Jeziora i bagna
Jezioro – jest to zagłębienie terenu wypełnione wodą i jej odpływ do morza lub do centrum obszaru bezodpływowego został czasowo zatrzymany. Rozmieszczenie jest nierównomierne, najwięcej na obszarach polodowcowych (strefa umiarkowana), w górach i dolinach rzecznych; najmniej w strefach podzwrotnikowej i zwrotnikowej oraz na terenach klimatu kontynentalnego i wybitnie kontynentalnego.
Jeziorność obszaru- odsetek powierzchni obszaru zajętego przez jezioro
Podział ze względu na charakter procesów wytwarzających misę jeziorną:
Kosmiczne- powstały w wyniku uderzenia meteorytu np. jezioro Pinguakut (Kanada)
Wulkaniczne- występują w kraterach wygasłych wulkanów np. jezioro Averno (k. Neapolu)
Tektoniczne- występują w obniżeniach tektonicznych i rowach tektonicznych np. jezioro Bajkał
Polodowcowe- jeziora występujące na terenach dawnych lodowców. Ponadto dzielą się one na jeziora rynnowe, morenowe, wytopiskowe, sandrowe, cyrkowe (polodowcowe górskie) np. Morskie Oko, Czarny Staw, jezioro Mamry
Wytworzone przez ruchy masowe np. jezioro Duszatyńskie (Bieszczady)
Ponadto wyróżnia się jeziora:
Krasowe np. jezioro Ochrydzkie
Zakolowe np. starorzecza- jezioro Czerniakowskie( Warszawa)
Deltowe np. jezioro Gorgowa (delta Dunaju)
Przybrzeżne np. jezioro Łebsko
Reliktowe np. Morze Kaspijskie
Eoliczne (powstałe w wyniku wywiewania okruchów skalnych przez wiatr)
Bagienne
W strefie umiarkowanej wyróżnia się jeziora:
Oligotroficzne- zimne i głębokie jeziora, których wody zawierają niewiele soli mineralnych (Tatry, Alpy)
Eutroficzne- płytkie jeziora, których dotlenione wody zawierają dużo soli mineralnych i wapnia, charakteryzują się dużą produktywnością biologiczną => zarastanie i przekształcanie się w bagna i niskie torfowiska (tereny Niżu Środkowoeuropejskiego)
Dystroficzne- ich mało dotlenione i zakwaszone wody nie sprzyjają rozwojowi życia organicznego => powolne zarastanie i tworzenie się torfowisk wysokich
Bagna- są to tereny, na których przypowierzchniowa warstwa gruntu jest długotrwale nasycona wodą.
Powstają w miejscach, gdzie odpływ wód opadowych lub gruntowych jest utrudniony w związku z zaleganiem skał słabo przepuszczalnych oraz tworzą się w wyniku zarastania jezior oraz ciągłego zalewania płaskich wybrzeży morskich. Najwięcej bagien występuje na obszarach wiecznej zmarzliny, w dolinach i deltach wielkich rzek oraz na wybrzeżach morskich. Zajmują 6% powierzchni lądów.
Granica wiecznego śniegu i powstawanie lodowców. Wody w wiecznej zmarzlinie.
Granica wiecznego śniegu- jest to powierzchnia, powyżej której więcej śniegu spada w ciągu roku niż się topi. Jej wysokość zależy od: szerokości geograficznej, orografii terenu, klimatu (wielkość opadów, średnia temperatura lata) i ekspozycji stoków. Nadmiar śniegu i lodu lodowcowego gromadzącego się powyżej jest rozładowany przez lawiny śnieżne oraz spływ lawin śnieżnych.
Lawiny śnieżne- wielkie masy śniegu zsuwające się z dużą prędkością z górskich stoków pod wpływem siły ciężkości.
Lodowiec- duża masa lodu powstałego na lądzie z opadów atmosferycznych (głównie śnieg), poruszająca się powoli w dół. Powstają na polach firnowych.
Pole firnowe- rozległe zagłębienia terenu lub płaskowyże powyżej granicy wiecznego śniegu, gdzie opady śnieżne i osady atmosferyczne mogą nawarstwiać się przez wiele lat (także śnieg dostarczony przez wiatr i lawiny).
Firn- rodzaj pokrywy śnieżnej składającej się z kryształków lodu (średnica do kilku mm) w wyniku przekrystalizowania śniegu (świeżego oraz dostarczonego przez lawiny i wiatr). Powstaje wiosną przy dużych wahaniach dobowej temperatury.
Lob lądolodu- wysunięta część czoła lądolodu.
Regelacja- przymarzanie lodowca do podłoża (w wyniku spadku ciśnienia mas lodowo-śnieżnych) hamujące jego przemieszczanie albo topnienie lodu w jednej z warstw (pod wpływem wzrostu ciśnienia).
Fieldy- rozległe płaskowyże w Górach Skandynawskich (powstały w wyniku wietrzenia mrozowego i erozji lodowcowej).
Góry lodowe- wielkie bryły lodu oderwane od czoła lodowca szelfowego lub lodowca górskiego schodzącego do morza, wystające ok. 1/9 swej objętości nad powierzchnię morza.
Cyrk lodowcowy– półkoliste lub owalne zagłębienie powstałe powyżej granicy wiecznego śniegu w wyniku erozyjnej działalności lodowca górskiego.
Jęzor lodowcowy- wydłużona, dolna część lodowca, gdzie przeważa proces ablacji, także niewielki, wąski występ czoła lodowca lub lądolodu. Jęzor lodowcowy zazwyczaj jest zakończony rzeką lodowcową.
Ablacja lodowca- topnienie lodu lodowcowego poniżej granicy wiecznego śniegu w wyniku insolacji, napływu ciepłych mas powietrza, opadów deszczu i pobierania ciepła z podłoża.
Przekształcenie śniegu w lód lodowcowy
Śnieg gromadzący się na polu firnowym na skutek nadtapiania i zamarzania zwiększa swój ciężar właściwy i osiada zbijając się w firn.
Kryształki firnu (z powodu zwiększenia ciśnienia kolejnych warstw śniegu oraz z powodu zespolenia ich wyniku zamarzania wód roztopowych) przekształcają się w białawy lód firnowy.
Z lodu firnowego pod wpływem ciągłego wzrostu ciśnienia tworzy się niebieski lód lodowcowy.
Podział lodowców:
Lodowce kontynentalne dzieli się na:
Lądolody- wielkie czasze lodowe zakrywające całkowicie powierzchni ę jakiegoś obszaru np. lądolód Antarktydy (90% pow.) i Grenlandii (80% pow.).
Kopuły i czapy lodowe- całkowicie pokrywają mniejsze obszary ich grubość dochodzi do kilkuset metrów np. wyspy Arktyki, część Islandii
Pola lodowe- stosunkowo małe czapy lodowe pokrywające małe obszary, często tworzą się na płaskich szczytach i dlatego nazywa się je lodowcami wyżynnymi (często także fieldowymi lub norweskimi). Występują w Norwegi, Islandii i Patogoni.
Lodowce szelfowe- powstają w wyniku wchodzenia lądolodu do morza szelfowego, od czoła lodowca często odrywają się bloki lodu nazywane górami lodowymi. Występują u wybrzeży Antarktydy np. lodowce Rossa czy Amery.
Lodowce górskie dzielimy na:
Kraterowe- ukształtowane w kraterach wygasłych lub drzemiących wulkanów np. Orizaba w Meksyku
Gwieździste- powstają na szczytach gór
Cyrkowe- złożone tylko z pola firnowego (typ pirenejski)
Wiszące- powstają w niewielkich niszach na stromych zboczach
Proste- składające się z jęzora lodowcowego (typ alpejski)
Złożone- powstają z połączenia wielu jęzorów wypływających z jednego lub kilku pól firnowych (typ himalajski)
Wieczna zmarzlina- obejmuje rozległe obszary w wysokich i średnich szerokościach geograficznych, na których panuje bardzo mroźny klimat kontynentalny. Na większych głębokościach jest rezultatem utrzymywania się ujemnych temperatur, warunkujących pozostawanie wszystkich wód podziemnych w stanie stałym.
Podział hydrograficzny kontynentów.
Zlewnia- podstawowa jednostka powierzchniowa systemu hydrograficznego; obszar wyznaczony przez działy wodne, z którego wody odpływają do określonego odbiornika bądź do jakiejś jego części.
Dorzecze- zlewnia całej rzeki. Można w nim wyróżnić wiele zlewni cząstkowych (dopływy i przyrzecza)
Dział wodny- linia rozgraniczająca zlewnie lub dorzecza. Wyróżnia się powierzchniowe działy wodne oraz podziemne działy wodne.
Przyrzecze- część dorzecza, obszar odwadniany bezpośrednio przez rzekę główną
Zlewisko- tworzą go dorzecza wszystkich rzek głównych wpadających do danego morza czy oceanu.
Obszar bezodpływowy- teren, z którego powierzchniowe wody nie odpływają do morza, co najwyżej do jeziora (bagna) bezodpływowego. Do obszarów bezodpływowych zalicza się również tereny trwale pozbawione wody.
Obszary nadwyżek i niedoborów wody. Bilans wodny.
Nadwyżki wody:
Góry Skandynawskie
Kotlina Kongo
Amazonia
Obszary występowania monsunów
Obszary równikowe, na których występują deszcze zenitalne
Obszary młodo glacjalne
Skandynawia
Pomorze
Mazury
Litwa
Deficyt wody:
Północna i Południowa Afryka
Australia
Pustynie
Tereny zwrotnikowe
Centralne części kontynentu
Bilans wodny
P= E + H + ΔR
P- opady atmosferyczne w zlewni
E- parowanie wody ze zlewni
H- odpływ wody ze zlewni
ΔR- zmiany w retencji wody (różnica ilości na początku i końcu okresu bilansowego)