PSYCHOLOGIA

Semestr II

Afazja ruchowa (Broki) – uszkodzenie na bocznej powierzchni płata czołowego lewej półkuli (tj. w obrębie tylnej części dolnego zakrętu czołowego lewego). Charakteryzuje się tym, że osoba chora ma zniesioną prawie całkowicie zdolność do mówienia przy zachowanej całkowicie zdolności do rozumienia mowy. Osoba chora właściwie nie mówi spontanicznie, ma trudności w powtarzaniu słów wypowiadanych przez inne osoby, podobnie też ma trudności z nazywaniem pokazywanych jej przedmiotów, nie jest w stanie czytać, ani pisać. Przy tym sprawność mięśni aparatu artykulacyjnego może być właściwie zachowana, jak też osoba chora może wydawać inne dźwięki, nie będzie mową. Sytuacja kiedy osoba choroba jest w stanie wypowiedzieć jedynie parę sylab, lub nawet słowo, czy kilka słów, lecz nie ponadto i wciąż powtarza te słowa, opisuje się mianem embolu.

Jeżeli osoba chora mówi, to mowa nie jest płynna, jest stabilizowana, zaś wypowiedzenie prostych słów wymaga czasu i sporego wysiłku. W mowie mogą być obecne zniekształcenia głosek. Jeżeli osoba chora mówi więcej, mowa cechuje się zredukowaną gramatyką, łatwiej jest wówczas wypowiadać rzeczowniki i czasowniki, lecz inne elementy takie jak przymiotniki, są bardziej zredukowane, jeżeli w ogóle występują. Dodatkowo dużą trudność mogą sprawić perserwację, czyli takie sytuacje, w których osoba chora powtarza słowa wcześniej już powiedziane, nie mogą tego powstrzymać, zupełnie bezwładnie.

Afazja czuciowa (Wernickiego) – uszkodzenie bocznej powierzchni lewego płata skroniowego, a dokładniej – uszkodzenie tylnej części górnego zakrętu skroniowego lewego.

W przypadku tej afazji mowa jest płynna, z normalną melodyjnością i intonacją. Poszczególne słowa wypowiedziane są bez wysiłku zupełnie normalnie. Jednakże słów tych jest bardzo dużo. W cięższych przypadkach osoba chora może mówić tak wiele, że ma to charakter nachalny, rozmówca nie jest dopuszczalny do głosu, a jeśli taka niekończąca się wypowiedź zostanie zahamowana, po chwili znowu pojawi się potok słów. W tej afazji zasadniczo nie sposób mówienia, lecz to, co jest mówione, ulega zaburzeniu. Mowa zawiera słowa użyte niezgodnie ze swym znaczeniem, niekiedy może odnieść wrażenie, jakoby były one dobierane losowo. Zastępowanie właściwych słów innymi określa się mianem parafazji werbalnych. Czasami mogą, też występować inne zniekształcenia słów o charakterze fonetycznym, słowa w zdaniu mogą być zestawione niegramatycznie, nielogicznie, tak, że nie wiadomo, o czym osoba chora mówi. W cięższych przypadkach mogą występować również słowa tak zniekształcone, że mają one charakter tworów słowopodobnych i nie mają odpowiednika w języku ojczystym. W takich sytuacjach to, co mówi osoba chora, jest już całkowicie pozbawiona sensu. Dodatkowo w mowie osób chorych mogą też występować perweracje, a więc bezwiednie powtarzanie wcześniej wypowiadanych, czy usłyszanych słów, czy ich fragmentów. W tej afazji zaburzone jest również pisanie jak i czytanie, zaś głębokość tych deficytów odpowiada stopniu nasilenia afazji. Osoba chora nie jest w stanie powtarzać słów wypowiedzianych przez inne osoby, ani nazywać pokazywanych obiektów. Ma też poważne trudności z czytaniem i pisaniem, lecz nie dla tego, że nie może mówić, lecz dla tego, że jej reakcje są błędne.

Agnozja tonu – trudności z rozpoznawaniem dźwięków, w wyniku niewielkiego uszkodzenia okolic skroniowych prawej półkuli. Gdy jest bardziej rozległe, doprowadza do amuzji, czyli nie rozpoznawania dźwięków muzycznych.

Emocje:

• złożony subiektywny proces psychiczny, który nie może być wywołany przez bodźce środowiskowe i w którym pośredniczą zmienne fizjologiczne.

3 podstawowe komponenty:

• pobudzenia emocjonalnego

• znaku emocji

• modalności emocji

Pobudzenie emocjonalne:

• określa wzrost poziomu aktywności organizmu

• wyrażać się może we wzroście napięcia zarówno w procesach hamowania jak i pobudzenia

• może się ujawnić we wzroście intensywności procesów poznawczych jak i ich hamowaniu

MOŻNA OPISAĆ NA KONTINUUM DWUBIEGUNOWYM

maksymalne pobudzenie ───────────────────── maksymalne hamowanie

(szał, panika) brak napięcia (obojętność) (smutek, apatia)

• możemy mierzyć (temperaturę ciała, tętno, ciśnienie, napięcie mięśni, potliwość, szerokość źrenic)

Znak emocji:

• wyraża ustosunkowanie do przedmiotu w kontekście jego wartości

• emocje negatywne mają charakter odpychający, tendencja do przerwania kontaktu ze źródłem

• emocje pozytywne mają charakter zaspokajający potrzeby podtrzymywania kontaktu

Modalność emocji:

• wytwarza tendencję w określonym kierunku, np.:

• ciekawość pobudzana do czynności badawczych

• strach do ucieczki lub reakcji obronnych

• gniew do ataku

• nadzieja wzmocnienia kontaktu ze źródłem

• wstręt do usunięcia od siebie źródła

Czynniki pierwotne:

• bodźce zmysłowe – każde podrażnienie zmysłowe wywołuje miłe emocje, niektóre bodźce mają natomiast zdolność do wywoływania emocji ujemnych, niektóre dodatnich

• bodźce pochodzące z narządów wewnętrznych – mogą wywoływać bądź niespecyficzny stan ogólny, bądź emocje związane z zaspokojeniem potrzeb biologicznych

• pobudzenie emocji wywołane przez bodźce zewnętrzne, którego źródłem jest niezaspokojenie potrzeb organizmu nazywamy popędem

• źródłem mogą być też bodźce kinestetyczne wytworzone w wyniku własnej aktywności organizmu

Czynniki wtórne:

• same ze swej natury nie wywołują procesu emocjonalnego, ale mogą nabywać tej zdolności dzięki powiązaniu z bodźcami pierwotnymi

• powiązanie to dokonuje się dzięki procesowi warunkowania i generalizacji

Zmienne oczekiwaniowe:

• ich zdolność do wywołania emocji zależy od rozbieżności pomiędzy rzeczywistością zastaną a oczekiwaną

Składowe procesu emocjonalnego:

• pobudzenie fizjologiczne – zmiany w układzie nerwowym, hormonalnym, narządach wewnętrznych, mięśniach

• subiektywne odczucia – doświadczenie własnego stanu emocjonalnego

• interpretacja poznawcza – dopasowanie zwrócenia do doświadczenia emocjonalnego

• reakcje społeczne/behawioralne

Emocje działają zarówno na poziomie świadomym i nieświadomym.

Odkryto w mózgu 2 rozłączne drogi pobudzenia emocjonalnego.

Nieświadome emocje – układ szybkiej reakcji

• jest powiązany z pamięcią utajoną

• działa jak system wczesnego ostrzegania

• informacja wzrokowa jest przesyłana przez wzrokową część wzgórza do ciała migdałowatego, które szybko inicjuje reakcje strachu i umiarkowania

• dzięki doborowi naturalnemu mamy „wbudowaną” wrażliwość na określone bodźce

• układ ten może się szybko nauczyć reakcji na bodźce

Świadome przetwarzanie emocji:

• jest połączone z pamięcią jawną

• generuje emocje wolniej, ale jest dokładniejszy

• ze wzgórza wzrokowego informacja dociera do kory wzrokowej, która dokonuje bardziej złożonej oceny bodźca i przesyła informację do ciała migdałowatego oraz innych struktur położonych w głębi mózgu

• skutkiem jest świadoma jej percepcja sytuacji

Emocje pomagają nam skierować uwagę na ważne sygnały i reagować na nie, oraz przekazywać innym ludziom nasze intencje.

Podział emocji:

• emocje podstawowe (proste)

• emocje pochodne (złożone)

Emocje podstawowe:

• uniwersalne w ekspresji twarzy

• podstawowe czyli nie tylko ludzkie

• obserwowanie na różnych poziomach filogenetycznych

• adaptacyjne w walce jednostki i gatunku o przetrwanie

Emocje pochodne (Robert Plutchik):

• amerykański psycholog opracował teorię emocji

• zaproponował istnienie podstawowych emocji, ewolucyjnie naturalnie rozwiniętych

• emocje te są wrodzone i bezpośrednio odnoszą się do zachowań adaptacyjnych, które mają na celu pomoc w przetrwaniu

• z nich wynikają wszystkie inne emocje

• możemy przeżywać mieszaninę pierwotnych emocji

Emocje a uczucia:

• wyrażają spontaniczną reakcję, ustosunkowanie się wobec określonego przedmiotu

• uczucia wyrażają stały sposób reagowania

• wyższe mają źródło w poznaniu intelektualnym

• niższe w poznaniu zmysłowym

Funkcje emocji:

• zmiany w funkcjonowaniu organizmu

• wykonywanie tych cech przedmiotu i zdarzeń, które mają szczególne znaczenie dla podmiotu

• zmiany w funkcjonowaniu poznawczym

• mobilizacja do odpowiedniego działania

• intensyfikacja niektórych doświadczeń

• regulowanie interakcji społecznych

• zmiany cech czynności, tzw. prawa Yerkesa Dodsona – opisali zależność między poziomem pobudzenia organizmu, a poziomem wykonywania działania.

• Prawo mówi, że zależność ta jest krzywoliniowa, czyli nie istnieje optymalny poziom pobudzenia, przy którym dane zadanie jest wykonywane najlepiej

• Prawo mówi, że im trudniejsze jest zadanie przed którym stoimy, tym mniejszy jest poziom optymalnego pobudzenia

Teoria reakcji organizmu Jamesa i Langego:

• bodziec wywołujący emocje prowadzi do reakcji fizjologicznej, która z kolei wyzwala emocje

• u podstaw emocji leżą reakcje fizjologiczne

• bodziec

• powoduje zamiary somatyczne i behawioralne

• które są interpretowane przez podmiot jako emocja

Teoria ośrodkowych procesów nerwowych Cannona i Barda:

• odczucie emocji i wewnętrzna reakcja fizjologiczna pojawiająca się jednocześnie

• jedno nie jest przyczyna drugiego

• oba zjawiska są uznawane za wynik poznawczej emocji danej sytuacji

Poznawcza teoria pobudzenia Lazarusa i Schachtera:

• emocje powstają, gdy rozpoznamy zdarzenie jako dla nas korzystne lub niekorzystne

• według Lazarusa choć emocje wpływają na myślenie, poznawcza ocena sytuacji

• Schachter twierdzi, że emocje są związane z podobnym wzorcem pobudzenia fizjologicznego, które może być silniejsze lub słabsze, ale nie zależy w wyraźnym sposobie od jej treści. Treść wynika głównie z interpretacji zdarzenia wywołującego pobudzenie całej sytuacji, w której się ono pojawia

Wpływ emocji na pamięć.

Podstawową tezą teorii uczenia się jest założenie, że proces ten wzbudzany jest porażką. Jeśli wydarzenia nie przebiegają w oczekiwany sposób, musimy uczyć się dalej, by dostosować nasze oczekiwania do zmienionej rzeczywistości. Kiedy plan działania zostaje zablokowany budzi to frustrację lub zdenerwowanie mobilizujące uwagę i proces uczenia się i te zdarzenia zostają lepiej zapamiętane. Po drugie człowiek zwraca uwagę na te cechy otoczenia, które ocenia jako ważne na przykład pozwalające przewidywać porażkę, co sprzyja lepszemu zapamiętaniu tych cech. Po trzecie, zaleganie pobudzenia emocjonalnego powoduje wielokrotne przetwarzanie informacji na temat zdarzeń uważanych za przyczynowo powiązane z reakcją emocjonalną. Wszystkie te czynniki ułatwiają zapamiętanie emocjonalnie istotnego materiału.

Na założeniu, że pobudzenie emocjonalne ukierunkowuje uwagę, opiera się także ciąg badań nad zjawiskiem zgodności z nastrojem w uczeniu się i poznaniu. Tak więc przyjemne bodźce: słowa, opisy, obrazy, ludzie, muzyka są przez szczęśliwe osoby uważane za przyjemniejsze i silniej przyciągają ich uwagę, a w konsekwencji bodźce takie są głębiej przetwarzane i lepiej zapamiętane. Natomiast osoby smutne lepiej zapamiętują bodźce o przeciwnej naturze. Tak więc materiał zgodny emocjonalnie z nastrojem wywołuje z pamięci więcej skojarzeń w momencie jego przetwarzania, dzięki czemu przetwarzanie to owocuje silniejszym osadzeniem go w pamięci. Materiał wyuczony w jakimś stanie emocjonalnym jest lepiej przypominany, kiedy człowiek znajdzie się w tym samym stanie. Kiedy działania prowadzą do wyników ocenianych jako osiągnięcie, doświadczamy pozytywnych emocji takich, jak przyjemność, duma czy radość. Natomiast zdarzenia interpretowane jako utrudniające realizację planów prowadzą do negatywnych emocji smutku, strachu czy gniewu. Czyli oddziaływanie emocji na pamięć jest zapośredniczone jej wpływem na uwagę. Im silniejsza uwaga tym głębszy zapis pamięciowy, na który mają wpływ emocje.

Wpływ emocji na uczenie się.

Przeżywanie dodatnich stanów emocjonalnych wpływa pozytywnie na efekty uczenia się. Stwierdzono, że jednostka uczy się znacznie szybciej, gdy jest nagradzana za dobry wynik, a z otrzymana nagrodą łączą się pozytywne stany emocjonalne. Odwrotnie lęk przed karą może wpływać dezorganizująco na przebieg uczenia się. Im kara jest bardziej przykra, a więc wywołuje silniejsze emocje negatywne tym większy staje się jej dezorganizujący wpływ na proces i efekty uczenia się.

Motywacja – to mechanizmy odpowiedzialne za uruchomienie, ukierunkowanie, podtrzymywanie i zakończenie zachowania.

Procesy motywacyjne:

• wzbudzają działanie, utrzymują je w toku i regulują przebiegiem, aby to działanie doprowadziło do osiągnięcia celu

• to procesy regulacji aktywności organizmu, pełnią funkcje sterownicze

Warunki powstania procesu motywacyjnego:

• wynik musi być oceniony przez podmiot jako użyteczny

• podmiot musi mieć przeświadczenie, że wynik da się w danych warunkach osiągnąć z prawdopodobieństwem wyższym od zera

Cechy motywacji:

• kierunek – jak charakteryzowany przez wskazanie kierunku, ku któremu zmierza czynność

• natężenie – może być scharakteryzowane za pomocą parametrów

• siła

• wielkość

• intensywność

Siła procesu motywacyjnego:

• to jego zdolność do wyłączenia konkurencyjnych motywów, czyli stopień w jakim dany motyw kontroluje zachowanie

• motyw jest tym silniejszy im trudniej nakłonić człowieka do zmiany kierunku podjętej działalności

Wielkość motywu:

• motyw jest tym większy im więcej potrzeb, by go zaspokoić

Intensywność motywu:

• od niej zależy poziom mobilizacji organizmu związany z realizacją danego motywu

• wzrostowi intensywności motywu odpowiada zwiększenie zdolności do wysiłku, zwiększenie szybkości i czasu reakcji

• ważny jest sposób uruchomienia – motywacja wywołana przez działanie czynników negatywnych łatwiej osiąga dużą intensywność

Rodzaje motywacji:

• popęd a motyw

• motywacje zewnętrzne a wewnętrzne

• motywacja świadoma a nieświadoma

Popęd a motywacja:

• popęd wynika z potrzeb biologicznych

• motywacja – proces motywacyjny, który jest w większym stopniu wyuczony

Motywacje zewnętrzne a wewnętrzne:

• zewnętrzne – pragnienie, zaangażowanie się w działania w celu osiągnięcia zewnętrznych rezultatów swoich zachowań

• wewnętrzne – pragnienie zaangażowania się w działania dla samego działania, a nie ze względu na zewnętrzne skutki

Motywacja świadoma a nieświadoma:

• świadoma – jesteśmy świadomi naszych motywów czy popędów

• nieświadoma – motywacja, która nie pojawia się w świadomości

Konflikty motywacyjne:

• sytuacje, gdy na jednostkę działają jednocześnie dwie siły przeciwstawnie ukierunkowane, mające zbliżone natężenie

Typy konfliktów motywacyjnych:

• dążenie – dążenie

• unikanie – unikanie

• dążenie – unikanie

Dążenie – dążenie:

• w polu psychologicznym znajdują się dwa obiekty o jednakowej atrakcyjności

• zdobycie jednego wyklucza zdobycie drugiego

Unikanie – unikanie:

• oba cele mają wartości negatywne

• jednostka jest zmuszona do wyboru jednego z nich

• wraz ze zbliżaniem się do jednego, drugi wydaje się mniej przykry

Dążenie – unikanie:

• jest jeden cel, który posiada zarówno wartości pozytywne i negatywne

Osobowość:

• jacy są ludzie?

• Dlaczego ludzie zachowują się tak a nie inaczej?

• W jaki sposób osobowość rozwija się i zmienia?

Psychologia potoczna:

• obserwowanie zachowań innych

• próby wyjaśnienia tego, co zaobserwowane

• formułowanie przewidywań na podstawie wiedzy i naiwnych teorii

Cele naukowej teorii osobowości:

• stworzenie modelu wyjaśniającego przyczyny zachowania

• określenie istotnych różnic psychologicznych między ludźmi

• przewidywanie przyszłego zachowania się człowieka na podstawie diagnozy osobowości

Psychologia osobowości narodziła się w latach 30 w USA jako odrębna dyscyplina empiryczna skupiona na psychologiczny, studium niepowtarzalności jednostki.

Dwa nurty w badaniach psychologicznych:

• nurt ideograficzny – odpowiedź na pytanie jaki jest ten konkretny człowiek, informacje jakościowe

• nomotetyczny – odpowiedź na pytanie jacy są ludzie w ogóle

Pozostałe ogólności w badaniach psychologicznych.

Każdy człowiek jest jak:

• nikt inny- nurt ideograficzny

• niektórzy inni

} nurt nomotetyczny

• wszyscy inni

Badaczy interesują 3 aspekty:

• opisanie, jaki człowiek jest

• wyjaśnienie, w jaki sposób taki się stał, co zdeterminowało jego osobowość?

• wyjaśnienie dlaczego zachowuje się w określony sposób – aspekt motywacyjny

Podstawowe dylematy psychologii osobowości:

• nauka czy kultura

• osoba czy sytuacja

• motywacja świadoma czy nieświadoma

• przeszłość czy przyszłość jako wiodąca orientacja temporalna

• wolność – determinizm

• zmienność – stałość

• niepowtarzalność – typowość

Osobowość wg Hilgarda – jest to zorganizowana struktura cech indywidualnych i sposobów zachowania, które decydują o specyficznych sposobach przystosowania się danej jednostki do jej środowiska.

Temperament:

• jest to aspekt osobowości ujawniający się w tendencji do doświadczenia nastroju lub zmiany nastroju w charakterystyczny sposób i pośrednio ogólny sposób reaktywności i energii

• najbardziej biologiczna strona osobowości

Charakter – to względnie stałe wartości postępowania, w których wyraża się stosunek człowieka do innych ludzi, do samego siebie i do własnego działania.

Aksjologiczna, moralna strona osobowości.

G. Allport (1937)

Osobowość – dynamiczna organizacja wewnętrzna jednostki tych psychofizycznych systemów, które determinują unikalne przystosowanie do środowiska.

Teoria osobowości:

• spełnia funkcje teorii integrującej

• dzięki zrozumieniu czym jest osobowość, łatwiej jest zrozumieć czym jest temperament, inteligencja czy emocje

• na wszystko wpływa osobowość

Teorie osobowości:

• typów

• cech

• psychodynamiczne i psychoanalityczne

• behawioryzm

• humanizm

• uczenia się społecznego

• sytuacjonizm

• interakcjonizm

• każda jednostka reprezentuje swoistą równowagę podstawowych elementów zgodnych z typem osobowości, np. konstytucjonalna teoria Sheldona – typ budowy ciała związany jest z charakterystyką osobowości

• osobowość człowieka jest cech lub charakter sposobów zachowania, myślenia, odczuwania czy reagowania

• współczesne teorie wykorzystują metodę analizy czynnikowej w próbach wyodrębnienia podstawowych wymiarów osobowości

• np.. Cattell – cel badań nad osobowością to ustalenie praw określających, jak ludzie o danych strukturach osobowości zachowają siew różnego rodzaju sytuacjach i środowiskach, celem tej teorii było takie sformułowanie zbioru cech osobowości, by było przewidywać zachowanie jednostki.

Teorie psychodynamiczne i analityczne:

• Freud, Jung, Adler, Fromm, Sullivan i Horney

Behawioryzm:

• radykalni behawioryści koncentrując się na obserwowalnych zachowaniach, nie interesują się osobowością

• osobowość składa się z wyuczonych receptorów zachowań

Humanizm:

• Maslowa, Rogers, May, Frankl

• z punktu widzenia osobowości najważniejsze są subiektywne doświadczenia psychiczne jednostki

Typy uczenia się społecznego:

• Bandura

• osobowości są traktowane tutaj jako te aspekty zachowania, które zostały nabyte w społecznym kontekście

Sytuacjonizm:

• jest pochodną behawioryzmu i typu społecznego uczenia się. Głosi, że każda obserwowalna stałość zachowań jest bardziej zależna od cech sytuacji aniżeli od wewnętrznych typów, czy cech osobowości. Pojęcie cechy osobowości jest w tym przypadku rozumiane jako umysłowa konstrukcja obserwatora, który stara się zrozumieć zachowania innych i istnieje tylko w umyśle osoby patrzącej. Podobieństwo zachowań przypisywane jest podobieństwom sytuacji

Interakcjonizm:

• łączy w sobie wszystkie przedstawione wcześniej podejścia. Osobowość wyłania się z interakcji między poszczególnymi cechami i predyspozycjami a tym jak środowisko wpływa na sposoby przejawiania się tych cech i skłonności w zachowaniu. Osobowość nie jest tu rozumiana jako osobny konspekt psychiczny, lecz jako termin ogólny, obejmujący złożone wzorce interakcji

Pięcioczynnikowy model osobowości:

• typ Costy i McCrae

• neurotyczność – lęk, agresywna wrogość, depresja, impulsywność, nadwrażliwość, nieśmiałość

• ekstrawersja – towarzyskość, serdeczność, asertywność, aktywność, poszukiwanie doznań, emocjonalność pozytywna

• otwartość na doświadczenia – wyobraźnia, estetyka, uczucia, działanie, idee, wartości

• ugodowość – zaufanie, prostolinijność, altruizm, skromność

• sumienność – skłonność do porządku, obowiązkowość, dążenie do osiągnięć, samodyscyplina, rozwaga

Teoria Erika Eriksona:

• rozwój jednostki jest wyznaczany przez biologiczne czynniki popędowe oraz czynniki społeczne

• dokonuje się przez całe życie

• rozwój ego, jego zdolność do przezwyciężania serii kryzysów, przez które człowiek przechodzi w toku całego życia

• wyróżnił 8 stadiów w cyklu życia ludzkiego, trzy ostatnie odnoszą się do dorosłych

• sposób w jaki jednostka rozwiązuje dylematy rozwojowe na określonym poziomie wpływa na sposób rozwiązania dylematów rozwojowych na następnych poziomach

Kryzys to:

• punkt zwrotny, rozstrzygający okres, w którym jednostka charakteryzuje się zarówno wzmożonym potencjałem rozwojowym, jak i wzrostem wrażliwości na uszkodzenia

• kryzys można przewidzieć i przygotować się na niego, ponieważ jest udziałem znacznej większości ludzkości

W każdym stadium rozwoju najważniejsze znaczenie na szczegółowy konflikt, musi on być rozwiązany w takim stopniu, aby człowiek mógł uporać się skutecznie z konfliktem powstającymi w późniejszych stadiach.

STADIA ROZWOJU PSYCHO SPOŁECZNEGO

• Zaufanie – nieufność (1 r.ż.). dziecko potrzebuje spójnej i trwałej troski, aby mogło wykształcić w sobie poczucie bezpieczeństwa

• osiągnięcie zaufania do matki lub osoby sprawującej opiekę

• zaufanie do świata i nadzieja na przysżłość

• uporządkowanie i przewidywalne otoczenie

• podejrzliwość

• brak poczucia bezpieczeństwa

• obawa o przyszłość

• lękliwość

2. Autonomia – zwątpienie (2-3 r.ż) w zależności od rozwoju zdolności ruchowych i umysłowych i możliwości ćwiczeń

• poczucie autonomii

• poczucie własnej wartości

• osiągnięcie samokontroli

• poczucie własnej tożsamości

• uczucie wstydu

• zwątpienie we własne zdolności kierowania sobą

• nieśmiałość

3. Inicjatywa – poczucie winy (4-5 r.ż.) zależnie od tego jak rodzice reagują na inicjowaną przez dziecko aktywność intelektualną i ruchową

• zdolność do inicjowania działań

• zdolność do czerpania przyjemności z ich realizowania

• samodzielność

• przedsiębiorczość

• obawa przed karą

• poczucie winy za przeżywanie określonych uczuć

4. Przedsiębiorczość – poczucie niższości (6-11 r.ż.). Dziecko opanowuje wiedzę i umiejętności właściwe jego kulturze. Jest zainteresowane jak wszystko działa

• poczucie kompetencji i sukcesu

• wiara we własną zdolność realizacji celów i osiągania różnych rzeczy

• poczucie własnych kompetencji

• nieakceptujące reakcje ze strony innych mogą przyczynić się do powstania uczuć niedostosowania i niższości

5. Tożsamość – pomieszanie ról (12-18 r.ż.). Młody człowiek poszukuje spójnej tożsamości osobowej i zawodowej „kim jestem?”

• ujmowanie siebie w kategoriach spójnej zintegrowanej osobowości z ukształtowanym poczuciem tożsamości

• odpowiedź na pytanie „kim jestem?” i „kim mogę być?”

• wierność sobie

• zagubienie w kwestii własnej tożsamości

• jednostka nie wie kim jest albo przybiera „negatywną” tożsamość (dziwak, błazen klasowy)

6. Intymność – izolacja (19-25). Człowiek poszukuje bliskich i stałych związków z innymi

• osiągnięcie zdolności do miłości i oddania w stosunku do innych, bez utraty własnej tożsamości

• samotność; pozbawione treści związki z innymi

7. Wielkoduszność – zainteresowanie sobą (26-40) doświadczenia życiowe człowieka mogą rozszerzyć krąg zainteresowań tak by nie ograniczać się tylko do niego samego

• potrzeba opiekowania się młodymi ludźmi

• troska o los młodszych generacji

• zainteresowanie przede wszystkim sprawami materialnymi

• brak rozwoju

• nuda

• nadmierna troska o siebie samego

8. Poczucie spełnienia – rozpacz (pow. 41). Jednostka dokonuje bilansu i oceny swoich osiągnięć w życiu

• osiągnięcie mądrości życiowej w wyniku pozytywnego bilansu życia

• poczucie satysfakcji z własnego życia i dokonań

• akceptacja śmierci

• żal z powodu błędów życiowych i straconych szans

• lęk przed śmiercią

• rozpacz

Abraham Harold Maslow (1908-70)

• stworzył teorię, wg której potrzeby człowieka tworzą stałą hierarchię decydującą o kolejności ich zaspokojenia

• potrzeby zajmujące wyższą pozycję w hierarchii aktualizują się dopiero wówczas gdy zostają zaspokojone potrzeby „niższego szczebla”

• człowiek w pełni zdrowia to człowiek „samorealizujący się”, dążący do uczestniczenia pełni swoich wewnętrznych potrzeb

Ludzie są motywowani przez 5 typów potrzeb:

• potrzeby fizjologiczne – podstawowe potrzeby życiowe: jedzenie, woda, sen, reprodukcja

• potrzeby bezpieczeństwa – zawierają potrzebę porządku i prawa, braku zagrożenia fizyczną krzywdą

• potrzeby socjalne – łączą się ze związkami emocjonalnymi takimi jak miłość i przyjaźń

• potrzeby ego – poczucie własnej godności mogą być skierowane do wewnątrz i zewnątrz człowieka

• potrzeby samorealizacji – potrzeby związane z rozwojem osobistym

Samoświadomość:

• system poglądów jednostki odnoszony do siebie samego

• świadomość samego siebie, własnego „ja”

Obraz samego siebie – to organizacja tych wszystkich właściwości, które jednostka nazywa swoimi lub sobą.

Obraz samego siebie obejmuje:

• ja „realne” - to wszystko co określa aktualny stan podmiotu, jego możliwości

• ja „idealne” - cechy pożądane, jakie człowiek chciałby posiadać ze względu na swoje przekonania, normy moralne i społeczne

Obraz samego siebie – budowa:

• opisowego – dotyczy wiedzy o sobie samym, takiej jak cechy fizyczne, psychiczne

• wartościującego – samooceny własnych cech i podejmowanych działań

• normatywnego – jest związany z idealnym obrazem własnej osoby i chęcią jego realizacji

Funkcje obrazu samego siebie:

• integracji osobowości

• zapewnia trwałość i powtarzalność zachowań i działań

• stanowi źródło ocen dotyczących własnych możliwości

• determinuje stosunek człowieka do samego siebie

• stanowi podstawowe źródło motywacji

Celem rozwoju człowieka jest między innymi budowanie dojrzałego i pozytywnego obrazu samego siebie. Człowiek o dojrzałym obrazie samego siebie akceptuje różne uczucia i emocje, które się w nim pojawiają, potrafi przyznać się do negatywnych uczuć i prawdziwych pobudek nie tracąc przy tym pozytywnego i adekwatnego spojrzenia na siebie, wierzy w siebie, stawia sobie realistyczne cele, cechuje go postawa „ku ludziom”, poczucie humoru, także na własny temat.

• obraz samego siebie kształtuje się w wyniku uogólniania doświadczeń na temat własnej osoby i opinii jakie wyrażają o człowieku osoby dla niego znaczące

• relacja między obrazem realnym a idealnym wyznacza poziom samoakceptacji

• im bardziej zgodne są ze sobą te obrazy, tym większy stopień samoakceptacji i tym lepsze przystosowanie jednostki

Temperament – biologicznie uwarunkowane predyspozycje osobowościowe, które ujawniają się zwykle we wczesnym dzieciństwie, stanowią podłoże osobowości i określają stosunek jednostki do życia.

• zespół pewnych względnie stałych osobowości charakterystycznych dla danej jednostki, przejawiających się w zachowaniu, procesach psychicznych i emocjonalnych

• jest uzależniony od właściwości układu nerwowego

• typ układu nerwowego jest wrodzony i stosunkowo mało podatny na zmiany

• układ nerwowy i hormonalny stanowi fizjologiczne podłoże temperamentu

Hipokrates – pierwsza typologia temperamentu – IV w.p.n.e.

• Wyodrębnił cztery soki organizmu: krew, flegma, żółć czarna i żółta

• soki te stanowią naturę ciała

• stan zdrowia człowieka zależy od proporcji tych soków w organizmie

Galen (ok. 130 – 200 r.n.e.) - rzymski lekarz greckiego pochodzenia

• wykorzystał koncepcję 4 soków i stworzył na jej podstawie pierwszą typologię temperamentu

• 4 pierwotne typy nazwał w zależności od przewagi któregoś z soków w organizmie

• sangwinik (krew)

• choleryk (żółć)

• melancholik ( czarna, żółta)

• flegmatyk (śluz)

Sangwinik – człowiek o żywym i zmiennym usposobieniu.

Melancholik – mało uczuciowy i mało aktywny.

Choleryk – pobudliwy i mało wytrwały w działaniu.

Flegmatyk – mało pobudliwy, lecz wytrwały i konsekwentny w działaniu.

Iwan Pietrowicz Pawłow

• układ nerwowy jest fizjologicznym podłożem temperamentu

• typ układu nerwowego jest wrodzony i mało podatny na działanie środowiska

• wyodrębnił 4 podstawowe właściwości OHN

• siłę procesu pobudzenia

• siłę procesu hamowania

• równowagę

• ruchliwość procesów nerwowych

Siła procesu pobudzenia – to zdolność komórek nerwowych do pracy przejawiająca się w wydatności funkcjonalnej, to jest zdolności do wytrzymania długotrwałego bądź krótkotrwałego, ale silnego pobudzenia.

Siła procesu hamowania – to łatwość z jaką układ nerwowy tworzy warunkowe reakcje hamulcowe, takie jak wygaszanie, różnicowanie.

Równowaga – stosunek siły procesu pobudzenia do siły procesu hamowania.

Ruchliwość procesów nerwowych – zdolność układu nerwowego do szybkiej zmiany procesu pobudzenia w proces hamowania i odwrotnie.

Pawłow wskazał, iż 4 wydzielone przez niego typy układu nerwowego odpowiadają klasyfikacji i Hipokratesa – Galena.

Typ układu nerwowego

│ │

silny słaby (melancholik)

│

────────────

│ │

zrównoważony niezrównoważony (choleryk)

│

───────

│ │

ruchliwy powolny

(sangwinik) (flegmatyk)

Sangwinik

• dzieci, które można zaliczyć do typu sangwinicznego odznaczają się ruchliwością, są bezpośrednie i żywe, mówią głośno, prędko i płynnie. Są aktywne, a zarazem posłuszne i zdyscyplinowane. Łatwo przystosowują się do nowych warunków, są podatne na wpływy środowiska i wychowania.

Flegmatyk

• dzieci przejawiające właściwości typu flegmatycznego cechuje spokój, powolność ruchów, pewna powaga, mówią spokojnie, brak im żywej mimiki i gestykulacji, mają trwałe przyzwyczajenia i dobrze przystosowują się do danego środowiska, ale gorzej znoszą zmianę warunków.

Choleryk

• są śmiałe, przedsiębiorcze a także niecierpliwe, zapalają się szybko i trudno je oderwać od tego, czym się zainteresują, mówią szybko, głośno, w niezrozumiałym tempie, ich ruchy i gesty są mało skoordynowane, trudno przystosowują się do otoczeni, są samowolne i trudne do zdyscyplinowania.

Melancholik

• reakcje słabe, powolne i spokojne, dzieci te bywają biedne, niekiedy bardzo wrażliwe, łatwo się męczą i mają ubogi zasób słów, mówią mało i cicho.

Jan Strelau – regulacyjne teoria temperamentu.

• Temperament obejmuje podstawowe, względnie stałe cechy osobowości odnoszące się do formalnych cech zachowania

• uwarunkowany jest wrodzonymi mechanizmami ale podlegają powolnym zmianom pod wpływem środowiska i doświadczenia osoby

• obejmuje on 6 cech, dwie z nich dotyczą aspektu energetycznego zachowania, 4 dotyczą aspektu czasowego

Poziom energetyczny

• reaktywność to cecha organizmu, która determinuje charakterystyczną, dla danej jednostki wielkość reakcji

• aktywność, ilość i zakres podejmowanych działań o określonej wartości stymulacyjnej

Aspekt czasowy

• ruchliwość – zdolność do przestawiania się z jednej czynności na drugą w zależności od zmian otoczenia

• szybkość reakcji – mierzona czasem utajenia (latencji) reakcji. Jest to czas między zadziałaniem bodźca, a reakcją na ten bodziec

• tempo – ilość czynności na jednostkę czasu

• trwałość reakcji – czas trwania reakcji oraz liczba powtarzanych reakcji po zaprzestaniu oddziaływania bodźca

• temperament jest pierwotnie biologicznie zdeterminowany, czyli stanowi wynik ewolucji biologicznej

• cechy temperamentu podlegają zmianom o charakterze rozwojowym, w trakcie ontogenezy

• cechy temperamentu wskazują podatność na zmiany pod wpływem środowiska

Hans Zürgen Eysenck (1916 – 97)

• temperament + inteligencja = osobowość

• na podstawie analiz czynnikowych doszedł do wniosku, że struktura osobowości jest trójczynnikowa

• te 3 czynniki traktowane jako wzajemnie niezależne to:

• ekstrawersja

• neurotyczność

• psychotyczność

Ekstrawersja

• termin zapożyczony od G.C. Junga – tendencja do kierowania uwagi na zewnątrz w stronę innych ludzi

• u ekstrawertyków dominuje część współczulna układu nerwowego

• składa się z takich cech jak: towarzyskość, żywotność, aktywność, asertywność i poszukiwanie doznań

• typowy ekstrawertyk lubi przebywać z ludźmi, zmieniające się otoczenie, nie lubi natomiast przebywać w samotności i np. czytać książki

Cechy

• towarzyski

• żywy

• beztroski

• dominujący

• aktywny

• z siłą przebicia

• stanowczy

• szukający wrażeń

• przedsiębiorczy

Introwersja

• tendencja do kierowania się na wewnętrznych doznaniach

• u introwersyków dominuje część przywspółczulna autonomicznego układu nerwowego

• czerpią energię ze świata wewnętrznego, tj. uczuć, idei, wrażeń

• myślą zanim coś zrobią lub powiedzą

• mają niewiele zainteresowań, ale nie są one powierzchowne

• wolą rozmowy w 4 oczy niż w grupie

• lepiej radzą sobie z zadaniami wymagającymi skupienia i uwagi

• pracują tak samo niezależnie od tego, czy są chwaleni

• mogą mieć trudności w zapamiętywaniu nazwisk i twarzy

Neurotyzm

• wymiar, na którego jednym końcu znajduje się stałość emocjonalna (zrównoważenie emocjonalne), zaś na drugim niezrównoważenie emocjonalne (neurotyczność)

Cechy

• niespokojny

• irracjonalny

• przygnębiony

• nieśmiały

• z poczuciem winy

• zmienny

• z niską samooceną

• uczuciowy

• napięty

Psychotyczność

• to wymiar, którego jeden biegun opisują takie cechy jak altruizm, empatia i uspołecznieni, biegun drugi zaś opisuje przestępczość, psychopatię i schizofremię

Cechy

• agresywny

• zimny

• antyspołeczny

• egocentryczny

• niewczuwający się

• bezosobowy

• twórczy

• gwałtowny

• impulsywny

Twórczość

• proces prowadzący do nowego wytworu, który jest akceptowany jako użyteczny

• proces umysłowy, który produkuje nowe reakcje przyczyniające się do rozwiązania problemów

Proces twórczy

• proces psychiczny prowadzący do wytworzenia nowego i wartościowego wytworu (idei)

Kryteria

• płynność – trwałość wytworzenia pomysłów

• giętkość – to gotowość do zmiany kierunku myślenia

• oryginalność – to zdolność do wytwarzania reakcji nietypowych

• staranność – ilość pracy włożonej w ekspresję pomysłu

Poznawcze składniki procesu twórczego

• uwaga

• percepcja

• wyobraźnia

• pamięć

• myślenie, kategoryzowanie

Uwaga

• obejmuje wiele elementów, ale nie zawsze w pełni uświadomionych

• lepiej filtruje informacje ważne od nieważnych jeżeli są zawsze w jednym bodźcu

Percepcja

• allocentryczna – unikająca naturalnej tendencji ludzkiego umysłu do narzucania rzeczywistości własnej kategorii

• fizjonomiczna – przypisywanie martwym obiektom znaczeń metaforycznych

• dobra organizacja percepcji

• subiektywne interakcje zwykłych bodźców

• preferencje w zakresie spostrzegania bodźców

Wyobraźnia

• twórcza

Pamięć

• kodowanie nietypowe, alternatywne, selektywne

• zjawisko selektywnego zapominania

• efekt reminisencji – po pewnym czasie pamiętamy więcej niż zaraz po zakończeniu zapamiętywania

• globalne przeszukiwanie magazynu pamięci – tego wymaga twórcze rozwiązywanie problemu

Myślenie

• aktywne podejście do problemu

• użycie analogii

• myślenie metaforyczne

• redefinicja problemu

• bardzo rzadko występuje fiksacja funkcjonalna

Emocjonalno – motywacyjne składniki

• emocje przyczyniają się do wytworzenia nowych pomysłów: zaciekawienie, radość, sympatia interpersonalna

• motywacja

Motywacja

• nagrody zewnętrzne bardziej szkodzą twórczości

• motywacja samoistna/immanentna – czerpanie satysfakcji z samej czynności tworzenia

• twórczość to dojrzała forma zabawy

• ciekawość poznawcza

• potrzeba osiągnięć – wielu uważa, że nie sprzyja twórczości

Wgląd – nagła, nieoczekiwana zmiana percepcji problemu prowadząca do nowego, głębszego i pełniejszego zrozumienia jego istoty

• nagłość

• przerwa inkubacyjna

• zmiana struktury problemu

Cechy ludzi twórczych

• inteligencja

• niezależność, refleksyjność, intuicja

• osobowość i otwartość, wytrwałość

• zaburzenia zachowania (obniżenia nastroju, psychoza maniakalno – depresyjna)

• szanuj niezwykłe pytania dzieci

• szanuj niezwykłe pomysły

• okaż, że ich pomysły są wartościowe

• zapewniaj czasami możliwość działania bez oceny

• wiąż ocenę z jej przyczynami i konsekwencjami

• rywalizacja szkodzi twórczości

Twórczy klimat cechuje

• wyzwanie

• poczucie wolności

• wsparcie

• brak lęku

• swobodna atmosfera

• toleruje się umiarkowane ryzyko

Metody badawcze

Podstawowe metody badawcze w psychologii

• test psychologiczny

• kwestionariusz osobowości

• obserwacja psychologiczna

• ankieta

• wywiad

• rozmowa

• eksperyment

Test – bada reprezentowaną próbkę czynności w ujednoliconych i ściśle kontrolowanych warunkach, umożliwiających dokonanie pomiaru danej funkcji.

Test psychologiczny – jest to narzędzie diagnostyczne służące do ilościowej charakterystyki psychicznych właściwości człowieka, o których wnioskujemy na podstawie pomiaru wykonywanych czynności lub też wyniku zadania rozwiązanego w ściśle określonej sytuacji.

Właściwości testów psychologicznych

• obiektywność

• standaryzacja

• rzetelność

• trafność

• normalizacja

• adaptacja

Obiektywność

• taka właściwość, która wskazuje, że niezależnie od tego, kto i gdzie opracowuje wyniki dochodzi do tych samych wyników

• dotyczy uzyskania wskaźników liczbowych

• test musi posiadać jasno określony klucz oceniania odpowiedzi, zmniejszający do minimum wpływ subiektywnych interpretacji

Standaryzacja

• takie opracowanie metody, które zapewnia jednolitość postępowania przy badaniu wymaga

• opracowanie instrukcji w sposób ścisły

• dokładnie ustalonych zasad oceny

• jasnych reguł interpretacji

• posługiwania się takimi samymi pomocami

• wtedy różnice w wynikach testowych badanych osób można przypisać czynnikiem indywidualnym, a nie np. zewnętrznym warunkom badania

Rzetelność – informuje, z jaką dokładnością test mierzy, to co mierzy.

Trafność

• jest to dokładność z jaką test mierzy to co ma mierzyć

• treściowa

• diagnostyczna

• prognostyczna

• czynnikowa

Normalizacja

• norma opisuje poziom typowego wykonania testu przez osoby należące do określonej grupy

• ustalenie wskaźników zwanych normami na reprezentacyjnej próbie populacji

• normą jest typowe zachowanie

Adaptacja – to proces przystosowania wersji pierwotnej do specyfiki kultury lokalnej i nie sprowadza się ona tylko do właściwego przetłumaczenia testu oryginału.

Dobry test

• ma autora, również autora polskiej adaptacji

• ma podręcznik, który zawiera:

• opis treści lub sposobu doboru grup empirycznych

• opis procedury badania i interpretowania wyniku

• opis badań dotyczących rzetelności

• dane dotyczące standardowego błędu pomiaru

• opis badań dotyczących trafności zalecanej interpretacji

• opis procedury normalizacji i normy

• legalnie dystrybuwany

Kwestionariusz osobowości – jest podstawową metodą poznawania osobowości człowieka, wykorzystującą samopis w postaci odpowiedzi osoby badanej na zbiór standardowych pytań stwierdzeń lub jednowyrazowych określeń. Dostarcza rzetelnych i trafnych wyników ilościowych.

Obserwacja

• polega na świadomym, planowym i celowym spostrzeganiu zjawisk i zdarzeń

• obejmuje rejestrowanie zjawisk i czynności psychologicznych

• ma być rejestracją obiektywnych faktów

• należy uświadomić sobie cel obserwacji

• ustalić plan

• ujmować zjawiska w ich rzeczywistym przebiegu, lub bez zniekształceń

• należy unikać sugerowania się postawami lub uprzedzeniami

• powinna cechować się selektywnością

• powinna dotyczyć konkretnych faktów

• ważny jest kontekst sytuacyjny

Dokonanie własnej selekcji cech zachowania się mających być przedmiotem obserwacji wymaga aktywnej postawy umysłu.

Obserwacja staje się metodą poznania naukowego tylko o tyle, o ile ogranicza się do zwykłej rejestracji faktów, lecz prowadzi do sformułowania hipotez, uwzględniając to, że należy je sprawdzać w nowych obserwacjach.

Uwzględniając postawę obserwatora w trakcie obserwacji można wyróżnić

• obserwację bierną – obserwator „stoi z boku” i ogranicza się do rejestrowania określonych czynności

• czynną (uczestniczącą) – obserwator jest jest bezpośrednim uczestnikiem wydarzeń badanych, a przez obserwowanych traktowany jako „swój”

Ankieta

• metoda zbierania informacji przez stawianie pytań za pośrednictwem drukowanego formularza

• składa się zazwyczaj z kilku do kilkunastu pytań

• mają charakter otwarty

• składa się z 3 części

• instrukcji

• wstępnych pytań informacyjnych

• pytań właściwych

Rozmowa psychologiczna

• proces komunikacji językowej między psychologiem a osobą badaną, gdzie ten pierwszy swoimi celowo sformułowanymi wypowiedziami przyczynia się do uzyskania informacji o faktach z jego życia, o jej dawnych i aktualnych przeżyciach związanych z tymi faktami oraz sposobach organizowania przez nią tej wiedzy. Gdy różnym będą zadawane identyczne pytania w ustalonej kolejności, a odpowiedzi zarejestrowane i gdy pytania i odpowiedzi będą odnosiły się bezpośrednio do osoby badanej

• będzie to szczególny rodzaj rozmowy – wywiad psychologiczny

Wywiad psychologiczny

• to metoda badawcza mająca na celu zebranie danych o faktach związanych z ludzką aktywnością i wzmacniającymi ją czynnikami

• opiera się na swobodnej rozmowie odbywającej się podczas spotkania psychologa z osobą dostarczającą informacji o badanym

• rozmowa kierowana lub częściowo kierowana prowadzona w celu poznania psychiki rozmówcy, udzielenia mu pomocy lub wsparcia

Wywiad diagnostyczny	Wywiad terapeutyczny
● ukierunkowany na poznanie faktów, ma dostarczyć informacji na temat osoby badanej, wywiad z historii życia zaburzeń, relacji interpersonalnych, sposobów zachowań, radzenia sobie z trudnościami, dynamiki rozwoju człowieka ● wynikiem jest diagnoza ● relacja poznającego do przedmiotu poznania	● informacje o trudnościach, problemach, przeżyciach, osobista interpretacja wydarzeń i faktów, obraz siebie ● zmierza do uzyskania przez klienta wglądu w swoją osobowość, sposoby reagowania ● relacja podmiot - podmiot

Zalety wywiadu

• bezpośredni kontakt z człowiekiem

• możliwość bezpośredniego oddziaływania

• możliwość obserwowania reakcji

• możliwość interpretacji

• możliwość poznania doświadczeń drugiego człowieka

Wady

• hallo – efekt

• błąd subiektywizmu

• człowiek może mieć opory przed kontaktem z profesjonalistą

• wpływ mają doświadczenia społeczno – kulturowe

• zahamowania (trudności w ujawnieniu przeżyć, obawa o niedyskrecję, obawa, że psycholog odkryje „straszą prawdę”, lęk przed oceną)

• manipulacja

Podstawą dobrego wywiadu jest zaistnienie kontaktu interpersonalnego.

Istotą kontaktu interpersonalnego jest gotowość i możliwość pełnej, otwartej i dwustronnej komunikacji treści pojawiających się w polu świadomości.

Zachowanie każdej z osób powinno stwarzać takie warunki drugiej osobie, w których jest ona w stanie jak najlepiej wejść w kontakt z samym sobą.

Osoba badająca powinna być jednocześnie nieobłudna i powściągliwa, kontrolująca w pewnej mierze własną ekspresję.

Nie można:

• zmieniać postawy osoby badanej

• dzielić się własnymi doświadczeniami

• pozwolić na zupełnie swobodną rozmowę

Nawiązywanie kontaktu

• rola pierwszego wrażenia

• redukcja lęku i motywacja

• różnica pozycji zwiększa dystans

• pierwsze pytanie

• zapewnienie o dyskrecji

Umiejętności

• słuchanie

• kierowanie rozmową

• zadawanie pytań

• parafrazowanie

• klasyfikowanie (np. przykład)

• ogniskowanie

• odzwierciedlenie

• powtarzanie

• dawanie komunikatów zwrotnych

• podsumowanie

Co utrudnia kontakt?

• Zbyt szybkie przechodzenie do pytań, które mogą być odbierane jako zbyt zagrażające

• pytania zawierające ukrytą ocenę lub dezaprobatę

• nieodpowiednia lub nienaturalna ekspresja pozytywnego nastawienia diagnosty

• język

• kolejność zadawania pytań

• rodzaj pytań

• zapis

Planowanie

• po co prowadzimy wywiad

• w jakich kategoriach będę formułować twierdzenia o człowieku

• co muszę wiedzieć o człowieku aby taką odpowiedź sformułować

• o czym powinnam rozmawiać, by taką wiedzę zdobyć

Eksperyment

• to metoda polegająca na badaniu zjawisk wywołanych przez badającego w kontrolowanych przez niego warunkach w celu ich poznania

• to wszelkie zamierzone tworzenie sytuacji powodujących wystąpienie określonych reakcji lub czynności

Głównym celem jest testowanie hipotez wyprowadzonych z teorii. Mogą być również stosowane do badania skuteczności oddziaływań psychologicznych lub programowych stosowanych w warunkach naturalnych.

Eksperyment naturalny

• wywołany przez eksperymentatora w zwykłych warunkach życiowych

• osoba badana, nie zdaje sobie sprawy

PSYCHOLOGIA ROZWOJU CZŁOWIEKA

• filogeneza – rozwój gatunkowy, obejmujący edukację istot żywych od najprostszych organizmów do powstania człowieka

• antropogeneza – rozwój gatunku ho sapiens poprzez różne formacje społeczno – historyczne aż do ukształtowania współczesnego człowieka

• ontogeneza – rozwój osadniczy – rozwój jednostkowy organizmu do chwili poczęcia przez wszystkie okresy życia

• gałąź psychologii zajmująca się badaniem zmian w zachowaniu się, procesach i strukturach psychicznych człowieka

• uwzględnia w swoich badaniach zmienną czasową

• wiek jest traktowany jako coś

• wiek życia nie jest zmienną samodzielną ale wyraża skumulowane działanie wielu zmiennych biologiczne dojrzewanie, podejmowanie ról społecznych, doświadczenia i inne)

Rodzaj zmiennych w psychologii rozwoju

• zmiany uniwersalne

• zmiany wspólne dla danej grupy

• zmiany indywidualne

Zmiany uniwersalne

• występują powszechnie

• są związane z wiekiem – zegar biologiczny wyznacza kolejność doświadczeń płynących z ciała, zegar społeczny określa kolejność doświadczeń kulturowych

• odnoszą się do każdego człowieka

Zmiany wspólne

• charakterystyczne dla określonej wspólnoty

• wynikają z uczestniczenia w podobnych sytuacjach

Zmiany indywidualne

• wywołane czynnikami unikatowymi

• niepowtarzalność indywidualnych doświadczeń

• ważne kiedy pojawia się dane doświadczenie

Rozwój psychiczny

• proces postępujących w określonym kierunku zmian w systemie psychicznym

Zmiana rozwojowa

• nie każda zmiana jest rozwojem

• to zmiana

• jednokierunkowa

• trwała

• autonomiczna

• jednokierunkowość zmiany prowadzą do określonego stanu końcowego; na bazie prostszych zmian nadbudowują się bardziej skomplikowane

• nieodwracalność

• trwałość – stany organizacji wewnętrzne, które raz powstały, nie mogą być cofnięte anie nie można się ich oduczyć; stanowią bazę do nowych procesów zmian

• autonomiczność – zmiany rozwojowe są ściśle powiązane i wyznaczane przez czynniki wewnętrzne, tkwiące w strukturze systemu psychicznego

Zmiany ilościowe

• to zmiany w poszczególnych wymiarach zjawisk

• nie naruszają wewnętrznej struktury

• wiążą się z ciągłością rozwoju

Zmiany jakościowe

• to przekształcenie wewnętrznej organizacji struktur psychicznych i zachowań

• powstają nowe jakościowe jakości

• wiążą się ze stadiolnością rozwoju

Czynniki rozwoju psychicznego

• zadatki organizacyjne (właściwości narządów zmysłowych, typ układu nerwowego)

• własna aktywność i działalność jednostki

• środowisko

• wychowanie i nauczanie

Dojrzewanie

• wewnętrzne procesy, które powodują zmiany w zachowaniu, zachodzą w określonej kolejności i dają się przewidzieć

• czas występowania ich charakterystycznych zmian są względnie niezależne od ćwiczeń

• jest funkcją czynników genetycznych i wewnętrznych warunków organizmu

• uczenie jest funkcją doświadczenia

• dojrzewanie dostarcza podstaw do uczenia się

Ćwiczenia nie mają znaczącego wpływu na czynności filogenetyczne, natomiast mają wpływ na czynności ontogenetyczne.

Ale: ćwiczenia przed osiągnięciem gotowości są mało skuteczne.

Ćwiczenia są skuteczniejsze w zmianie tempa rozwoju i charakteru reakcji tylko wtedy, gdy zależą one od wyższych czynności korowych.

Skuteczność ćwiczeń jest proporcjonalna do stopnia dojrzałości odpowiednich narządów.

Dojrzewanie dostarcza podstaw do uczenia się.

Ale: bez uczenia się, w wyniku samego tylko dojrzewania, rozwój nie byłby możliwy.

Socjalizacja

• to proces stawania się istotą społeczną

W skład wchodzą

• uczenie się zachowań społecznie absorbowanych

• pełnienie postaw społecznych (aktywność społeczna)

• pełnienie ról społecznych

Na proces socjalizacji wpływa

• okazja do uspołeczniania

• umiejętność porozumiewania się

• rozmowy na tematy interesujące zarówno dziecko jak i innych

• motywacja do kontaktów społecznych

• metoda uczenia się pod kierunkiem (modelowanie i metoda prób i błędów)

Grupa wpływa na

• pragnienie dostosowania się do oczekiwań społecznych (konformizm)

• uniezależnienie się od rodziny

• pojęcie własnego Ja

METODY WYCHOWAWCZE A PRZYSTOSOWANIE SPOŁECZNE

Rozwój psychiczny jednostki dokonuje się jako proces organizowania doświadczenia indywidualnego, które stanowi podstawy materiału rozwoju.

Rodzina stanowi teren teren zdobywania

Rodzina może oddziaływać na jednostkę dwojako

• poprzez stwarzanie warunków zdobywania doświadczeń wyznaczania ich charakteru

• poprzez przekazywanie jednostce wzorów narzędzi i sposobów opracowywania doświadczeń w aspekcie poznawczym

Elizabeth Hurlock 4 rodzaje zmian rozwojowych

• zmiany wielkości – polegają na wzroście w dziedzinie samokrytycznej i psychicznej

• zmiany proporcji – dotyczy wzajemnych stosunków pomiędzy poszczególnymi częściami ciała

• zanikanie starych właściwości

• nabywanie nowych właściwości

Okres krytyczny

• koncepcja pochodzi z badań nad zwierzętami

• istnieją w rozwoju okresu szczególnej wrażliwości organizmu na obecność określonego typu doświadczenia

• w badaniach nad ludzkim rozwojem zyska miano koncepcji okresu sensytywnego

Okres sensytywny – okres miesięcy lub lat, w trakcie którego człowiek może być szczególnie wrażliwy na specyficzne formy doświadczenia lub podlegać szczególnemu wpływowi na skutek ich nieobecności.

PRENATALNA

Periodyzacja rozwoju:

• okres prenatalny – od zapłodnienia do narodzin

• wczesne dzieciństwo – od urodzenia do ukończenia 3 lat (pierwszy miesiąc po urodzeniu się określa się jako noworodkowy, od 1 roku do ukończenia 3 lat określa się jako poniemowlęcy)

• wiek przedszkolny/średnie dzieciństwo od ukończenia 3 lat do ukończenia 7

• młodszy wiek szkolny/powtórne dzieciństwo od 7 do 12-13 lat

• adolesencja (dorastanie ok 10 do ok 20)

• wczesna dorosłość od 20-23 do 35-40

• średni dorosły/wiek średni 35-40 do 55-60

• późna dorosłość/wiek starzenia się po 55/po 65

• ok ¼ zarodków ginie w pierwszych kilku dniach po zapłodnieniu, często z powodu wad materiału genetycznego

• następna ¼ zostaje samoczynnie odrzucona, poroniona (w późniejszym okresie ciąży)

Okres prenatalny dzieli się na 3 etapy:

• faza jaja płodowego/zygoty – 2 tydzień

• faza zarodkowa (embrionalna) – 2 miesiąc

• faza płodowa – od 3 miesięcy

Pierwszy trymestr:

• najintensywniejszy rozwój

• im wcześniejszy rozwój, tym wpływ czynników pozagenetycznych jest mniejszy

Pierwszy miesiąc:

• szybkie podziały zapłodnionej komórki

• ok 14 dnia implantacja

• zarodek żywi się cukrem z naczyń włosowatych macicy

• od 21 dnia pracuje serce, od 25 pulsuje rytmicznie

• w trzecim tygodniu zaczątki 33 kręgów

Drugi miesiąc:

• intensywna organogeneza

• w 41 dniu pierwsze odruchy nerwowe; w 43dniu oznaki fal mózgowych

• w 71 tygodniu konfiguracja mózgu dziecka

• kończy się okres embrionalny

Trzeci miesiąc:

• doskonali się zmysł dotyku

• wrażliwa górna warga

• pojawiają się impulsy, które wysyłają się do wszystkich kończyn

• połykanie wody płodowej

Drugi trymestr:

• dynamiczny rozwój mózgu

• spontaniczne próby oddychania (13 tydzień)

• 15 tydzień próba chwytania

• 14/15 tydzień cała powłoka ciała wrażliwa na dotyk

• uformowany móżdżek

Piąty miesiąc:

• wysłuchiwalne stetoskopem tony serca

• matka śledzi kiedy dziecko śpi, ma czkawkę, rusza się, kopie, może stymulować jego ruchy

• intensywnie trenuje się ssanie

• aktywne kubki smakowe, lubi smak słodki

Szósty miesiąc:

• brak tkanki tłuszczowej

• kończy się wzrost liczby komórek i zwojów nerwowych

• mielinizacja mózgowia

• w czasie snu 60% REM

• od końca 6 miesiąca uczy się rytmu aktywności matki

• otwiera się szpara powiekowa

• połowa dzieci reaguje przestrachem na silny dźwięk

• ssanie palca i „płacz” kiedy go zgubi

• od 15 tygodnia dostosowuje swą aktywność do słyszanych dźwięków, skacząc w rytm uderzeń bębna

Trzeci trymestr:

• od 26 tygodnia

• dziecko urodzone między 28 a 36 tygodniem ciąży jest wcześniakiem

• intensywny rozwój tkanki tłuszczowej – podwaja wagę

• pije ok 1l płynu owodniowego dziennie, czyli 15% zapotrzebowania kalorycznego

• od 26 tygodnia reaguje wzmożeniem ruchów

• od 27 tygodnia uczy się rytmu serca swej matki

• świadomość rozpoczyna się między 28 a 32 tygodniem gdyż od tego czasu mózgowe połączenia neuronów są tak zaawansowane, że informacje są odbierane i przekazywane przez mózg wzdłuż tych obwodów, a kora mózgowa już na tyle dojrzała, że może podtrzymać świadomość i stanowić podstawę pamięci, myślenia i uczuć

• wraz z krwią dociera tlen, pożywienie, komplet hormonów (odpowiednik fizycznych emocji matki)

• są mediatorem pomiędzy psychiką matki a dziecka

• stres powoduje wzrost poziomu epinyfryny i okstycocyny

• powodują zmiany w zakresie poszczególnych układów

• stały dopływ substancji chemicznych może powodować różne zmiany od deformacji w budowie ucha, rozszczepu podniebienia, zmniejszenia masy mózgu

• kształtuje się „orientacja emocjonalna”

Warunki optymalizacji rozwoju dziecka:

• troska o zdrowie

• nastawienie na komunikację z dzieckiem

• zapewnienie matce dobrego samopoczucia

• wzmocnienie więzi małżeńskiej