono zagadnienia z zakresu zdrowia psychospołecznego ( w tym kształtowanie umiejętności życiowych (osobiste i społeczne)

  • Umiejętności życiowe – psychospołeczne – umożliwiające człowiekowi pozytywne zachowania przystosowawcze, dzięki którym skutecznie radzi sobie z zadaniami (wymaganiami) i wyzwaniami codziennego życia.

  • Rodzaje umiejętności:

    • Umiejętności podstawowe dla codziennego życia: podejmowanie decyzji i rozwiązywanie problemów, twórcze i krytyczne myślenie, porozumiewanie się i utrzymywanie dobrych relacji interpersonalnych, samoświadomość i empatia, radzenie sobie z emocjami i stresem.

    • Umiejętności specyficzne związane z sytuacjami, problemami, np. asertywność, opieranie się presji innych

Wykład 2, 23.10.2015

Zdrowie jako wartość

1. Zdrowie jest wartością dzięki której jednostka lub grupa może realizować swoje cele i aspiracje oraz potrzebę osiągnięcia satysfakcji, a także zmieniać środowisko, radzić sobie z nim, (wartość autoteliczna i instrumentalna)

2. Zdrowie jako zasób (bogactwo) gwarantujący rozwój społeczny i ekonomiczny, gdyż tylko zdrowe społeczeństwa mogą tworzyć dobra materialne i kulturowe, rozijać się, osiągnąć odpowiednią jakość życia.

3. Zdrowie jako środek do osiągania lepszej jakości życia

4. Koncepcja zdrowia np.:

• Zdrowie jako kategoria negatywna w ujęciu biomedycznym

  • Zdrowie to brak choroby, zdrowy jest ten kto nie jest chory, albo ktoś kto jest zdrowy albo chory – dychotomia

  • Redukcjonizm – koncentracja tylko na chorobie, chorym narzędziem, zaburzenie, czynnikach ryzyka choroby, mechanizmach chorobotwórczych, zagrożeniach, leczenia konkretnej choroby

  • Człowiek chory to pacjent traktowany jak laik, którego zadaniem jest przestrzeganie zaleceń specjalistów medycznych, (przedmiotowe podeście do człowieka, tylko w roli pacjenta)

  • Poszukiwanie czynników ryzyka, to jest przyczyn lub warunków zwiększających prawdopodobieństwo wystąpienia określonych chorób i zaburzeń.

• Zdrowie jako kategoria pozytywna w modelu holistycznym

  • To nie tylko brak choroby i niepełnosprawności lecz stan dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego, społecznego i duchowego.

  • Definicje z Woynarowskiej – zdrowie fizyczne, psychiczne, emocjonalne umysłowe, społeczne, duchowe,

• Zdrowie jako dobrostan, szczęście jakość życia w ujęciu psychologii pozytywnej

1. Pozytywne ujęcie zdrowia

• Energia, wigor, osobista wydajność, wolne starzenie się, sprawność fizyczna, wysoka odporność na zakażenia, zdrowy wygląd, witalność seksualna, pozytywny stosunek do zdrowia

1. Salutogenetyczne ujęcie zdrowia

2. Orientacja patogenetyczna a orientacja salutogenetyczna

Orientacja patogenetyczna	Orientacja salutogenetyczna
Zdrowie jako brak choroby	Zdrowie jako wartość do osiągania, budowania
Dychotomia- podział na zdrowych i chorych	Kontinuum, dynamika zmian w życiu człowieka
Koncentracja na czynnikach ryzyka choroby, zagrożeniach	Koncentracja na czynnikach zdrowotnych (zasobach)
Co można zrobić, czego unikać, żeby nie zachorować?	Co można zrobić aby być zdrowszym?
Poszukiwanie czynników chorobotwórczych i mechanizmów ich działania np. palenie- rak	Poszukiwanie czynników prozdrowotnych, wyjątków od reguły np. palenie≠rak
Koncentracja chorym narzędziem, zaburzenie, chorobie, (wąska specjalizacja)	Koncentracja na zdrowym człowieku i jego historii życia w zdrowiu i chorobie (studium indywidualnego przypadku)
Leczenie konkretnych chorób (specjalizacja)	Rozwiązywanie problemu zdrowotnego konkretnego człowieka (współpraca)
Stres jako ważny czynnik szkodliwy, chorobotwórczy	Stres jako czynnik szkodliwy (dystres) i jako pozytywny (eustres)
Podstawowy stan organizmu- homeostaza, (stałość, równowaga)	Podstawowy stan organizmu- heterostaza (entropia, zmiana, dążenie do równowagi)
Dominujące działanie to profilaktyka, terapia	Dominujące działanie to promocja zdrowia
Orientacja pro medyczna	Orientacja prozdrowotna
Pacjent to laik	Pacjent to partner
Przedmiotowe podejście	Podmiotowe podejście

1. Czynniki warunkujące zdrowie

• Czynniki genetyczne 20%

• Czynniki środowiskowe 20%

• Styl życia 50 %

• Opieka medyczna 10%

1. Wellnes : jest wyborem, jest sposobem życia, jest procesem, efektywnym kanalizowaniem energii, integracją ciała, umysłu i ducha, życzliwą akceptacją samego siebie.

2. Dekalog zdrowego trybu życia

• Wiedza o samym sobie – samoświadomość

• Tworzenie barier immunologicznej

• Hartowanie, wzmacnianie odporności

• Prawidłowe odżywianie się

• Podejmowanie aktywności fizycznej

• Nie nadużywanie leków

• Wyeliminowanie nałogów

• Rozwijanie umiejętności wali ze stresem prawidłowe relacje z innymi ludźmi

• Postawa Copingowa

  • Myśl pozytywnie

  • Wierz w siebie

  • Do przodu żyj

1. Podstawowe zasady w procesie kształtowania zachowań zdrowotnych ( i projektowania programów prewencji)

• Uwzględnianie swobody wyboru przez zmianie zachowań ich modelu

• Respektować podstawową hierarchie wartości jednostki i dbać, aby zachować zdrowie były przez pozytywnie oceniane i odczuwane ??????

• Zasada stawiania sobie i innym realistycznych celów gwarantujących rozwój, poczucie własnej skuteczności

• Dostosować wszelkie pozycje zdrowotne i popularyzować wiedzę o zdrowiu do możliwości odbioru osób i grup, do naturalnego kontekstu ich życia, statusu materialnego, wykształcenia, usytuowania społeczno-kulturowego itp.

• Wspomaganie przez naturalne grupy odniesienia w społeczności lokalnej oraz fachowe wsparcie profesjonalistów z kilku dziedzin wiedzy, zwłaszcza medycznej, psychologicznej, socjologicznej, pedagogicznej

Wykład 3.

Czynniki ryzyka

1. Występowanie danego czynnika ryzyka zwiększa prawdopodobieństwo pojawienia się choroby, która rośnie wraz ze wzrostem liczy ….

2. Rodzaje czynników ryzyka:

• Sytuacje ryzyka:

  • Zagrażanie rakiem skóry w wyniku działania promieni słonecznych

  • Zagrożenie dla zdrowia wynikające z uprawiania ekstremalnych spotrów

  • Z warunkami pracy

  • Lub w krytycznych wydarzeniach

• Środowiskowe czynniki ryzyka

  • Materialne, społeczne, informatyczne (ubóstwo, toksyczność, konfliktowość, stresowość)

  • Niektóre z nich np. czynniki klimatyczne, technologiczne lub ekonomiczne pozostają poza kontrolą osoby, dlatego tak trudno nim przeciwdziałać

• Behawioralne czynniki ryzyka- to zachowania których związek z powstawaniem zaburzeń został jednoznacznie udokumentowany w badaniach epidemiologicznych:

  • Np. styl życia, i typy zachowania, palenie papierosów, picie alkoholu, używanie narkotyków, sposób odżywiania, aktywność fizyczna, radzenie sobie ze stresem.

• Grupa ryzyka obejmująca między innymi grupy, których sposób życia i zachowania oraz normy szkodzą innym ludziom i członkom tych grup np. niektóre alternatywne grupy młodzieżowe

• Ryzyko związane z osobowością – właściwość przedmiotu np. osobowość WZA, WZC, WZD,

• Procesy rozwojowe – kryzysy rozwojowe są przykładem ryzykownych szans. Nasilanie konfliktów i sprzeczności zwiększa prawdopodobieństwo nierozwiązania kryzysu, natomiast rozwiązania kryzysu wymagają podejmowania ryzykownych nowych zadań,

1. WZA – zespół jawnego zachowania albo styl życia charakteryzujący się:

• Skrajnym współzawodnictwem

• Walką o osiąganie celów

• Agresywność

• Pośpiechem, niepewnością,

• Pobudliwością, nadmierną czujnością,

• Wybuchowym sposobem mówienia,

• Napięcie mięśni twarzy, poczucie presji czasu i nadmierna odpowiedzialność,

1. WZC – związek z rakiem

• Mała asertywność

• Cierpliwość

• Gotowość do współpracy, pokora wobec autorytetów

• Konformizm wypierania i zaprzeczania negatywnym emocjom

• Hipotezy, że ten tym osobowości zwiększa ryzyko pojawienia się raka - jednak dane nie są jednoznaczne

1. WZC

• Cierpliwość

• Spokój

• Uległość wobec autorytetów

• Nie asertywność

• Ukrywanie negatywnych emocji

1. WZD - osobowość podatna na stres

• Tendencja do przejawiania lęku, irytacji,

• Nie czyją się pewnie w wielu sytuacjach społecznych

• Zwykle koncentrują się na kłopotach a nie na jasnej stronie życia

• Stałe zapobieganie o akceptacje ze strony innych

• Wysoki poziom negatywnej efektywności i towarzyszy mu wysoki poziom zahamowania społecznego

1. Zalecany wzór zachowania B

• Styl życia wolny od cech WZA

• Osoby które potrafią się odprężyć

• Łatwo doznają satysfakcji

• Nie spieszą się

• Tendencja do podobania się prądowi życia

1. Psychologiczne czynniki sprzyjające zdrowiu – zapisane i wytworzone w człowieku doświadczenia, umiejętności, nastawienia (przekonania) i powiązane z nimi specyficzne procesy poznawczo-ewolucyjne i wspomagające proces zdrowienia ….

2. Czynniki sprzyjające zdrowiu:

• Poczucie kontroli osobistej

• Zaangażowanie dociekliwości i relacja na wyzwania

• Umiejętność znalezienia sensu

• Poczucie humoru

• Optymizm

• Poczucie koherencji

• Optymizm

• Poczucie koherencji

• Możliwość ekspresji

• Doświadczenia własnej skuteczności (sukcesu)

• Asertywność

• Poczucie samo skuteczności

• Wsparcie społeczne

• Procesy wartościowania

1. Orientacja patogenetyczna i salutogenetyczna podstawą współczesnej profilaktyki

• Tradycyjna orientacja patogenetyczna skoncentrowana na przeciwdziałaniu zaburzeniom i chorobą oraz poszukiwaniu czynników ryzyka

• Nowoczesna orientacja salutogenetyczna poszukuje warunków prawidłowego rozwoju człowieka, czynników prozdrowotnych (chroniących) główne o charakterze psychospołecznym, a także możliwości budowania umocnienia i rozwijania zasobow zdrowotnych

1. Profilaktyka negatywna

• Działania defensywne

• Negatywny przekaz „nie rób tego”, „unikaj tamtego”

• Punktem wyjścia są czynniki ryzyka

• Dążenie do eliminowania czynników ryzyka

1. Profilaktyka zdrowotna

• Działalność ofensywna

• Wzmacnianie umiejętności życiowych i innych zasobów

• Punktem wyjścia koncepcja resiliense i salutogeneza

• Dążenie do zrównoważenia wpływów czynniki ryzyka

1. Odkrycie resilience - klasyczne badania nad indywidualnymi różnicami w odporności na chroniczny stres wśród dzieci wychowujących się w nieprzyjaznych warunkach

• Istnieje grupa dzieci, które stosunkowo dobrze radzą sobie z niekorzystnymi warunkami życia

• Odporność jest efektem nakładania się indywidualnych rodzinnych i pozarodzinnych czynników chroniących

1. Kategorie czynników chroniących

• Zasoby indywidualne

• Zdolności poznawcze

• Temperament

• Mechanizmy samokontroli optymizm i pogoda ducha

• Umiejętności społeczne

• Pozytywny obraz siebie

• Procesy motywacyjne

1. Zasoby wynikające z relacji z osobami z najbliższego otoczenia

• Relacja rodzice-dziecko

• Konstruktywni rówieśnicy

• Dobrzy i kompetentni dorośli

1. Zasoby środowiska lokalnego

• Dobra szkoła

• Zaangażowanie w konstruktywną działalność

• Przyjazne i bezpieczne sąsiedztwo

1. Modele profilaktyki

• Model oświaty zdrowotnej (tradycyjnej)

• Model edukacji humanistycznej

• Model form alternatywnych

• Model edukacji społecznej

• Model edukacji w zakresie umiejętności życiowych

• Model promocji zdrowia

Wykład 4 szczęście to….

• Definiowanie szczęścia:

• Życiowa pomyślność rozumiana jako szczęście czy zbieg okoliczności

• Zamożność – udana realizacja życiowych zamierzeń, sprzyjająca fortuna

• Powodzenie – czyli wysoki status materialny coraz wyższy standard życiowy, awans społeczny, osiąganie stanowisk o wysokim prestiżu społecznym, pomyślna realizacja osobistych zamierzeń i spełnienie pragnień

• Poczucie szczęścia utożsamia się z dobrostanem (well-being) zadowoleniem z życia, satysfakcją wysoką jakością życia

• Inspiracje – już w starożytności

• Eudajmonizm (eudaimon – szczęśliwy) dosł. mający dobrego ducha. Stanowisko etyczne etyczne głoszące że: szczęście (eudaimonia) jest najważniejszą wartością i celem życia ludzkiego.

• Co to jest dobrostan psychiczny?

• Poznawcza i emocjonalna ocena własnego życia w której notuje się wysoki poziom zadowolenia z życia i spełnienia, przewagą pozytywnych doświadczeń i przyjemnych emocji i niski poziom negatywnych emocji

• Od czego zależy poczucie szczęścia i zadowolenia z życia?

• Od czynników sytuacyjnych

• Poziom zadowolenia nie jest czymś stałym i niezmiennym

• Od osobistych strategii poszukiwania informacji

• Od aktualnego nastroju

• Przekonań na temat szczęścia

• Od łatwości przywołania wspomnień pozytywnych i negatywnych

• Od kultury w której szczęście jest mniej lub bardziej cenioną wartością

• Od poglądów na to, jaki tym informacji powinno się brać pod uwagę przy dokonywaniu oceny własnego życia (dom praca, dzieci, rodzina, własna zdolność)

• Dlaczego warto być szczęśliwym ? czyli o funkcjonowaniu dobrostanu

• Im lepsze samopoczucie tym więcej przyjaciół i lepsze radzenie sobie ze stresem oraz zdrowiem

• Im lepsza kondycja psychiczna, tym większa szansa znalezienia stałego partnera

• Dobrostan zwiększa jakość związku i obniża ilość doświadczanego stresu małżeńskiego

Dobrostan wpływa pozytywnie na zdrowie

• „w zdrowym ciele zdrowy duch”, ale także „zdrowy duch uzdrawia ciało”

• Pesymiści częściej niż optymiści odwiedzają lekarzy, korzystają ze zwolnienia lekarskiego i leżą w szpitalu

• Optymiści żyją dłużej

• Poczucie szczęścia sprzyja zachowaniom prozdrowotnym i profilaktycznym

• Optymiści zwiększają wiarę w możliwości kontrolowania swojego stanu zdrowia i uniknięcia nieszczęścia

• Optymizm zapobiega nałogowi tytoniowemu

Dobrostan a pieniądze i kariera zawodowa

• Bogactwo zależy bardziej od poczucia szczęścia niż dobrostan od bogactwa

• Szczęśliwi są lepiej oceniani przez przełożonych i osiągają lepsze zarobki

• Szczęśliwi mają większe szanse na interesującą i lepiej płatną prace

• Szczęśliwe społeczeństwa są bogatsze i lepiej się rozwijają ekonomicznie, pozytywna energia zwiększa produktywność

Dobrostan a praca

• Obniżony dobrostan psychiczny może warunkować trwałe bezrobocie, a brak pracy nasilając stres utrudnia odzyskanie lub poprawę kondycji psychicznej

• Pytanie na ile utrata pracy wynika z zewnętrznych (obiektywnych) przyczyn a na ile z tego że ludzie są bardziej depresyjni, mniej szczęśliwi i niezadowoleni z życia a przez to mniej wydajni, mniej obowiązkowi i koleżeńscy