Klaudia Kreńska

Katarzyna Licznerska

III rok socjologii, grupa 2

Charakterystyka podmiotów gospodarczych

1. Wstęp

2. Definicja podmiotu gospodarczego

3. Gospodarstwo domowe - definicja, funkcje oraz cele

4. Gospodarstwo rolne

5. Konsument jako podmiot gospodarczy

6. Przedsiębiorstwo

7. Bank jako podmiot gospodarczy - centralny, komercyjny

8. Giełda jako podmiot gospodarczy

9. Państwo jako główny podmiot gospodarczy

10. Podsumowanie

1. WSTĘP

Gospodarka rynkowa jest systemem bardzo złożonym. Składa się on z milionów różnych podmiotów, jak gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa wytwarzające towary lub świadczące usługi, instytucje finansowe, administracja państwowa i władze lokalne. Rynek jest formą więzi między producentami, między producentami i gospodarstwami domowymi, a różnymi instytucjami finansowymi, między instytucjami finansowymi a bankiem centralnym, między wszystkimi podmiotami a władzami centralnymi oraz władzami lokalnymi. Więzi te urzeczywistniają się za pośrednictwem cen rynkowych, płac, kredytów, procentów, papierów wartościowych, podatków, opłat skarbowych, itd. Gospodarka rynkowa rozwinęła dużą różnorodność form podmiotów działalności gospodarczej działających według określonych praw ekonomicznych i prawnych. W poniższej pracy postaram się omówić następujące podmioty: gospodarstwa domowe, gospodarstwa rolne, przedsiębiorstwa, banki komercyjne, bank centralny, giełdę i instytucje państwowe .

1. DEFINICJA PODMIOTU GOSPODARCZEGO

Podmiotem gospodarczym, czyli podmiotem prowadzącym działalność gospodarczą, może być osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka nieposiadająca osobowości prawnej (np. spółka prawa cywilnego). Podmioty gospodarcze działają w przemyśle, rzemiośle, handlu, budownictwie, transporcie, bankowości, rolnictwie i innych dziedzinach gospodarki. Ze zbioru podmiotów gospodarczych wyodrębnia się kategorię przedsiębiorstwa, stanowiącą pojęcie węższe niż podmiot gospodarczy.

Wspólną cechą wszystkich podmiotów gospodarczych jest posiadanie podmiotowości prawnej, związanej z przypisaniem im własności i odpowiedzialności oraz ryzyka za skutki działania. Podmiot gospodarczy funkcjonujący w gospodarce określa się terminem przedsiębiorstwo.

1. GOSPODARSTWO DOMOWE

Gospodarstwa domowe są najliczniejszymi, wyodrębnionymi i samodzielnymi pod względem ekonomicznym podmiotami gospodarczymi. W dotychczasowych formach gospodarowania stanowią stały element struktury. Działalność gospodarstwa domowego nastawiona jest na zaspokajanie potrzeb rodziny, która je tworzy. Gospodarstw domowych wyróżniają się wśród innych podmiotów gospodarczych szeregiem specyficznych cech i właściwości. Wynika to stąd, że gospodarstwa domowe funkcjonują głównie w sferze spożycia, nie stanowiąc bezpośredniego ogniwa produkcji społecznej.

Cele gospodarstw domowych

Głównym celem gospodarstw domowych jest zaspokajanie potrzeb swoich członków, najczęściej połączonych więzami rodzinnymi.

Gospodarstwo domowe jako podmiot gospodarczy charakteryzuje się pewnych cechami:

• zdolność do podejmowania określonych decyzji, ekonomicznych

• dążenie do uzyskania maksymalnej satysfakcji

  Funkcje gospodarstw domowych

  Funkcje gospodarstw domowych mają dwojaki charakter z jednej strony są to funkcje ekonomiczne, z drugie zaś społeczne (reprodukcja biologiczna i wychowanie. Ekonomiczne funkcje wynikają z faktu ich powiązania z całością procesów gospodarczych, w których to współdziała z innymi podmiotami gospodarczymi (przedsiębiorstwo, państwo). Przejawia się to w dwóch podstawowych funkcjach spełnianych przez gospodarstwo domowe:

• funkcja konsumpcyjna – odbiorcy dóbr i usług dostarczanych przez przedsiębiorstwo i instytucje,

• funkcja dochodowa – dostarczyciele czynników wytwórczych dla tychże przedsiębiorstw i instytucji, za które określają określone dochody,

• funkcja produkcyjna – wiąże się z gospodarstwami rolnymi i rzemieślniczymi.

  Dochody i wydatki gospodarstw domowych

  Podstawowym rodzajem dochodów większość gospodarstw domowych jest płaca (wynagrodzenie), czyli za pracę wykonywaną na rzecz pracodawcy.

  Głównymi źródłami dochodów gospodarstw domowych są:

• Z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej,

• Z tytułu pracy,

• Z tytułu posiadania kapitału: papiery wartościowe, lokaty bankowe i rzeczowe,

• Z tytułu świadczeń społecznych: emerytury, renty chorobowe, zasiłki społeczne, świadczenia opieki socjalnej.

Główne wydatki gospodarstw domowych dzielimy na potrzeby bieżące i potrzeby przyszłe (wykształcenie, ewentualna śmierć rodziców).

Wydatki rodziny dzielą się na:

• KOMSUMCYJNE

1. Sztywne: czynsz, telefon, prąd, żywność

2. Zmienne – wycieczka, remont, zakup samochodu

• INWESTYCYJNE

1. Stałe – czesne na studia, opłata polisy ubezpieczeniowej

2. Zmienne – zakup działki, obligacji, kurs językowy.

1. GOSPODARSTWO ROLNE

Gospodarstwo rolne łączy w sobie cechy gospodarstwa domowego i przedsiębiorstwa produkcyjnego. Znaczna część jego produkcji jest w nim przeznaczana na własne, konsumpcyjne potrzeby. Wytwarzana zaś nadwyżka produkcji jest sprzedawana na rynku w celu uzyskania niezbędnej ilości gotówki umożliwiającej uregulowanie zobowiązań fiskalnych oraz umożliwiającej nabycie dóbr produkcyjnych do prowadzenia i rozwijania gospodarstwa rolnego, a także nabycie dóbr konsumpcyjnych niewytwarzanych w danym gospodarstwie. Im bardziej jest rozwinięta gospodarka rynkowa, tym większą część stanowi produkcja o wyspecjalizowanym profilu.

Podstawowym czynnikiem produkcji jest ziemia. To powoduje, że bardziej wydłużona jest reakcja producenta rolnego na sygnały płynące z rynku, ponieważ istnieje tutaj silny wpływ warunków przyrodniczo – biologicznych wydłużających cykl produkcyjny. W małych gospodarstwach rolnych istotną rolę odgrywa tradycja w sposobach uprawiania ziemi.

Gospodarstwa rolne wywierają istotny wpływ na podaż produktów rolnych i artykułów żywnościowych oraz na popyt na dobra konsumpcyjne. Odgrywają one ważną rolę w gromadzeniu oszczędności, a także w kształtowaniu wpływów podatkowych do budżetu państwa.

1. KONSUMENT JAKO PODMIOT GOSPODARCZY

Konsument jest podmiotem racjonalnym, gdy dokonuje wyboru dąży do osiągnięcia maksymalnych korzyści jakie w danych warunkach może uzyskać z konsumpcji dóbr. Konsument racjonalny opiera proces podejmowania decyzji na zasadzie optymalizacji. Konsumenta traktuje się jako suwerenny podmiot gospodarczy w zakresie tworzenia i kształtowania preferencji w dokonywanych przez niego aktach wyboru konsumpcji. Suwerenność konsumenta posiada pewne ograniczenia obiektywne, takie jak dochód konsumenta lub ceny rynkowe.

1. PRZEDSIĘBIORSTWO

Według Tadeusza Grabowskiego przedsiębiorstwo to „organizacja pod jednym zarządem, wyodrębniona ekonomiczne i prawnie, której celem jest prowadzenie działalności przynoszącej zyski w wyniku sprzedaży produktów i usług.” W Encyklopedii Biznesu określa się, że przedsiębiorstwo to „względnie autonomiczna organizacja, dążąca do osiągania korzyści ekonomicznych i składająca się co najmniej jednej jednostki, regulującej działalność gospodarczą oraz co najmniej jednej jednostki realizującej materialne procesy gospodarczej”. Głównym celem działalności przedsiębiorstwa jest wypracowanie zysku. Kierownictwo przedsiębiorstwa stara się dokonać możliwie najtrafniejszego wyboru dotyczącego wielkości i struktury produkcji oraz technicznych metod wytwarzania. Pragnie z jednej strony możliwie najlepiej dostosować podaż swojej produkcji do wymagań rynku, z drugiej zaś wytworzyć tę produkcję przy możliwie najniższych kosztach wytwarzania.

Z celów realizowanych przez przedsiębiorstwo wynikają funkcje jakie ono pełni w gospodarstwie i społeczeństwie. Są to funkcje: podażowa (produkcyjna, polega na wytwarzaniu dóbr i usług i przekazywaniu ich na rynek), popytowa (jest to popyt produkcyjny oraz konsumpcje), społeczna (kształtuję się w nim określony typ stosunków międzyludzkich, które mogą mieć charakter harmonijny i konfliktowy [firma i przedsiębiorstwo].

Formy prawnoorganizacyjne przedsiębiorstw

Przedsiębiorstwo dzieli się na:

1. Przedsiębiorstwo indywidualne (przedsiębiorstwo osoby fizycznej),

2. Przedsiębiorstwo komunalne i państwo,

3. Spółdzielnie,

4. Spółki - określone w umowie zrzeszenie osób bądź kapitału utworzone celem prowadzenia działalności gospodarczej. Spółka stanowi jeden z rodzajów formy organizacyjno-prawnej, pod postacią której funkcjonują przedsiębiorstwa.

   1. Cywilne - spółka działająca na podstawie prawa cywilnego. Wspólnicy (minimum dwóch) spółki cywilnej zobowiązują się do dążenia do określonego, wspólnego celu gospodarczego. Wspólnicy tworzą kapitał spółki cywilnej z wniesionych przez siebie wkładów w postaci gotówki lub aportu, a później również dochodów spółki.

   2. Prawa handlowego - są spółkami powstałymi na podstawie przepisów kodeksu handlowego. Charakteryzuję się tym, że podlegają wpisowi do rejestru handlowego spółek, prowadzonego przez sądy. Rejestr jest jawny i każda zainteresowana osoba ma do niego wgląd. Celem tego jest ochrona osób trzecich. potencjalnych kontrahentów spółki, którzy mogą z rejestru czerpać informacje o formie i kondycji gospodarczej spółki.

      1. Osobowe

• Jawna – to spółka która prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą, ale nie jest inną spółką handlową. Każdy wspólnik odpowiada w niej za zobowiązania spółki bez ograniczeń, całym swoim majątkiem solidarnie z innymi członkami spółki.

• Partnerska –spółkę tworzoną przez partnerów w celu wykonywania wolnego zawodu w spółce.

• Komandytowa – to spółka osobowa, która ma na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której za zobowiązania spółki bez ograniczeń odpowiada co najmniej jeden wspólnik.

• Komandytowo-akcyjna – jest spółką osobową, ma na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której za zobowiązania spółki wobec wierzycieli odpowiada jeden wspólnik (komplementariusz), a co najmniej jeden wspólnik jest akcjonariuszem.

3.2. 2 Spółki kapitałowe - rodzaj spółki, w której najważniejszym elementem jest majątek spółki (kapitał).

• Akcyjna – może być utworzona przez jedną lub więcej osób, ale jej założycielem nie może być wyłącznie jednoosobowa spółka z organiczną odpowiedzialnością,

• Z ograniczoną odpowiedzialnością – może być utworzona przez jedną lub więcej osób w celu prawnie dopuszczalnym, wspólnicy w tej formie spółki są zobowiązani do świadczeń na rzecz spółki.

6. BANK

Banki są przedsiębiorstwami, podmiotami gospodarczymi. Organizowano są po to, by zarabiać pieniądze dla ich właścicieli. Główną rolą banku jest gromadzenie wolnych czasowo środków pieniężnych przedsiębiorstw i instytucji oraz oszczędności ludności, udzielanie kredytów na cele produkcyjne i konsumpcyjne, udzielanie poręczeń i gwarancji bankowych.

Istnieje bardzo wiele różnych banków. Tworzą one system bankowy, w którym najważniejszą rolę odgrywają banki komercyjne i bank centralny.

Pierwsza kategoria to banki centralne (emisyjne lub biletowe). W całym systemie finansowym państwa odgrywa on główną rolę. Bank centralny pełni trzy podstawowe funkcje:

• jest bankiem państwa, tzn. utrzymuje fundusze państwa, realizuje wydatki, udziela państwu pożyczek,

• jest bankiem banków, gdyż utrzymuje rezerwy pieniężne banków, udziela kredytów bankom komercyjnym i może kreować pieniądz bezgotówkowy przy rozliczeniach między bankami,

• jest bankiem emisyjnym, gdyż posiada monopol na emisję pieniądza papierowego i organizowania obiegu pieniężnego.

Drugą kategorią banków to banki komercyjne - są zorganizowane na wzór spółki akcyjnej. Zajmują się one różnymi czynnościami bankowymi: prowadzą rachunki bieżące, rozliczenia bezgotówkowe, przyjmują wkłady terminowe, udzielają kredytów. Banki komercyjne prowadzą również wiele czynności pośredniczących. Na zlecenie klientów skupują lub sprzedają akcje i obligacje, administrują kapitałami pieniężnymi należącymi do instytucji społecznych, fundacji, uniwersytetów, zajmują się także zakupem i sprzedażą dewiz. Mogą być także poważnymi inwestorami na rynku kapitałowym i produkcyjnym. Występują jako współudziałowcy przedsiębiorstw przemysłowych, handlowych, budowlanych, itp. Banki komercyjne mogą przejmować część lub całość akcji w przypadku niemożności wywiązania się przedsiębiorstwa z zaciągniętego kredytu i należnych procentów.

Trzecia kategoria to pozostałe instytucje bankowe zwane parabankami, obejmujące między innymi kasy oszczędnościowe, towarzystwa ubezpieczeniowe i instytucje kredytowania budownictwa mieszkaniowego.

Banki można klasyfikować także na ich formę prawną. Według tego kryterium dzielą się one na publiczne (centralne) i prywatne.

Funkcje współczesnego banku to:

• funkcja pośrednika,

• funkcja płatnika,

• funkcja agenta,

• funkcja gwaranta,

• funkcja uczestnika w realizacji polityki gospodarczej państwa.

1. GIEŁDA

Giełda to jeden z podmiotów gospodarki, wyspecjalizowany rynek, na którym przeprowadzane są obroty (transakcje kupna i sprzedaży) ściśle określonymi wartościami np. akcjami przedsiębiorstw. Jest ona integralnym elementem współczesnej gospodarki, odzwierciedla zachodzące w niej procesy gospodarcze, wpływa także na jej wartościowe cechy: efektywność, elastyczność, ciągłość.

Giełda jest również instytucją tworzącą specjalny rynek, na którym spotykają się sprzedający i kupujący papiery wartościowe, gdzie obowiązują pewne reguły gry rynku kapitałowego. Obroty giełdowe mogą odbywać się jedynie określonymi papierami wartościowymi: obligacjami i akcjami. Obligacja jest papierem wartościowym o stałym oprocentowaniu, stanowiącym formę kredytu udzielonego przez nabywcę jej emitentowi. Emitować akcje może skarb państwa, władze lokalne, przedsiębiorstwa państwowe i prywatne. Emitent jest zobowiązany do spłaty w określonym terminie wyszczególnionej kwoty i bieżącego regulowania odsetek w dłuższym lub krótszym okresie czasu.

Innym przedmiotem transakcji giełdowych jest obrót akcjami. Spółka akcyjna początkowo sprzedaje emitowane akcje za pośrednictwem banków jako prawo do udziału w kapitale oraz udziału w podziale zysku w formie dywidendy. Nabyte przez różne instytucje i osoby fizyczne akcje wchodzą następnie do obrotu na giełdzie. Tam są kupowane i sprzedawane za pośrednictwem maklerów giełdowych przez różne podmioty gospodarcze w celu osiągnięcia przez nie określonych zysków.

Giełda jest jedną z najważniejszych instytucji w współczesnej gospodarce. Dobrze funkcjonującą giełda powinna spełniać następujące kryteria:

• wypełniać ustawowe wymagania stawiane giełdom,

• posiadać wewnętrzny, precyzyjny regulamin określający sposób jej funkcjonowania i kryteria doboru instytucji pośredniczących w handlu, np.: biura maklerskie, zapewniać powszechny i równy dostęp do informacji,

• dbać o przejrzystość rynku,

• zapewniać bezpieczne rozliczenia,

• organizować regularne sesje,

• posiadać szybki i bezawaryjny system informatyczny zapewniający szybkość transakcji,

• dbać o to, żeby spółki nie opuszczały w sposób nagły giełdy wycofując swoje akcje z obrotu.

Funkcje giełdy

W kapitalizmie giełda odgrywa bardzo ważną rolę, gdyż sama w sobie jest spełnia rolę rynku podlegającego prawom popytu i podaży. Dlatego też giełdę "nie interesuje" czy występuje na niej tendencja spadkowa czy wzrostowa, lecz zapewnienie uczestnikom możliwości sprawnego zawarcia transakcji. Giełda pełni następujące funkcje w gospodarce:

• alokacyjna - umożliwia przepływ kapitału w kierunku ich najefektywniejszego wykorzystania - np. środki finansowe otrzyma ta spółka, która ma najlepsze perspektywy ich wykorzystania i przyniesie największe potencjalne zyski jej akcjonariuszom,

• wartościująca - ta funkcja giełdy umożliwia dokonanie rynkowej wyceny przewidywanych decyzji ekonomicznych przez podmioty gospodarcze, możemy więc ocenić jak dana spółka gospodaruje w porównaniu z innymi,

• kontrolna - tworzy pośredni mechanizm kontroli przez akcjonariuszy efektów działań spółki i pracy zatrudnionych managerów.

Giełda ponadto daje możliwość:

• pomnożenia kapitału zarówno podmiotom gospodarczym jak i gospodarstwom domowym,

• wywoływania we wszystkich podmiotach skłonności do oszczędzania.

Organy giełdy to:

• zarząd giełdy - reguluje handle giełdowy,

• komisja do spraw dopuszczeń papierów wartościowych do obrotu giełdowego,

• izba maklerów,

• sąd honorowy i rozjemczy,

• izba rozliczeń.

1. PAŃSTWO

Państwo jest najważniejszym podmiotem gospodarczym zarówno ze względu na zakres, jak i możliwości działania w gospodarce narodowej; reprezentowane jest przez rząd i różne wyspecjalizowane ministerstwa, urzędy (tzw. Agendy). W gospodarce rynkowej państwo nie decyduje bezpośrednio ani w sferze produkcji, ani w sferze konsumpcji. Główna funkcja państwa ma na celu ochronę interesów publicznych przed negatywnymi następstwami działania mechanizmu rynkowego.

Główna funkcja państwa ogranicza się do kwestii regulacji prawnej i ekonomicznej, mającej na celu ochronę interesów publicznych przed negatywnymi skutkami działania mechanizmu rynkowego, a w szczególności postępowaniem producentów i sprzedawców zajmujących pozycję monopolistyczną.

Państwo musi tworzyć różnego rodzaju zapory prawno-instytucjonalne, które tworzyłyby osłonę socjalną dla najuboższych warstw ludności, umożliwiałyby rozwiązywanie potencjalnych konfliktów na zasadzie kompromisu lub umowy społecznej oraz przyczyniałyby się do dynamicznego rozwoju gospodarczego kraju w warunkach niskiej inflacji i możliwie najmniejszego bezrobocia. Bez ingerencji państwa w wymienionych sferach życia społeczno – gospodarczego dochodziłoby do ostrych spięć i niepokojów społecznych.

Rola państwa w gospodarce

Państwo jest to organizacja polityczna obejmująca ludzi stale osiadłych na określonym terytorium. Powstaje ono na pewnym etapie rozwoju społecznego i gospodarczego ludzkości i może być czynnikiem stymulującym lub hamującym rozwój ekonomiczny. Można wyróżnić dwie podstawowe formy przejawiania się roli państwa w gospodarce:

1. państwo występujące jako podmiot gospodarczy – jest właścicielem wielu ważnych gałęzi i udziałowcem we własności kapitału bankowego i przemysłowego, systemu łączności, transportu, systemu energetycznego, przemysłu górniczo – wydobywczego, hutniczego i gospodarki komunalnej,

2. państwo ingeruje w sprawy gospodarcze – stymuluje popyt na siłę roboczą, zasoby surowcowe oraz na działalność gospodarczą.

Tradycyjne funkcje państwa

• określenie i ochrona praw własności,

• zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego,

• utrzymanie wymiaru sprawiedliwości,

• kształtowanie i utrzymywanie systemu oświaty,

• kształtowanie systemu pieniężnego.

1. PODSUMOWANIE

Działalność wszystkich wyżej wymienionych podmiotów działalności gospodarczej jest niezwykle ważna dla prawidłowego funkcjonowania gospodarki rynkowej i dobrego gospodarowania państwa.

Bibliografia:

1. Grabowski T., Podstawy teorii ekonomii, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2002, s. 74-110.

2. Dębniewski G., Pałach H., Zakrzewski W., Mikroekonomia, Wydawnictwo UWM, Olsztyn 2007, s. 115-126.

3. Mierzejwska-Marcherek J., Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2010, s. 155-165.

4. Milewski R., Elementarne zagadnienia ekonomii, Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 1997, s. 97-141.

5. Rekowski M., Wprowadzenie do mikroekonomii, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1996, s. 87-106.