Początki filozofii, etymologia nazwy, podział filozofii, dyscypliny filozoficzne.
Słowo "filozofia" -(prawdopodobnie) od matematyka i filozofa Pitagorasa żyjącego w VI wieku p.n.e. Pierwotnie miało sens dosłowny i oznaczało poszukiwanie, umiłowanie mądrości lub posiadanie mądrości.Filozofię możemy podzielić na kilka sposobów, m.in. wg działów lub przez wzgląd na jej periodyzację. (gr. φιλέω phileo – kochać, σοφία sophia – mądrość).
Można wyodrębnić takie działy filozofii jak:
Metafizyka - można nazwać ją „filozofią pierwszą” lub teorią bytu, którą się zajmuje, nazwa używana znamiennie z ontologią, wyjaśnia ona istnienie całej autentycznej rzeczywistości.
Antropologia zajmujący się człowiekiem, dążący do poznania natury i mentalności człowieka, interesujący się sensem życia i działania człowieka, jak i jego stosunkiem do cywilizacji i dziejów.
Etyka i Estetyka - wchodzą one w skład aksjologii, dziedziny filozofii zajmującej się samymi wartościami. Etyka zajmuje się ogółem norm i wartości moralnych. Jej celem jest ukazanie wypróbowanych podstaw dla słusznych, rozumnych działań. Podstawowe pytania etyki dotyczą dobra, którym ludzie powinni się kierować w swych zamiarach i postępowaniach.
Estetyka zajmuje się ogólnym pojęciem piękna i jego formami, w jakich przejawia się ono codziennym życiu. Zajmuje się ona rozpatrywaniem wartości estetycznych, jak i zarówno ocen.
Filozofia dziejów - inaczej historiozofia, bada ona kierunki rozwoju człowieka na tle jego historyczności. Doszukuje się ona przypuszczeń na temat tego, czy dzieje mają jakiś możliwy do odczytania sens, oraz czy ich bieg zmierza do jakiegoś określonego celu.
Filozofia społeczno - polityczna - przedmiotem dociekań staje się państwo, teoria jego ustroju. Człowieka pojmuje się tutaj jako jednostkę społeczną, współtworzącą daną jedność państwową.
Teoria poznania i teoria wiedzy - epistemologia. Dziedzina ta bada granice wiedzy i poznania. Bada to, w jaki sposób poznajemy, nasze relacje między podmiotem oraz zakresem poznania.
Logika - jest to teoria analitycznego i hierarchicznego myślenia. Obejmuje ona w swym zakresie: 1.metodologię, naukę o procesie badawczym i dowodzeniu; 2. semiotykę, która zajmuje się teorią znaków, jako rezultatów zabiegów empirycznych.
Podział filozofii ze względu na periodyzację:
Starożytna - okres ten rozpoczyna się na przełomie VII i VI wieku p.n.e., a kończy w VI wieku n.e.
Średniowieczna - trwa VI- XIV wieku n.e.
Nowożytna - trwa od XV wieku n.e., aż do dnia dzisiejszego.
Współczesna - jest ona częścią okresu nowożytnego, trwa od XIX wieku n.e.
Poglądy filozofów przyrody, czyli jońska szkoła filozofii.
Był to najwcześniejszy okres rozwoju nauki greckiej, którego początek sięga IVw. p.n.e. Nazwa okresu pochodzi od kolonii jońskich w Milecie, Efezie czy na wyspie Kos. W Milecie zrodziła się filozofia przyrody. Filozofowie dążyli do uzyskania wiedzy na temat sposobu powstania świata i określenia co jest zasadą, z której powstało wszystko, co ich otaczało. Pierwszym wielkim filozofem był
Tales z Miletu. - woda.
Anaksymander starał się uzyskać jasny obraz powstawania świata. Zajmował się też geografią (pierwsza mapa Grecji) i astronomią (pierwszy zegar słoneczny).
Anaksimenes za najważniejszy element wszechświata uważał powietrze
Heraklit z Efezu - ogień.
Tales z Miletu
Pierwszym znanym z literatury źródłowej filozofem starożytnej Grecji był Tales z Miletu. Bardzo dużo podróżował i dlatego zdobył praktyczną wiedzę z zakresu matematyki i astronomii. Potrafił np. obliczyć wysokość piramid, a także odległość okrętu znajdującego się na morzu od brzegu. Tales potrafił także przewidzieć terminy słońca. Była to jednak wiedza fragmentaryczna oparta na praktycznych umiejętnościach.
Według jego teorii tą pierwotną materią była woda. Ona to istniała na początku świata, a świat kiedyś do niej powróci, czyli wszystko stanie się wodą. Swoje poglądy Tales opierał na obserwacji, z której wynikało, że organizmy żywe posiadają wodę. Natomiast kiedy wysychają tracą wilgotność giną. Tales uważał także, że materia posiada w sobie życie i siłę. Opierał swoje poglądy na obserwacji bursztynu i magnesu. Ciała te wykazywały pewną energię i oddziaływały na inne ciała. Pogląd, który uważał, że materia jest nierozdzielnie złączona z życiem i siłą nazywano filozoizmem. Filozofowie przyrody byli więc filozoistami, a więc ludźmi którzy przyjmowali życie w materii. Znaczenie Talesa w filozofii było bardzo duże gdyż jako pierwszy zaczął on przecierać szlaki filozoficzne, oddzielać naukę i wiedzę od umiejętności praktycznych, a także od mitologii.
Anaksamander
Pochodził on również z Miletu i był uczniem Talesa. Przyczynił się on do sprecyzowania pewnych podstawowych pojęć, które odgrywały ważną rolę w filozofii przyrody. Po raz pierwszy zaczął używać terminu oznaczającego początek świata (Arche) . Słowo to odnosiło się pierwotnej materii, z której powstał świat. Kolejnym ważnym pojęciem było słowo natura bytu. Oznaczało ono pewne istotne konstytutywne i najważniejsze cechy dzięki którym byt jest tym czym jest, np. naturą człowieka jest myślenie, naturą samolotu jest latanie itp.
Anaksamander uważał, że pierwotną materią, z której powstał świat jest nieograniczony bezkres. Ujmował go na sposób bardziej swoisty gdyż twierdził, że świat nie mógł powstać tylko z jednego żywiołu ale z wielu żywiołów, które były ze sobą zmieszane. Bezkres istniał zawsze. Ciągle się przemieniał emanując z siebie różne byty. Świat, który obserwujemy powstał z tego bezkresu w wyniku transformacji. Towarzyszyło temu wypełnianie się różnych przeciwieństw. Proces formowania świata był zależny od odwiecznego ruchu czyli ruch jest nie oddzielnie złączony z materią.
Anaksymenes
Przyjął on zasadę, że świat jest bezkresny a ruch wieczny. Jako pierwszą zasadę i pramaterię przyjął powietrze. Z obserwacji widział, że dusza ożywia ciało człowieka. Przez analogię uważał, że podobnie jest ze światem. Powietrze jak gdyby ożywiało świat. Powietrze może przyjmować różne stany skupienia. Jeżeli jest rozrzedzone wtedy staje się przezroczyste. Jeżeli zaś zagęszcza się może być twardym kamieniem. Według Anaksymenesa decyduje o tym temperatura, od której zależny jest stan skupienia.
Heraklit
Bardzo ważną rolę w filozofii odegrał Heraklit. Pochodził on z Efezu. Jako pierwszą przyczynę istnienia świata przyjął boski ogień. Zstępuje on na Ziemię, przekształca się w deszcz, wsiąka w Ziemię, a następnie znowu wyparowuje aby wrócić do ojczyzny. Heraklit uważał, że wszystko co istnieje zmienia się. Nie ma niczego stałego w świecie oprócz zmienności. Powoływał się na obraz rzeki. Jego zdaniem nie można nigdy wejść dwa razy do tej samej rzeki gdyż napłynęły do niej inne wody. „Wszystko płynie” była to główna maksyma Heraklita. Pogląd ten nazywa się wariabalizmem. Wszystko jest zmienne względne nawet życie człowieka. Jego śmierć jest jednocześnie powodem rodzenia się innych bytów, gdyż ciało zakopane w ziemię ulega rozkładowi. Heraklit dał początek relatywizmowi. Według Heraklita w kosmosie istnieje rozum, który nim kieruje. Stąd też widzimy w przyrodzie porządek i harmonię. Pogląd ten wymyślił Heraklit przez analogię z duszą a raczej przez analogię z rozumem, który kieruje ciałem człowieka
.
Poglądy Sokratesa
Wiara w absolutne znaczenie dobra i cnoty. Sokrates głosił, że cnota (gr.ἀρέτη - arete, starożytne pojęcie oznaczające tężyznę życiową, szlachetność, dzielność) jest dobrem bezwzględnym, czym przeciwstawiał się relatywizmowisofistów. Jest też dobrem najwyższym, o które człowiek winien zabiegać, nie licząc się z niebezpieczeństwami i śmiercią ("Czyż nie wstydzisz się dbać o pieniądze, sławę, zaszczyty, a nie o rozum, prawdę i o to, by dusza stała się najlepsza?").
Tożsamość dobra i wiedzy. Według Sokratesa cnota jest wiedzą ("Jest to jedno i to samo wiedzieć, co jest sprawiedliwe i być sprawiedliwym."). Ludzie czynią źle z niewiedzy, czy raczej wiedzy pozornej, bądź powierzchownej. Stanowisko takie nazywa się intelektualizmem etycznym. Wynika z niego, że cnoty można się nauczyć, a gdy posiądziemy tę wiedzę, samoistnie wybierzemy życie zgodnie z nią.
Wiara w nieśmiertelność duszy[5]
Wiara, że los duszy po śmierci ciała jest uzależniony od tego, jak moralne życie wiódł człowiek[6]
Wypracowanie metody dochodzenia do prawdy, a tym samym do cnoty: jest nią specjalnego rodzaju dyskusja, zwana dialektyką. W swoich rozmowach z Ateńczykami Sokrates posługiwał się dwiema metodami:
metoda elenktyczna - sprawdzanie i zbijanie twierdzeń rozmówcy poprzez wyprowadzanie z nich konsekwencji doprowadzających w końcu do tezy absurdalnej lub sprzecznej z twierdzeniem pierwotnym (aporii);
metoda majeutyczna (dosł. położnicza) - polega na dopomożeniu uczniowi w uświadomieniu sobie prawdy, którą już posiada, poprzez umiejętne stawianie pytań; wg Sokratesa tylko ludzie brzemienni posiadali wrodzone intuicje o wiedzy.
Według świadectwa Arystotelesa Sokrates stosował metodę indukcyjną: ustalał definicję np. odwagi, uogólniając i szukając wspólnych cech poszczególnych jej wypadków. Ten pogląd nie jest jednak zgodny z innymi poglądami Sokratesa, znanymi z pism Ksenofonta i Platona.
Poglądy Platona
Platon uznawał Dualizm świata: świat idei (idealny) - niedostępny zmysłom oraz świat materialny.
- Idee istnieją w sposób niezależny od tego co o nich wiemy, wg nich zostały ukształtowane przedmioty świata widzialnego. Aby je poznać trzeba wyzwolić się z dominacji zmysłów. Instrumentem poznania jest dusza.
- Świat idei to wg Platona jedyny, prawdziwy świat, wszystko inne jest cielesne, ulotne, przemijające. Dlatego też najbardziej w człowieku interesowała go Dusza, jako Czynnik idealny, niezniszczalny, który trwa poza śmierć.
- Dusza przed urodzeniem przebywa w świecie idei i tam zdobywa wiedze o tym co dobre, trzeba tylko tę wiedzę w sobie odkryć. Rolą nauczyciela nie jest więc pouczanie czy Nauczanie, lecz tylko Pomoc w wydobyciu wiedzy, tak jak u Sokratesa, za pomocą pytań, refleksji.
Platon jest również autorem koncepcji idealnego państwa, w którym władzę sprawowaliby filozofowie, kierując się ideami Dobra, prawdy i piękna. Filozofowie stoją na szczycie drabiny społecznej, bo posiedli cnotę mądrości. Pozostali obywatele zajmują w państwie pozycję w zależności od osiągniętej doskonałości. Państwo jest sprawiedliwe wtedy, gdy każdy dba o to, co do niego należy, jest bezwzględnie podporządkowany władzy filozofów-władców, Polityka państwa podporządkowana jest celom moralnym. Państwo powinno decydować o każdej dziedzinie życia obywateli. Teraz powiedzielibyśmy, iż Platon propagował ideę państwa totalitarnego. Jego Idea państwa idealnego nigdy nie została zrealizowana. Platon jest autorem sławnych dialogów, w których wyłożył swoją filozofię w bardzo przystępnej formie rozmów między uczestnikami biesiady. Filozofia Platona, szczególnie jego Nauka o duszy i niewidzialnym świecie idei silnie oddziaływała na chrześcijaństwo.
Platon rozwinął naukę o:
1) ideach, o ich charakterze, relacjach pomiędzy ideami a rzeczami, o ich naturze.
2) duszy, jej funkcjach biologicznych, poznawczych, religijnych, o zależnościach między duszą i ciałem.
3) przyrodzie, o stwórcy demiurgu - boskim budowniczym świata, naturze i materii.
4) poznaniu (rozumowym i wrodzonym), stopniach i metodach poznania.
5) filozofii i jej charakterze, zadaniach i celach.
6) cnotach, czyli etykę, w tym: o istocie cnót i ich strukturze, o miłości.
7) państwie.
8) pięknie, sztuce, twórczości, czyli estetykę.
5.Poglądy Arystotelesa
Poglądy Arystotelesa na wiedzę:
Uchodzi za ojca logiki. Jest pierwszym porządkującym wiedzę naukową i teorię wiedzy.
Przeciwnie niż Platon, twierdził, że nie istnieją idee poza jednostkowymi rzeczami. Uznawał, że wiedza zawarta jest w pojęciach ogólnych. - Byt jest jednostkowy, a wiedza ogólna.
Arystoteles podzielił naukę na dwa działy: 1) logikę - zajmującą się wiedzą ogólną i 2) metafizykę - naukę o bycie. - Logika ma uczyć, jak posługiwać się pojęciami i sądami. Podstawą prawidłowych pojęć jest definicja; a prawidłowych sądów - dowód.
Pojęcie jest jednostką logiczną. Pojęcia przez to, że są bardziej lub mniej ogólne - tworzą hierarchię coraz ogólniejszych pojęć. Przy najwyższych rodzajach pojęć ogólnych, które same są podstawą definicji występuję brak definicji dla nich samych.
Przeciwnie niż Platon, twierdził, że nie ma wrodzonych pojęć w umyśle, natomiast jest on nie zapisaną tablicą, którą zapisują postrzeżenia. Poprzez wydzielanie czynników ogólnych umysł dochodzi do pojęć. Na podstawie informacji danych przez zmysły, poznaje to, co jest w rzeczach ogólne i istotne. Wiedza zmysłowa jest jedyną podstawą i początkiem, wiodącą do wiedzy rozumowej. Poznanie ma charakter bierny. Natomiast wszelka władza umysłu, aby poznawać zewnętrzne rzeczy, musi być receptywna, czyli poddawać się ich działaniu.Metafizyka:
Matematykę i pierwszą filozofię - ze względu na stopień abstrakcji (matematyka zawierała wg niego również Metafizyka zajmuje się bytami fizykalnie niedostępnymi. Arystoteles filozofię dzielił na fizykę, arytmetykę, geometrię, muzykę, optykę, astronomię i mechanikę). Największy stopień abstrakcji miała mieć nauka o bycie jako takim - miała rozważać tylko same właściwości bytu.
Własności pojęciowe, ogólne i gatunkowe rzeczy nazwał formą, a pozostałe materią.
Materia według Arystotelesa obejmuje wszystko to, co jest z natury nie uformowane, nieokreślone. Materię rozumiał jako nieokreślone podłoże zjawisk i wszelkiej ich przemiany; jest tym, z czego substancje są utworzone i co trwa nawet wtedy, gdy substancje ulegną zniszczeniu (gdy zbijemy wazon, to jego forma ulegnie zniszczeniu, ale materia trwa nadal). Materia jest tym, co w substancji jest wielością, różnorodnością, podzielnością (z formy może pochodzić jedynie jedność
Forma była dla Arystotelesa ważniejsza, pojmował ją jako realny odpowiednik pojęcia, tak samo jak Platon ideę transcendentną.
Cele metafizyki widział w badaniu realnych rzeczy, czyli bytu samoistnego. Ma ustalać ich właściwości i składniki.Teoria Przyrody:
Arystoteles w przyrodzie dopatrywał się tych czynników, które jego metafizyka uznała za czynniki istotne bytu, a więc: substancji, formy, energii i celu. W jego koncepcji przyroda była więc: 1) substancjalna, 2) jakościowa, 3) dynamiczna, 4) celowa.
Arystoteles wrócił do obrazu świata opartego na postrzeganiu zmysłowym.Świat:
Świat jest wieczny, i jednocześnie przestrzennie ograniczony. Jest wieczny, gdyż materia, z której się składa, będąc warunkiem wszelkiego rozwoju nie może być wynikiem rozwoju; nie powstała, więc jest wieczna, a wraz z nią cały świat materialny. Zasadniczym jego przekonaniem było to, że musi istnieć pierwsza przyczyna, i że ona musi posiadać właściwości inne niż znane nam rzeczy. Te bowiem są wynikiem działania przyczyn, tamta zaś nie mając przyczyny istnieje sama przez się; te są więc bytem zależnym, a pierwsza przyczyna bytem niezależnym. I takie ma własności: 1) jest nieruchomy i niezmienny, 2) jest niezłożony, 3) jest niematerialny, 4) jest istotą duchową, 5) jest rozumem, 6) porusza świat będąc celem świata, 7) działaniem rozumu może być jedynie myślenie, a przedmiotem myślenia w tym przypadku jest jedynie sam rozum, 8) świat jest jeden, 9) jest konieczny, 10) jest doskonały.Kosmologia:
Dualizm świata i Boga, niedoskonałego i doskonałego bytu w kosmologii powiadał, że Bóg działa w sposób niezmienny. A więc ruch, którego jest sprawcą musi być niezmienny. Takim ruchom podlega jedynie niebo ze stałymi gwiazdami - tzw. "pierwsze niebo" (zewnętrzny okrąg świata); tylko jego ruch pochodzi bezpośrednio od Boga. Tutaj "pierwsza przyczyna" działa bezpośrednio. Ruch pozostałych sfer jest podobny do ruchu pierwszego nieba, i wprawiane są w ruch przez istoty podobne do pierwszej przyczyny, tylko mniej doskonałe. - Są więc we wszechświecie dwa okręgi - niebiański i ziemski, a natura ich jest zupełnie odmienna.Dusza:
Wyróżniał trzy rodzaje duszy: 1) dusza roślinna - powoduje ożywianie się i rośnięcie, nie jest zdolna do postrzegania; 2) dusza zwierzęca - posiada już zdolność postrzegania, z tym wiąże się przyjemność i przykrość, a wraz z nimi pożądanie przyjemności i popęd do unikania przykrości - więc posiada uczucia i popędy i ma funkcje psychiczne; 3) dusza myśląca - posiada ją jedynie człowiek, bo on posiada rozum; rozum poznaje zarówno byt jak i dobro, znając zaś dobro, kieruje wolą; rozum, gdy kieruje wolą nazywa się praktycznym, w odróżnieniu od teoretycznego, czyli poznającego.Religia:
Arystoteles twierdził, że nie ma innego dobra niż realne.
Ludzie w życiu stawiają sobie różne cele, ale istnieje cel najwyższy. - Jest to najwyższe osiągalne dobro. Eudajmonizm, podający eudajmonię (szczęście) za dobro najwyższe, oznaczał, że tym najwyższym dobrem nie jest dobro idealne, zewnętrzne, społeczne, ale jest nim doskonałość jednostki. Według Arystotelesa, ta doskonałość polegała na działaniu rozumu, jako osnowie doskonałego życia.
Rozróżniał cnoty: 1) dianoetyczne, jak mądrość, rozsądek; 2) etyczne - hojność, męstwo. Cnót jest tyle ile właściwych człowiekowi czynności. Np. rozumnym stosunkiem do lęku jest męstwo, które jest pośrodku - między tchórzostwem a zuchwalstwem. Na tej podstawie określał cnotę jako "usposobienie zachowujące środek". Doktryna środka była najsławniejszą z teorii etycznych Arystotelesa.
Platon uważał, że wszystko, co możemy dostrzec dzięki zmysłom to jedynie niedokładne odwzorowanie tego, co istnieje w świecie idei. Nic w świecie dostępnym zmysłom nie trwa wiecznie, a więc w świecie zmysłów nie ma niczego, co jest, tylko całe mnóstwo rzeczy, które powstają i znikają.
Za to w świecie idei wszystko jest wieczne i niezmienne. Prawdziwie możemy poznać świat tylko przez poznanie „wzorców” wszystkiego, co nas otacza, albowiem tylko one są doskonałe. A wzorce mieszkają we wspomnianym świecie idei. Tam właśnie należy szukać prawdy, a zatem możemy ją poznać tylko jeśli uda nam się odkryć drogę do tego świata.
Platon twierdził jednak, że każdy drogę do poznania prawdy nosi w sobie, albowiem część każdego z nas kiedyś już była w świcie idei. Tą częścią jest dusza, która istniała zanim zamieszkała w niestałym i niedoskonałym ciele. Dusza nie jest materialna i dzięki temu może zajrzeć do świata idei.
Platon przyrównuje zdolności poznawcze ludzkiej duszy do nierównych fragmentów pewnego odcinka. Cały odcinek, będący symbolem zdolności poznawczych duszy, należy podzielić – zdaniem Platona – na dwa nierówne fragmenty. Mniejszy z nich reprezentuje poznanie umysłowe (duchowe), którego owocem jest wiedza pewna i niezmienna (epistéme), drugi fragment odpowiada poznaniu zmysłowemu, którego owocem jest przypuszczenie, mniemanie, domysł (dóksa), czyli coś, co sytuuje się między wiedzą a niewiedzą.
Platon – teoria anamnezy
Teoria anamnezy to inaczej teoria przypominania.
Platon jest zdania, że nabywanie wiedzy jest aktem anamnezy (przypominania). Zdobywanie wiedzy jest zatem wynikiem przypomnienia tego wszystkiego, co nasza dusza przyswoiła w poprzednim wcieleniu, a więc jeszcze przed narodzinami.
Według Platona dusza ludzka dzieli się na trzy części:
rozumną (oraz zajmujące niższe miejsca w hierarchii części: impulsywnąi zmysłową (lub pożądliwą)). Każda z części duszy winna osiągnąć pełnię (doskonałość), czyli odpowiednią cnotę: mądrość męstwo (odwagę)) i opanowanie).
W doskonałym państwie powinny istnieć trzy grupy społeczne, a każda z nich miała by do spełnienia swoją funkcję, dla szczęścia całości. Przyrównał strukturę państwa do budowy ludzkiego organizmu. Każdą z części ciała przyporządkował określonej grupie społecznej. Każdej z warstw społecznych, przyporządkował również określoną cnotę duszy. Były to: mądrość, dzielność (męstwo), pracowitość (praca nad sobą) i sprawiedliwość. Cnoty te nazywane są także czterema cnotami kardynalnymi. Jako pierwszy, docenił rolę kobiet w strukturze państwa. Traktował je na równi z mężczyznami. Sadził, iż nie są one gorsze od mężczyzn pod żadnym względem. Twierdził, iż posiadają duże możliwości intelektualne oraz przywódcze. Powinny zatem posiadać możliwość kształcenia się zarówno intelektualnego, jak też możliwość sprawowania władzy. Państwo, w którym kobiety nie mają dostępu do władzy i wiedzy porównał do człowieka, który trenuje tylko jedną rękę.
Pierwszą warstwą społeczną była więc najwyższa władza, którą mieliby sprawować filozofowie, ludzie wykształceni, przyrównywani do głowy i odznaczający się cnotą mądrości. Drugą warstwą byli strażnicy. Mieli oni dbać o ład wewnętrzny, bezpieczeństwo zewnętrzne państwa i odznaczać się cnotą dzielności. Tę grupę społeczną przyrównał filozof do korpusu ludzkiego ciała. Trzecią warstwą natomiast byli pracownicy, rzemieślnicy, którzy mieli odznaczać się cnotą pracowitości. Oni porównani zostali do podbrzusza. Poza strukturą państwa umieścił Platon niewolników. Uważał także, że państwo nie może być zbyt duże. Obliczył, iż powinno znajdować się w nim 5040 obywateli. Uważał także, że nie należy utrzymywać zasady dziedziczności, gdyż stanowiska powinny być przyznawane według zasług, a nie wedle urodzenia. Zasadę dziedziczności uważał za sprzeczną.
Sprawiedliwe dla Platona jest to, aby każdy robił to co do niego należy. Każdy ma pewne zdolności i powinien je realizować.
Znane sobie ustroje Platon podzielił na cztery typy, od najlepszego do najgorszego. Na szczycie tej hierarchii umieścił 1timokrację, czyli rządy ludzi odważnych. Sparta, w której męstwo i honor były najważniejszymi wartościami moralnymi. Niżej w hierarchii stała 2oligarchia, czyli rządy ludzi bogatych. Minusem tego ustroju była chciwość jako obowiązująca zasada działania.3Dopiero na trzecim miejscu znalazła się demokracja. Charakteryzuje ją brak dyscypliny społecznej i respektu dla władzy, a także niekompetencja rządzących i brak cnót obywatelskich u ludu. Efektem takiego stanu rzeczy jest wszechogarniająca anarchia oraz szerzenie się demagogii. Najniżej w platońskiej hierarchii stała 4tyrania - ustrój opierający się na strachu i przemocy.
Platoński program kształcenia twierdził, iż o wychowaniu dziecka należy myśleć już przed jego narodzeniem. Dbać o jego stan fizyczny zapewniając matce potrzebny ruch i nie narażając jej na stres. Po narodzinach dzieckiem opiekuje się matka, która jak najdłużej ma karmić noworodka własną piersią. To są podstawy systemu wychowawczego Platona, które zalecane i stosowane są po dziś dzień.
Wspólne wychowanie obu płci trwa do szóstego roku życia.
Do lat dziesięciu największą wagę przykłada Platon do rozwoju duchowego i fizycznego. Realizuje te zamiary poprzez ćwiczenia ruchowe, moralne i etyczne. W tym okresie można rozpoznać predyspozycje dziecka, co do tego, kim będzie w przyszłości. Ujawnia się to przy pomocy zabaw, poezji i muzyki, które kształtują, uzdalniają i oczywiście pokazują, czym wychowanek interesuje się najbardziej.
10 – 13 lat to czas, w którym zaczyna się nauka – pisanie i czytanie. Po trzynastym roku życia rozpoczyna się kształcenie literackie. Młody człowiek odrzuca pismo, które według Platona utrudnia rozwój duchowy. Literatura dociera do uczniów ocenzurowana, gdyż niepedagogiczne treści znajdujące się tam mogłyby niekorzystnie wpłynąć na młodego człowieka. Rozwój duchowy zapewnia religia, z której usunięto zapisy przedstawiające boga jako mściwego oraz wizje kary w podziemiach.
Platon kładzie również nacisk na muzykę i plastykę, które budzą w człowieku zmysł estetyki i kształtują charakter Uczy także liczenia nie zapuszczając się w teorię.
Jest zwolennikiem kary cielesnej lecz tylko za zniewagę starców i przekraczanie praw.
Wiek 18 – 20 lat przeznaczony jest na ćwiczenia gimnastyczne. Mają one zahartować ciało i ducha, co ma prowadzić do ich harmonijnego funkcjonowania. Można powiedzieć, że w tych latach Platon eliminuje najsłabsze charaktery, które mogłyby w państwie źle funkcjonować. Jest zdania, iż osoby, które nie wytrzymają tego treningu nie dadzą rady rządzić bądź bronić państwa.
20 lat to rok decydujący o przynależności człowieka do danej grupy społecznej. Garstka tylko będzie kształcić się dalej piętnaście lat na rządców. Czekać ich będą nauki ścisłe. Platon pragnął państwa świeckiego, którym nie będą kierować ludzie bogobojni lecz ci, którym także zależeć będzie na szczęściu polis i jego mieszkańców.
Przyszli filozofowie uczyli się nauk ścisłych przeważnie w teorii. Kończąc ten dział uczeń miał trzydzieści lat i stał przed najważniejsza nauką – filozofią, która trwać miała pięć lat.
Po tym czasie przyszli rzadcy na piętnaście lat przechodzili do życia praktycznego w wojsku i na urzędach, po to by w wieku pięćdziesięciu lat byli w stanie mądrze rządzić państwem.
Arystoteles powiedział, że "człowiek jest istotą społeczną, ten zaś, kto nie żyje w społeczeństwie jest bestią albo bogiem".
Wg Arystotelesa państwo jest wspólnotą w ramach tego samego ustroju, powstałą dla osiągnięcia jakiegoś dobra (wszyscy bowiem w każdym działaniu kierują się tym, co im się dobrem wydaje). Państwo należy do tworów natury, a człowiek jest stworzony do życia w państwie.
Zdolność człowieka do odróżniania dobra od zła odróżnia go od innych stworzeń, sprawia też, że jest on w stanie tworzyć wspólnotę rodzinną i państwową.
Podstawową częścią państwa jest rodzina (zbiór rodzin tworzy gminę), składająca się z ludzi wolnych i niewolników (niewolnik w pełni przynależy do pana i pełni funkcję żywego narzędzia). Wg Arystotelesa władanie i podleganie władzy jest nie tylko kwestią konieczną , ale i pożyteczną.
Wyróżnia on dwa rodzaje władzy: despotyczną (dotyczącą władzy nad niewolnikiem, władzy duszy nad ciałem, dominacji mężczyzny nad kobietą) i polityczną (władzy nad wolnym obywatelem).
Rolą mężczyzny jako głowy rodziny jest wychowanie pozostałych członków wspólnoty. Cnoty etyczne zależne są od funkcji pełnionych w rodzinie, np. władający powinien posiadać pełnię doskonałości etycznej, natomiast wszyscy inni o tyle o ile wymaga tego ich zadanie (np. niewolnik nie posiada w ogóle zdolności do rozważania, kobieta owszem, lecz niezbyt kompetentna, dziecko również, ale nie rozwiniętą w pełni).
Wg Arystotelesa obywatelem należy określać członka wspólnoty państwowej, który ma prawo udziału w sądach i rządzie (dotyczy to ustroju demokratycznego), ma prawo do uczestnictwa w trybunałach i zgromadzeniach (wyłącza to dzieci i starców), pochodzi z rodziny obywatelskiej zarówno od strony ojca jak i matki, zamieszkuje na terenie objętym danym ustrojem państwowym. W związku ze swoimi zasługami (demokracja), pochodzeniem (ustrój arystokratyczny) lub statusem materialnym (ustrój oligarchiczny), ma dostęp do „godności”.
Najważniejszą cechą dobrego obywatela jest wg Arystotelesa równoczesna zdolność do słuchania (wykonywania poleceń), jak i do rządzenia równymi sobie (sprawowania władzy politycznej).
Definicja państwa - Wg Arystotelesa państwo jest wspólnotą w ramach tego samego ustroju, powstałą dla osiągnięcia jakiegoś dobra. Państwo należy do tworów natury, a człowiek jest stworzony do życia w państwie.
Zdolność człowieka do odróżniania dobra od zła odróżnia go od innych stworzeń, sprawia też, że jest on w stanie tworzyć wspólnotę rodzinną i państwową Sprawiedliwość jest kwestią zmienną dla państwa, wymiar jej jest podstawą porządku istniejącego we wspólnocie państwowej, polega zaś na ustaleniu tego, co jest sprawiedliwe.
Podstawową częścią państwa jest rodzina (zbiór rodzin tworzy gminę), składająca się z ludzi wolnych i niewolników (niewolnik w pełni przynależy do pana i pełni funkcję żywego narzędzia). Wg. Arystotelesa władanie i podleganie władzy jest nie tylko kwestią konieczną , ale i pożyteczną.
Wyróżnia on dwa rodzaje władzy: despotyczną (dotyczącą władzy nad niewolnikiem, władzy duszy nad ciałem, dominacji mężczyzny nad kobietą) i polityczną (władzy nad wolnym obywatelem).
Definicja obywatela - Wg Arystotelesa obywatelem należy określać członka wspólnoty państwowej, który ma prawo udziału w sądach i rządzie (dotyczy to ustroju demokratycznego), ma prawo do uczestnictwa w trybunałach i zgromadzeniach (wyłącza to dzieci i starców), pochodzi z rodziny obywatelskiej zarówno od strony ojca jak i matki, zamieszkuje na terenie objętym danym ustrojem państwowym. W związku ze swoimi zasługami (demokracja), pochodzeniem (ustrój arystokratyczny) lub statusem materialnym (ustrój oligarchiczny), ma dostęp do „godności”.
Najważniejszą cechą dobrego obywatela jest wg. Arystotelesa równoczesna zdolność do słuchania (wykonywania poleceń), jak i do rządzenia równymi sobie (sprawowania władzy politycznej).
Definicja rodziny - Wg Arystotelesa rodzina jest podstawową komórka społeczeństwa, moment zawarcia związku małżeńskiego jest jedną z najważniejszych decyzji podejmowanych przez człowieka tylko jeden raz w życiu.
Rodzina jest fundamentem, na którym budowana jest cała struktura społeczna.
Jest podstawową organizacją społeczną, w której panują trzy rodzaje związków między ludźmi – pana i niewolnika, męża i żony oraz ojca i dzieci. Wszystkich tych wolnych i niewolnych łączy gospodarstwo, w którym osoby wchodzące w skład rodziny pracują. Ojciec w tej koncepcji jest niejako prefiguracją władzy państwowej. Jego celem jest ochrona rodziny.
Arystoteles podzielił współczesne mu ustroje wg. twierdzenia, iż państwo powinno mieć na celu dobro ogólne, a rządy w nim powinny być sprawowane wg. zasady bezwzględnej sprawiedliwości.
Wyróżnił trzy ustroje właściwe: i trzy zwyrodniałe:
- monarchia - tyrania
- arystokracja - oligarchia
- politeja - demokracja
Politeja – idealny ustrój polityczny, którego twórcą był Arystoteles. Doszedł on do wniosku analizując znane mu ustroje, że każdy z nich jest ułomny. Dlatego najlepszym ustrojem byłby ten, który łączyłby dobre ich cechy. Był to ustrój, gdzie przy równowadze bogatych (oligarchia) i ludu (demokracja) dominującą pozycję zajmuje umiarkowany stan średni, który zapewnić ma rządy rozsądne i uczciwe, odpowiadające osobowości tej grupy. Arystoteles uważał, że politeja zagwarantuje sprawiedliwe i stabilne rządy oparte na cnotach obywatelskich oraz stworzy możliwości indywidualnego rozwoju każdemu człowiekowi. Politeja charakteryzować się także miała najwyższym stopniem poszanowania godności jednostki oraz troską o wspólne dobro, jakim jest państwo (polis).
Arystoteles założył, że idealne państwo zwane politeją, powinno mieć cechy oligarchii i demokracji z przewagą tej drugiej. Podstawową cechą tego ustroju miała być praworządność, czyli posłuszeństwo wobec istniejących praw, którym podlegają obywatele, z jednoczesnym założeniem, że prawa te są dobrze ujęte.
Arystoteles twierdził, że;
Obywatele politeji powinni być odważni i twórczy. Podzielił obywateli na dwie grupy:
siłę zbrojną państwa – ludzi młodych,
rządzących – starszych, którzy ze względu na wiek posiedli predyspozycje do zarządzania państwem.
Liczba ludności w politeji powinna być możliwie największa, ale tak dobrana, by umożliwiała samowystarczalność życia i równocześnie pozwalała na łatwe dokonywanie przeglądu stosunków
Położenie politeji powinno być optymalne pod względem strategicznym. Ze względu na jakość życia obywateli miasto powinno znajdować się na pochyłości skierowanej ku wschodowi (wg Arystotelesa wiatry wiejące od wschodu są zdrowsze) i osłoniętej od północy (zapewniłoby to łagodniejsze zimy).
W obrębie miasta muszą być źródła i strumienie, a na wypadek wojny lub niesprzyjających warunków atmosferycznych, woda deszczowa powinna być przechowywana w zbiornikach.
Politeja musi być otoczona murami dla skutecznej obrony, lecz powinny one spełniać pewne wymogi estetyczne.
Miasto i kraj muszą mieć połączenie z morzem, co umożliwia handel i jest korzystne ze względu na bezpieczeństwo.
Świątynie i budynki rządowe należałoby usytuować w pobliżu siebie. Poniżej powinien znajdować się plac rynkowy – miejsce spotkań przeznaczone wyłącznie dla obywateli. Tutaj również miałyby swe lokum władze urzędowe.
Podział własności ziemskiej w politeji miał obejmować własność wspólną i prywatną (do uprawy roli mieli służyć niewolnicy lub barbarzyńcy; jednakże nie powinni oni pochodzić z jednego plemienia, co ograniczyłoby prawdopodobieństwo buntu).
Nie rozróżnia płci. Każda kobieta, jak i każdy mężczyzna nadają się do wszystkich prac, tylko że kobieta zawsze jest od mężczyzny słabsza. Należy zatem wykorzystywać zalety poszczególnych osób do poszczególnych zadań. Wynika z tego, że zarówno mężczyźni, jak i kobiety powinni znaleźć się wśród urzędników i wojskowych oraz podczas wykonywania czynności uważanych za typowo kobiece. Uważał, że jeżeli kobiety mają wykonywać te same zadania co mężczyźni, to należy je uczyć tych samych rzeczy. Dla klasy strażników planował całkowite zniesienie instytucji rodziny, a okres ciąży kobiety powinien być traktowany jak czas uciążliwej choroby; po urodzeniu kobieta powinna oddać dziecko pod opiekę państwowej instytucji wychowawczej i powrócić do życia zawodowego. Nie mogłaby nawet zajmować się już dzieckiem, gdyż należałoby ono do państwa. Formalnie byłaby, jako członek społeczeństwa, matką wszystkich dzieci urodzonych w roku, w którym rodziła. Czyli dzieci należą do państwa.
Arystoteles Wg Arystotelesa kobieta w porządku społecznym pełni pośrednią rolę, jest podległa mężczyźnie na każdej niemal płaszczyźnie życia. Arystoteles uważał, że kobiecie czegoś brakuje jest „zdeformowanym mężczyzną". Wierzył, że wszelkie cechy dziecka tkwią gotowe w nasieniu mężczyzny. Kobieta Jest jak rola uprawna, która tylko przyjmuje w siebie ziarno i nosi je w sobie, aż wyrośnie, podczas gdy mężczyzna jest „siewcą". Mówiąc to w sposób prawdziwie Arystotelesowy, mężczyzna daje „formę", a kobieta „materię". Stosunek Arystotelesa do kobiet został niestety utrwalony, gdyż to jego poglądy, a nie Platona, rozpowszechniły się w średniowieczu. Był przeciwny przyznaniu praw publicznych kobietom. Jeśli chodzi o dzieci to były po prostu wyprodukowane przez ojca, matka pełniła rolę inkubatora. Arystoteles podkreśla istotną rolę dzieci w życiu rodzinnym. Stanowią one węzeł łączący małżonków, gdyż są wspólnym ich dobrem. Dlatego małżeństwa bezdzietne są nietrwałe.