Osoba prawna - Jest to trwałe zespolenie ludzi i środków materialnych w celu realizacji określonych zadań, wyodrębnione w postaci jednostki organizacyjnej, wyposażonej przez prawo w osobowość prawną (czyli zdolność do samodzielnego, tj. we własnym imieniu, występowania w obrocie prawnym w charakterze podmiotu praw i obowiązków jako strona stosunku cywilnoprawnego).

Osobami prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną (jest to kodeks spółek handlowych i inne ustawy dotyczące poszczególnych podmiotów). W przypadkach i w zakresie w nich przewidzianych organizację i sposób działania osoby prawnej reguluje również statut. Osoba prawna działa przez swoje organy (osoby lub grupy osób posiadające kompetencje do podejmowania decyzji w jej imieniu) w sposób przewidziany w ustawie lub oparty na jej statucie.

Kwestie wspólne dla wszystkich osób prawnych są regulowane przez kodeks cywilny, który też ustanawia jedną z tych osób, o specjalnym statusie – Skarb Państwa. Inne kategorie osób prawnych są ustanawiane przez ustawy szczególne. Do najważniejszych z nich należą:

• spółki kapitałowe (Kodeks spółek handlowych):

  • spółka akcyjna,

  • spółka z ograniczoną odpowiedzialnością,

• spółdzielnia (Prawo spółdzielcze),

• przedsiębiorstwo państwowe (ustawa o przedsiębiorstwach państwowych),

• jednostki samorządu terytorialnego: gmina, powiat, województwo (ustawy o samorządzie gminnym, o samorządzie powiatowym i o samorządzie województwa),

• kościół i poszczególne jego jednostki organizacyjne – diecezje, parafie, organizacje kościelne itp. (ustawy regulujące status poszczególnych wyznań),

• szkoła wyższa (Prawo o szkolnictwie wyższym),

• fundacja (ustawa o fundacjach),

• państwowa lub samorządowa instytucja kultury, (ustawa o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej),

• instytut badawczy (ustawa o instytutach badawczych),

• partia polityczna (ustawa o partiach politycznych),

• stowarzyszenie rejestrowe (Prawo o stowarzyszeniach),

• samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej (ustawa o działalności leczniczej),

• związek zawodowy (ustawa o związkach zawodowych).

rt. 37. §1. - osoby prawna powstają z chwilą wpisu do rejestru, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.

Wyróżnia się trzy drogi powstania osób prawnych:

 

a) SYSTEM AKTÓW ORGANU WŁADZY PAŃSTWOWEJ- do powstania konkretnej osoby prawnej potrzebny jest akt odpowiedniego organu władzy państwowej ( np. uczelnie państwowe, PAN ). Aby kreować państwowe uczelnie, konieczna jest ustawa, by powołać państwowe przedsiębiorstwo- akt erekcyjny, zaś bank państwowy- rozporządzenie Ministra Finansów. W akcie tym określa się majątek ( państwo występuje w roli fundatora ).

 

b) SYSTEM KONCESYJNY- osoby fizyczne, które chcą powołać osobę prawną spełniają odpowiednie warunki- po czym ubiegają się o pozwolenie władzy państwowej ( KONCESJĘ ).

 

c) SYSTEM NORMATYWNY- przepisy prawa określają warunki tworzenia osoby prawnej- osoby fizyczne zainteresowane stworzeniem danej osoby prawnej starają się spełnić te warunki, występują o rejestrację. Kontrola dokonuje się w momencie rejestracji osoby prawnej, wpis do rejestru ma charakter konstytutywny zgodnie z art. 37.

Te trzy sposoby wyróżniamy ze względu na wpływ władzy państwowej na tworzenie osoby prawnej:

 

- w systemie aktów- państwo w całości,

- w systemie koncesyjnym- inicjatywa osób fizycznych, państwo decyduje,

- w systemie normatywnym- inicjatywa osób fizycznych, państwo kontroluje.

Art. 39 Skutki braku umocowania organu

§ 1. Kto jako organ osoby prawnej zawarł umowę w jej imieniu nie będąc jej organem albo przekraczając zakres umocowania takiego organu, obowiązany jest do zwrotu tego, co otrzymał od drugiej strony w wykonaniu umowy, oraz do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o braku umocowania.
§ 2. Przepis powyższy stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy umowa została zawarta w imieniu osoby prawnej, która nie istnieje.

Art. 40 Odpowiedzialność Skarbu Państwa za zobowiązania

§ 1. Skarb Państwa nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania państwowych osób prawnych, chyba że przepis odrębny stanowi inaczej. Państwowe osoby prawne nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania Skarbu Państwa.
§ 2. W razie nieodpłatnego przejęcia, na podstawie obowiązujących ustaw, określonego składnika mienia od państwowej osoby prawnej na rzecz Skarbu Państwa, ten ostatni odpowiada solidarnie z osobą prawną za zobowiązania powstałe w okresie, gdy składnik stanowił własność danej osoby prawnej, do wysokości wartości tego składnika ustalonej według stanu z chwili przejęcia, a według cen z chwili zapłaty.
§ 3. Przepisy § 1 i 2 stosuje się odpowiednio do odpowiedzialności jednostek samorządu terytorialnego i samorządowych osób prawnych.

Art. 41 Definicja siedziby osoby prawnej

Jeżeli ustawa lub oparty na niej statut nie stanowi inaczej, siedzibą osoby prawnej jest miejscowość, w której ma siedzibę jej organ zarządzający.

Art. 42 Ustanowienie kuratora osoby prawnej

§ 1. Jeżeli osoba prawna nie może prowadzić swoich spraw z braku powołanych do tego organów, sąd ustanawia dla niej kuratora.
§ 2. Kurator powinien postarać się niezwłocznie o powołanie organów osoby prawnej, a w razie potrzeby o jej likwidację.

Art. 43 Ochrona dóbr osobistych osoby prawnej

Przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje się odpowiednio do osób prawnych