Wykład 4 25.10.11
Pojawiła się nowa doktryna państwa opiekuńczego, państwa dobrobytu. Początków tej idei można się doszukiwać już w inicjatywach Bismarcka dot. zabezpieczeń społecznych. Zgodnie z doktryna państwa opiekuńczego państwo ma zapewnić obywatelom zespół działań o charakterze socjalnym. Ma zapewniać zabezpieczenie społeczne, opiekę zdrowotna, edukacje, wyżywienie, mieszkania i inne podstawowe usługi. Główne hasła tych doktryn dot. przede wszystkim sfery społ. Państwo ma być państwem powszechnego dobrobytu o szerokim charakterze świadczeń socjalnych. To państwo jest odpowiedzialne za jakoś życia obywateli. Ma zapewnić pełne zatrudnienie, równość szans, i szerokie świadczenia socjalne. W sferze gospodarczej jest to państwo ingerencji gospodarczej zgodnie z idea interwencjonizmu gospodarczego, ale jednocześnie ma zapewnić kompromis miedzy interesami pracowników i pracodawców. Szeroki zakres świadczeń socjalnych finansowanych przez państwo spowodował ze znacznie wzrosły wydatki publiczne, szeroko rozumiane wydatki socjalne. Pociągało to za sobą wzrost długu publicznego. Niekiedy na gigantyczna skale. Wzrost zadłużenia publicznego był jednym z powodów poszukiwania nowych koncepcji budżetowych , nowych doktryn. Zaczęto mówić o potrzebie ograniczenia działania państwa dobrobytu, nawet najbogatszych państw jak pokazała praktyka nie stać na finansowanie szerokiego katalogu świadczeń socjalnych. Względy ekonomiczne, zwłaszcza gigantyczny dług publiczny, spowodowało narodziny nowych doktryn społeczno- gospodarczych. Doprowadziły do odrodzenia liberalizmu zwanego neoliberalizmem gospodarczym. Pojawiła się także doktryna społecznej gospodarki rynkowej. Zgodnie z doktryna neoliberalizmu gosp., należy zasadniczo ograniczyć działanie państwa opiekuńczego. Należy ostro obciąć wydatki budżetowe, socjalne. Temu winno towarzyszyć obniżenie podatków i zrównoważenie budżetu. To rynek powinien stać się ponownie podstawowym regulatorem procesów społecznych. Doktryna społecznej gospodarki rynkowej. Często jest traktowana jako trzecia droga. Zgodnie z ta doktryna podstawowym instrumentem działania gospodarki jest rynek. To on zapewnia najefektywniejsze jej funkcjonowanie. Państwo powinno unikać bezpośredniej ingerencji w procesy gospodarcze, ale jednocześnie państwo winno stosować zasadę wyrównania społ., a wiec nie doprowadzić do głębokiego zróżnicowania. Ma realizować pewne cele społeczne. Zasadę jednak ze to obywatele dbają o własne potrzeby i interesy. W Polsce na początku lat 90-tych dokonywano zasadniczych zmian ustrojowych, przeprowadzano prywatyzacje, a podstawowym regulatorem procesów gospodarczych stal się rynek. Dokonano tzw. terapii wstrząsowej. Działo się to pod wpływem doktryny neoliberalizmu gospodarczego. W Konstytucji z 1997 roku w art. 20 jako podstawa ustroju RP przyjęto doktrynę społ. gosp. rynkowej. Zgodnie z tym przepisem podstawę ustroju RP stanowi społ. gosp. rynkowa oparta na wolności działalności gosp., własności prywatnej oraz solidarności dialogu i współpracę partnerów społ. Procesy integracyjne jakie maja miejsce w Europie zdaja się prowadzić do wyksztalcenia jednolitego modelu europejskiego. Ów model jest budowany o zasadę społ. gosp. rynkowej. UE zdaje się odrzucać dwa skrajne rozwiązania: liberalizm gosp. i państwo dobrobytu. Akcentuje mocno gosp. rynkowa, ale także nadaje szczególną rangę niektórym celom społ.
Nauki zajmujące się finansami publicznymi.
Finanse publiczne są przedmiotem badan różnych nauk. Zajmują się nimi przede wszystkim: nauki ekonomiczne, i nauki prawne. Nauki ekonomiczne badaj zjawiska finansowe istniejące w rzeczywistości społ., np. jak istniejące podatki, dotacje czy pożyczki ze środki, wpływy bezpośrednio na procesy gosp. kraju czy na poszczególnych przedsiębiorców. Nauki prawne zajmują się badaniem przepisów prawnych dot. finansów publicznych. Działalność ta jest silnie regulowana prawem. Badanie tych przepisów jest przedmiotem nauk prawnych. Finansami publicznymi zajmują się także socjologia, analizuje interesy grupowe realizowane za pośrednictwem finansów publicznych. Finansami publicznymi zajmuje się także psychologia. Zajmuje się ona przewidywaniem reakcji zbiorowych, np. na wprowadzenie nowych podatków czy wyprowadzenie oszczędności budżetowych. Jedna z fundamentalnych kwestii badana prze etykę jest zagadnienie sprawiedliwości podatkowej, które rozwiązania w zakresie podatków są właściwie. Etyka zajmuje się także długiem publicznym stara się odpowiadać czy etyczne jest życie na koszt przyszłych pokoleń, zaciąganie długu na własne podatki, który będzie spłacony w przyszłości. Spośród nauk zajmujących się finansami publicznymi najistotniejsze są nauki prawne. Działalność finansowa jest przedmiotem regulacji wielu przepisów prawnych. Przepisy dotyczące tej działalności można podzielić ogólnie na dwie grupy:
przepisy dot. wyłącznie publicznej działalności finansowej zostały wydane wyłącznie do obsługi działalności finansowej podmiotów publicznych. Są to np. przepisy podatkowe. Przepisy dotyczące danin publicznych, dot. budżetu czy przepisy dot. dotacji.
przepisy dot. nie tylko publicznej działalności finansowej, ale także dot. innych rodzajów działalności innych podmiotów, np. przepisy prawa bankowego.
W doktrynie nie ma zgody co do zakresu prawa finansowego. Zdaniem części teoretyków na prawo finansowe składają się wszystkie przepisy dot. publicznej działalności finansowej. Zakres tego prawa jest wówczas bardzo szeroki. Jest to kompleks przepisów kładących się częściowo w poprzek różnych gałęzi prawa. W teorii dominuje jednak podmiot drugi. Do prawa finansów publicznych należą zgodnie z nim te przepisy, które dot. wyłącznie publicznej działalności finansowej, a wiec przepisy tylko pierwszej grupy. Zdaniem tych teoretyków jest zestaw przepisów dostatecznie obszerny, który uzasadnia uznanie prawa finansowego za odrębna gałąź prawna.