Od kilku lat narasta w polskich szkołach problem przemocy dzieci starszych i silniejszych wobec młodszych i słabszych. Wzrost tego zjawiska zauważalny jest zarówno w szkołach podstawowych, gimnazjach oraz w szkołach średnich.

Przybiera on tam charakter zbliżony do wojskowej "fali". Problem typowej fali, trwającej od września do października, powoli zaczyna odchodzić w zapomnienie, zastępuje go natomiast tak zwana fala notoryczna. Nękania, kradzieże i poniżanie trwają cały rok.

Głównymi ofiarami są uczniowie najmłodszych klas przede wszystkim pierwszoklasiści. Muszą oni zapłacić wpisowe często w dosłownym sensie, gdyż zabierane są im pieniądze, siłą, szantażem lub" w zamian za ochronę przed pobiciem".

Oprócz tego padają ofiarami bicia, znęcania się psychicznego, odbierania osobistych przedmiotów, niszczenia rzeczy.

Ten nowy typ przemocy jest zorganizowany. W szkołach tworzą się grupy ustalające własne, niejawne normy i sposoby działania, które przekazywane są uczniom i klasom wytypowanym do roli ofiar. Dowiadują się oni, na przykład, że muszą płacić, bo inaczej będą obrywać lub, że w zamian za dobre sprawowanie w ubiegłym roku (to znaczy opłacanie się) nie będą już wykorzystywani. Osoby i grupy wytypowane do roli ofiar z reguły dowiadują się, że muszą milczeć na temat agresji, bo inaczej czekają je poważniejsze represje.

Organizacja przemocy wzorowana jest na tradycyjnych formach działania grup przestępczych. Obowiązuje hierarchia: działają ochroniarze; zakamuflowane formy komunikacji skutecznie blokują ujawnienie sprawców.

Uczniów, którzy są poniżani bardzo często przeraża nawet pójście do szkoły. Konsekwencją tego najczęściej są wagary.

Pojęcie agresji i jej przyczyny.

Słowo "agresja" pochodzi z j. łacińskiego i znaczy:"agressio"- napad.

W psychologii czytamy, że agresja, to działanie skierowane przeciwko komuś, lub czemuś.

Wg. A I i n y R a p I e w i c z - agresja to każde zamierzone działanie, które ma na celu wyrządzenie komuś lub czemuś szkody lub bólu. Ważne jest aby zdawać sobie sprawę z tego, że agresja to nie tylko zachowania napastliwe - bicie, kopanie, podstawianie nogi czy niszczenie ławki szkolnej. Ale także przeklinanie, grożenie zastraszanie, wyśmiewanie.

Wynika z tego, że agresję można podzielić na:

- agresję fizyczną, czynną (znęcanie się fizyczne nad drugim człowiekiem, czy

zwierzęciem, pobicie, niszczenie przedmiotów

- agresję słowną, werbalną (wymyślanie komuś, obrzucanie "epitetami", wyśmiewanie się

Najwyższą formą agresji jest zabójstwo. Mówi się także o samoagresji, czyli agresji skierowanej na samego siebie. Najwyższą formą samoagresji jest samobójstwo. Jakie są przyczyny tego jakże negatywnego i niebezpiecznego zjawiska.

Przyczyną i źródłem agresji może być stan frustracji, w jakim aktualnie znajduje się jednostka, stan frustracji zaś może wynikać z niezaspokojonych ważnych potrzeb, szczególnie takich potrzeb psychicznych, jak:

- potrzeba miłości i przyjaźni .

- zrozumienia i uznania

- bezpieczeństwa itd.

Jednostka" mści się" wtedy na innych za swoje krzywdy i niepowodzenia, nienawidzi tych wszystkich, którym się według niej lepiej wiedzie.

Agresja może być spowodowana niewłaściwym stosunkiem otoczenia wobec jednostki(rodziców, rodzeństwa, dziadków i innych członków rodziny, nauczycieli, rówieśników).

Bardzo ujemnie wpływa na dziecko brak akceptacji i życzliwości, brak szacunku, okazywanie mu wyższości, pogardy, zniechęcenia.

Zbytnia surowość wobec dziecka, znaczne rygory i brak tolerancji, nadużywanie kar są absolutnie niepożądane w procesie wychowawczym.

Aby dokładnie zbadać agresywne zachowania ucznia, trzeba dokładnie poznać co dzieje się w jego rodzinie, jakich ma przyjaciół, kolegów, co robi w czasie wolnym, jak się uczy. Trzeba przyjrzeć się wszystkiemu co buduje jego życie.

Sprawca przemocy to "ofiara" przemocy rodzinnej, braku miłości, znaczenia czy możliwości potwierdzenia własnego "Ja". Przemoc i agresja są niejednokrotnie najskuteczniejszym i jedynym dostępnym środkiem zaspokajania jego potrzeb oraz zmagania się z lękiem i zagrożeniem.

Jeżeli np. jego rodzic przeklina w domu, uczeń będzie przeklinał w szkole. Jeżeli nauczyciel go poniża będzie poniżał swoich kolegów. Ma tu swoją wymowę stwierdzenie, iż "agresja rodzi agresję".

Agresja może być związana z okresem dojrzewania, zwłaszcza u chłopców i będzie stanem przejściowym, tj. minie, gdy jednostka zacznie wchodzić w okres następny, czyli okres młodzieńczości.

Agresja może być przejawem charakteropatii (charakteropatia - zmiany charakteru, zaburzenia osobowości powstałe na skutek" organicznych uszkodzeń w ośrodkowym układzie nerwowym, w mózgu). Taka sytuacja będzie najbardziej dramatyczna albowiem dziecko (potem jednostka dorosła już) choćby chciało być inne, lepsze, to często takim być nie może, jest bowiem w swym postępowaniu zdeterminowane przez swą "naturę". Jednostki takie często trafiają do zakładów wychowawczych, poprawczych, potem więzień, permanentnie są w konflikcie z prawem i moralnością, z otoczeniem, a i często z samym sobą.

Agresja w szkole.

W szkole często można oberwać od kumpla z ławki, usłyszeć przekleństwa,

wyzwiska. Chłopcy biją się, dziewczęta obgadują. _

Jednak formy i przejawy agresji są coraz bardziej wyrafinowane i niebezpieczne. W każdej szkole może istnieć również agresja ukryta, która nie objawia się w sposób bezpośredni.

Będąc nauczycielem i wychowawcą obserwuję jakiego tempa i tupetu nabiera agresja w środowisku szkolnym. Bardzo często to, co widzimy na ekranach kin, ,

telewizora i w grach komputerowych, następnego dnia oglądamy w swojej lub sąsiedniej szkole. Najbardziej bulwersuje fakt, że niektórym uczniom agresja wyraźnie się podoba. Są świadomi swoich zachowań i nie chcą ich zmienić. Agresja wręcz ich bawi.

Przemoc w szkole objawia się następującymi formami: dokuczanie, bicie, przezywanie, wyszydzanie, zabieranie pieniędzy i przedmiotów, niszczenie rzeczy, są to akty przemocy bezpośrednie.

Istnieją też bardziej zakamuflowane formy przemocy. Częściej używaną przez dziewczęta niż chłopców. Należą do nich oszczerstwa, intrygi, wykluczanie z grupy, naznaczanie i izolowanie. Są one nazywane przemocą pośrednią. Konsekwencje obu tych form przemocy są podobne. Ofiary przeżywają głębokie uczucie poniżenia i upokorzenia, strachu, wstydu oraz dezorientacji. Długofalowe skutki dla ofiar, to obniżenie poczucia własnej wartości oraz samooceny, izolacja społeczna, tendencje autodestrukcyjne, utrwalony "syndrom ofiary".

Dla sprawców agresji głównymi konsekwencjami bezkarnego stosowania przemocy są:

. utrwalenie agresywnego wzorca zachowań

. obniżenie się poczucia odpowiedzialności za własne działania

. czerpanie poczucia mocy z poniżania innych i zadawania bólu

. wejście w strefę bezprawia

Nauczyciele i rodzice powinni nauczyć się w miarę szybko i dokładnie rozpoznać czy ich uczeń I dziecko jest ofiarą przemocy czy sprawcą agresji. Przyczyni się to do położenia kresu przemocy i utrwalenia się jej konsekwencji dla obu stron.

Jakie wskazówki pomogą nauczycielom rozpoznać ofiarę przemocy w szkole?

. ofiara jest często obiektem dokuczania i przezywania

. nosi brzydkie przezwisko

. jest wyśmiewana

. inni wydają jej rozkazy wysługują się nią jest popychana, potrącana kopana i nie umie się obronić

. niechętnie włącza się do wspólnych działań

. trzyma się blisko dorosłych (nauczyciela)

. ma trudności w wypowiadaniu się w klasie

W domu rodzice powinni zwrócić uwagę na to, że nie ma kolegów (nie przychodzą do domu ofiary) i ona nie odwiedza innych.

. boi się chodzić do szkoły

. chodzi do i ze szkoły dziwną trasą

. ma niespokojny sen i złe sny, krzyczy w nocy

. traci zainteresowanie nauka i dostaje gorsze stopnie

. wygląda smutno, nieszczęśliwie lub wykazuje nagłe zmiany nastroju i wybuchy złego humoru

. domaga się dodatkowych pieniędzy

Jak rozpoznać sprawcę przemocy?

. sprawcy mogą być fizycznie silniejsi od rówieśników oraz sprawniejsi w sporcie i walkach

. mają silną potrzebę dominacji i podporządkowania sobie innych

. przyjemność sprawia im moc, władza i zagrażanie innym

. mają gorący temperament

. łatwo wpadają w złość

. nie są lękliwi i mają najczęściej pozytywny obraz własnej osoby

. są buntowniczy, chętnie się sprzeciwiają.

Kiedy potrafimy już rozpoznać ofiarę i sprawcę przemocy należałoby się zastanowić jak powinien zachować się nauczyciel w sytuacji przemocy. Jakie zachowania skutkują a jakie nie.

Działa:

. nie obwinianie

. docieranie do przyczyny

. akceptacja

Nie działa:

. zastraszanie

. krzyk

. brak współpracy między nauczycielami . agresja

Przemocy i agresji nie da się wyeliminować ze szkoły, ale można ją zminimalizować. Muszą się do tego włączyć wszyscy pracownicy szkoły oraz przede wszystkim rodzice.

Metoda „ pokaz kto cię prześladuje” jest nieskuteczna, bo ofiara boi się wskazać sprawce przemocy. Nagonka natomiast najczęściej zwiększa determinację sprawcy. Zresztą i on sam najczęściej jest lub był gdzieś ofiarą. Nie można zwalczać przemocy przemocą. Co więc można zrobić aby powstrzymać łańcuch przemocy?

Na poziomie rodziny:

- nie stosować kar fizycznych

- zrezygnować z przemocy zarówno fizycznej i psychicznej

- starać się z dziećmi częściej rozmawiać

Kolejnym sposobem na ograniczenie przemocy i agresji, mogłaby być zmiana filozofii współczesnego wychowania. Polegająca na przeorientowaniu w pracy szkoły „ praktyki rywalizacji rywalizacji i walki, które z natury swojej budzą wrogość, na praktykę współdziałania i pomocy” . kolejny sposób to prawo oparte na ochronie wartości moralnych: dobra, prawdy i sprawiedliwości. Sprawdzonym środkiem w profilaktyce przemocy jest dialog, który umożliwia wyrażanie własnego gniewu i złości w sposób nie raniący drugiej osoby, a przez to zmniejszający prawdopodobieństwo jej agresywnego zachowania się. Należy również dbać o to, by agresywne zachowania nie przekształciły się w stałą tendencję do agresywnego reagowania. Uczmy więc dzieci i młodzież radzenia sobie w trudnych sytuacjach oraz wrażliwości na potrzeby innych ludzi.

Bibliografia.

1.” Problemy opiekuńczo- wychowawcze” , W-wa 1998, s. 372

2.” Cogito” nr 9/2000- „ Agresja w szkole”- Beata Zielnska

4