9.Międzynarodowe stosunki polityczne w Europie w okresie negocjacji (lata 60/70 XX w.)
ROKOWANIA ROZBROJENIOWE Porozumienia zawarte po II wojnie światowej, zmierzające do ograniczenia wyścigu zbrojeń.
Ich przedmiotem były: trzy rodzaje broni masowej zagłady (atomowa, bakteriologiczna i chemiczna), broń konwencjonalna, systemu strategiczno - nuklearne, a także środki budowy zaufania i zapobiegania wojnie nuklearnej.
Negocjacje rozbrojeniowe toczyły się w formie rokowań regionalnych, dwustronnych bądź pod auspicjami ONZ i w jej ramach ( w 1952 utworzono Komisję Rozbrojeniową ONZ, a w 1954 jej organ wewnętrzny - Komitet Rozbrojeniowy ).
1. Układy i traktaty dotyczące rozbrojenia
a) główne koncepcje rozbrojeniowe
- koncepcja rozbrojenia powszechnego, radykalnego, sensu stricto. Zakłada całkowite rozbrojenie, pozbycie się wszelkiej broni ze świata. Nigdy nie została wdrożona.
- kontrola zbrojeń – nad arsenałem broni międzynarodowa kontrola, by nie doprowadzić do użycia tej broni
- koncepcja środków zaufania w dziedzinie wojskowości – tworzenie systemu zaufania u strony przeciwnej, kontrola wojskowa, powiadamianie w momentach manewrów wojskowych, wymiana informacji wojskowych
- porozumienia ograniczające rozprzestrzenianie się broni nuklearnej
Układ o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej, podpisany 1 VII 1968, wszedł w życie 5 V 1970.
Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej - pracująca na rzecz bezpiecznego i pokojowego wykorzystania energii jądrowej, upoważniona do kontrolowania zasobów atomowych, założona 29 VII 1957.
b) najważniejsze układy rozbrojeniowe w okresie zimnowojennym (między USA a ZSRR):
5 VIII 1963 – układ w sprawie zakazu doświadczeń z bronią jądrową w atmosferze, przestrzeni kosmicznej i pod wodą (ale nie pod ziemią!). Podpisany w Moskwie. Spowodował rozwój broni podziemnej, ładunków wybuchowych
20 VI 1963 – podpisanie umowy o bezpośredniej linii telefonicznej Biały Dom-Kreml (Waszyngton-Moskwa) w Genewie( gorąca linia)
1 VII 1968 – układ o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej,(układ o nieproliferacji broni jądrowej), podpisany w Nowym Jorku, wszedł w życie 5 V 1970
30 IX 1971 w sprawie środków zmniejszających niebezpieczeństwo użycia broni jądrowej i modernizacji gorącej linii,
25 V 1972 w sprawie zapobiegania incydentom na otwartym morzu oraz 22 VI 1973 o zapobieżeniu wojnie nuklearnej.
Układy o Ograniczeniu Zbrojeń Strategicznych:
Na SALT I Złożyły się 2 dokumenty:
1) bezterminowy Układ o ograniczeniu systemów obrony przeciwrakietowej ( ABM ), pozwalający każdej ze stron na posiadanie systemu obrony przeciwrakietowej złożonego ze 100 wyrzutni, uzupełniony w 1974 protokołem ograniczającym liczbę rejonów dyslokacji takiego systemu z dwóch do jednego.
2) Pięcioletnie Tymczasowe porozumienie o niektórych środkach w zakresie ograniczenia strategicznych zbrojeń ofensywnych ( ICBM ), przewidujące zamrożenie liczby stałych, naziemnych wyrzutni rakiet międzykontynentalnych, ograniczenia liczby wyrzutni rakiet balistycznych na okrętach podwodnych oraz ilość okrętów podwodnych, wyposażonych w takie głowice.
Druga runda rokowań o ograniczeniu zbrojeń strategicznych ( SALT II ) zakończyło podpisanie 18 VI 1979 W Wiedniu układu ustalającego nowe limity ilościowe i jakościowe systemu broni strategicznych ( każda ze stron miała mieć prawo do 1600 systemów przenoszenia ładunków jądrowych ).Jednak układ ten w skutek interwencji Radzieckiej w Afganistanie i odkrycia przez Amerykanów przewagi strategicznej ZSRR nie został ratyfikowany przez Kongres USA, co spowodowało impas w dalszych rokowaniach.
SALT I – pierwszy z układów o ograniczeniu zbrojeń strategicznych podpisany 26 maja 1972 roku między USA, a ZSRR podczas wizyty prezydenta USA Richarda Nixona w Moskwie. Podpisanie dokumentu poprzedziły dwustronne rokowania w latach 1969–1972.
Układ ten stanowił element dialogu amerykańsko-radzieckiego podczas zimnej wojny. Dotyczył redukcji systemów obrony przeciwrakietowej – ograniczono liczbę wyrzutni rakietowych do stu, a do sześciu liczbę stacji radiolokacyjnych. Układ wszedł w życie 3 października 1972 r. SALT I był przełomem w stosunkach USA – ZSRR. W rzeczywistości układ ten stał się porażką USA, ponieważ naruszył równowagę strategiczną na korzyść ZSRR. Późniejszy marszałek Nikołaj Ogarkow przekonał Amerykanów, że nowy radziecki pocisk UR-100 (SS-11) jest bronią defensywną i jako taki nie podlega reżimowi tego traktatu (co mijało się z prawdą).
SALT II – druga runda rokowań w sprawie ograniczenia zbrojeń strategicznych między USA a ZSRR, zakończona podpisaniem traktatu ustalającego limity ilościowe i jakościowe systemów broni strategicznej
Negocjacje
Nadspodziewanie poważne wyniki osiągnęli Gerald Ford i Leonid Breżniew podczas zapoznawczego spotkania we Władywostoku, na którym ustalono wstępnie, że w wyniku porozumienia SALT II obydwie strony zredukują arsenał środków przenoszenia broni jądrowej do 2300 sztuk (sumaryczna liczba dozwolonych środków przenoszenia w systemach morskich, lądowych oraz lotniczych), przy czym tylko 1320 z nich wyposażonych może być w wielogłowicowe ładunki nuklearne.
Układ SALT II, w znacznej mierze opierający się na uzgodnionych we Władywostoku zasadach, podpisany został 18 czerwca 1979 r. podczas szczytu w Wiedniu, na którym spotkali się Jimmy Carter i Leonid Breżniew. Już w chwili podpisywania budził on liczne wątpliwości i nie został ratyfikowany przez Senat USA. Bezpośrednim powodem braku zgody na ratyfikację, była radziecka inwazja na Afganistan. Zarówno jednak prezydent Jimmy Carter jak i prezydent Ronald Reagan zgadzali się stosować postanowienia nieratyfikowanego traktatu, o ile będzie je stosował Związek Radziecki. Podobną deklarację złożył I Sekretarz KC KPZR Leonid Breżniew.
Głównym powodem rozpoczęcia rozmów, były rozmieszczone w Europie radzieckie pociski pośredniego zasięgu Pionier (SS-20). Chcąc utrzymać równowagę na starym kontynencie, prezydent USA J. Carter, prezydent Francji V. Giscard d'Estaing, kanclerz RFN H. Schmidt oraz premier brytyjski J. Callaghan podczas obrad w Gwadelupie podjęli 6 stycznia 1979 r. jedną z najważniejszych decyzji strategicznych Zachodu po II wojnie światowej. Zdecydowali o rozmieszczeniu w Europie 464 nowoczesnych pocisków manewrujacych BGM-109 Tomahawk i 108 pocisków balistycznych MGM-31 Pershing. Decyzja ta połączona była z ofertą niezwłocznych rozmów rozbrojeniowych na temat broni średniego zasięgu. Gospodarka radziecka nie była w stanie w tak krótkim czasie wyprodukować porównywalnej broni. W rezultacie ZSRR musiał albo powrócić do polityki odprężenia i wycofać rakiety SS-20, albo pogodzić się z tymczasową przewagą militarna NATO i jednocześnie uruchomić ogromne środki finansowe, konieczne do technologicznego współzawodnictwa z Zachodem.
Wiedeńskie rokowania rozbrojeniowe, rozmowy w sprawie wzajemnej redukcji sił zbrojnych i zbrojeń (z wyjątkiem sił morskich) w Europie Środkowej (dotyczyły obszaru Polski, Czechosłowacji, NRD, RFN, Belgii, Holandii i Luksemburga) podjęte w 1973 z udziałem państw NATO i Układu Warszawskiego. Tylko część krajów miała prawo podejmowania wiążących decyzji (oprócz wyżej wymienionych także państwa, których siły zbrojne stacjonowały w regionie - Kanada, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania i ZSRR). Rokowania prowadzone były równolegle do obrad KBWE.
Kilkanaście lat dyskusji nie zaowocowało zawarciem umów (strony nie mogły się pogodzić co do sposobu ustalania pułapów zbrojeń, zakresu redukcji i jej przebiegu).
KBWE (Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie)
14 XII 1964 – propozycja zwołania międzynarodowej konferencji bezpieczeństwa i współpracy zgłoszona przez polskiego ministra spraw zagranicznych Adama Rapackiego na XIX sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ. Miała się opierać na tzw. planie Rapackiego z 2 X 1957 – projekcie utworzenia strefy bezatomowej w Europie Środkowej
Kolejne posiedzenia Doradczego Komitetu Politycznego państw Układu Warszawskiego
Duży wkład Finlandii:
W 1970 prezydent Finlandii Urho Kekkonen zadeklarował chęć spotkań przywódców państw europejskich i państw amerykańskich. Niemożliwe byłyby rozmowy, gdyby nie fakt normalizacji stosunków między Niemcami Zachodnimi (kanclerzem Willy Brandt 1969-1974) a blokiem wschodnim i ZSRR. Brandt stwierdził, że należy uregulować stosunki z ZSRR, Polską i Czechosłowacją a także z obszarem Berlina. Doszło do ocieplenia stosunków.
1 VIII 1975 – Akt Końcowy KBWE, podpisany przez szefów państw i rządów 35 państw. Polskę reprezentował Edward Gierek.
Regulacje przyjęte w Akcie Końcowym podzielone zostały na tzw. koszyki:
Każda delegacja wrzucała swoje propozycje do koszyków, później je selekcjonowano i pogrupowano w 5 zasadniczych koszyków, wg których miano następnie podjąć działania.
I koszyk (najważniejszy) – kwestia bezpieczeństwa między państwami, podpisano Deklarację zasad rządzących stosunkami między państwami uczestniczącymi (tzw. Dialog). Składała się z 10 dekretów, w których mówiono o wzajemnych zasadach, które winny obowiązywać państwa. Podpisano również Dokument w sprawie środków budowy zaufania oraz niektórych aspektów bezpieczeństwa i rozbrojenia.
Znaczenie procesu KBWE:
- istotny bodziec w kierunku odprężenia (z fr. détente). To przypadek bezprecedensowy, by 35 państw dyskutowało o przyszłości Europy
- otwarcie Zachodu na Wschód
- uruchomienie procesu dialogu i porozumienia między państwami, etap odprężenia
Głosy krytyczne:
- KBWE to ulica o ruchu jednostronnym – ustępstwa Zachodu w kierunku wschodnim, rezultat licznych kompromisów między Zachodem a Wschodem